Η υδροδότηση της  Αθήνας στην Τουρκοκρατία και μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα

Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας το Αδριάνειο Υδραγωγείο και η Αδριάνειος Δεξαμενή εγκαταλείφθηκαν και έτσι οι Αθηναίοι υδρεύονταν πάλι από πηγές και πηγάδια. Τμήματα του Αδριάνειου καθαρίστηκαν και ξαναλειτούργησαν μετά το 1840, δηλαδή μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Τούρκους. Επιπλέον, υπήρχαν και οι νερουλάδες που μετέφεραν νερό από πηγές που βρίσκονταν στο Μαρούσι, στην Κηφισιά και αλλού.

Ο πληθυσμός της Αθήνας όμως αυξανόταν συνεχώς και το πρόβλημα ανεπάρκειας του νερού ήταν έντονο. Είναι προφανές ότι οι παραπάνω τρόποι ύδρευσης δεν επαρκούσαν για να καλύψουν τις ανάγκες της Πρωτεύουσας.

Βρύσες στην Αθήνα

Πανέμορφες Βρύσες της παλιάς Αθήνας στην Αττική κάποτε έγραψαν τη δική τους ιστορία! Δυστυχώς σήμερα δεν σώζεται καμιά από αυτές τις Κρήνες! Στις θέσεις που στόλιζαν με τη παρουσία τους για πολλούς αιώνες χτίστηκαν άχαρες πολυκατοικίες. Κάποτε ο Γρηγόριος Καμπούρογλου που θαύμαζε τις περίφημες Κρήνες της παλιάς Αθήνας έγραψε τα ακόλουθα:Πράγματι! Θα πρέπει κανείς να έχει μεγάλη δύναμη αναισθησίας και απονιάς για να καταστρέψει μια παλιά βρύση!
Και πράγματι είχε δίκιο. Διότι την εποχή εκείνη οι Βρύσες στη παλιά Αθήνα  αποτέλεσαν δημόσιους χώρους κοινωνικής συνάθροισης των Αθηναίων. Τις πέτρινες βρύσες (Κρήνες) τις κατασκεύαζαν με μεράκι Λαϊκοί μάστορες.

Πασίγνωστες ήταν οι Βρύσες της παλιάς Αθήνας όπως: Η βρύση του Ψυρρή. Της Μπουμπουνίστρας.  Του Αλί Αγά . Η Κρήνη του Γεράνη. Η Κρήνη των Αέρηδων. Η Κρήνη του Αγίου Φιλίππου. Η Βρύση του Αλίκοκκου  και πολλές άλλες.

Δυστυχώς δεν έμεινε καμιά.όρθια. Όλες καταστράφηκαν, εξαφανίστηκαν. Τη θέση τους κατάλαβαν πολλές άχαρες πολυκατοικίες της σύγχρονης αναρχοδομημένης Αθήνας.

Ο νερουλάς

Παλιότερα αρκούσε µια γεώτρηση ή το άνοιγµα ενός πηγαδιού, για να προµηθευτούν οι άνθρωποι το νερό που έπιναν. Φυσικές πηγές ή υπόγεια νερά σε καλή κατάσταση προµήθευαν πόλεις και χωριά µε πόσιµο νερό.

Στην παλιά Αθήνα που δεν υπήρχαν βρύσες μέσα στα σπίτια, ο νερουλάς αναλάμβανε την τροφοδότησή τους με νερό. Γυρνούσε µε ένα κάρο φορτωµένο µε δοχεία (σταµνιά) µε νερό στις γειτονιές.Υπήρχε συνήθως ένας νερουλάς σε κάθε γειτονιά και είχε σταθερή πελατεία . Έκανε πολλά κοπιαστικά δρομολόγια και αμειβότανε περίπου 1 δεκάρα τον τενεκέ. Το επάγγελμα του νερουλά διατηρήθηκε μέχρι το 1930.

Σήµερα, το επάγγελµα αυτό επιβιώνει σε περιοχές, που διαθέτουν ακατάλληλη ποιότητα ή µη επαρκή ποσότητα νερού. Σε άλλες περιοχές (π.χ. Κόρινθος) γυρνάνε στις γειτονιές βυτία που πουλάνε πόσιµο νερό, ενώ σε πολλά νησιά των Κυκλάδων  και των Δωδεκανήσων ειδικά σκάφη-µαούνες µεταφέρουν πόσιµο νερό για τους κατοίκους και τους τουρίστες.  Τα  τελευταία χρόνια, κατασκευάζονται φράγµατα ή λιµνοδεξαµενές για τη συγκέντρωση του νερού της βροχής και τη διανοµή του στη συνέχεια στους χρήστες (γεωργία, κατοικίες, τουρισµός κ.α).

Πώς αντιμετωπίστηκε το πρόβλημα της ύδρευσης της Αθήνας στις αρχές του 20ου αιώνα; 

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Τούρκους, το Αδριάνειο λειτούργησε ξανά χωρίς όμως να μπορεί να καλύψει τις αυξημένες ανάγκες της Πρωτεύουσας. Αυτές ήρθε να καλύψει στις αρχές του προηγούμενου αιώνα η κατασκευή του φράγματος του Μαραθώνα και η δημιουργία της ομώνυμης τεχνητής λίμνης.

Το 1925 υπογράφηκε Σύμβαση μεταξύ του Ελληνικού Δημοσίου, της Αμερικανικής Εταιρείας ULEN και της Τράπεζας Αθηνών για την κατασκευή έργων υδροδότησης της Αθήνας. Την κατασκευή των έργων ανέλαβε η Εταιρεία ULEN και την εποπτεία τους η Ελληνική Εταιρία Υδάτων (Ε.Ε.Υ.) η οποία συστάθηκε για αυτόν το σκοπό.

Τα πρώτα έργα ύδρευσης στην Αττική από την Εταιρεία Ulen 

Πηγές υδροληψίας

Φράγµατα: Τεχνητές λίµνες, οι οποίες συγκεντρώνουν νερό από ποτάµια ή βρόχινα ρέµατα σε µία κοιλάδα.

Υδραγωγεία: κανάλια ή αγωγοί, µέσω των οποίων µεταφέρεται το νερό από την πηγή στην πόλη. Τα ανοιχτά υδραγωγεία χάνουν πολύ νερό από εξάτµιση και υπερχειλίσεις. Αν η πηγή είναι σε χαµηλότερο υψόµετρο από το υδραγωγείο ή την πόλη, απαιτείται άντληση για ανύψωση του νερού. Κατά την άντληση δαπανούνται σηµαντικές ποσότητες ηλεκτρικού ρεύµατος.

Το πρώτο μεγάλο έργο ήταν η κατασκευή      του φράγματος του Μαραθώνα και του    υδραγωγείου του Μαραθώνα – ή  της σήραγγας Μπογιατίου – που  αποτέλεσαν το πρώτο μεγάλο τεχνικό έργο για  τη συλλογή και τη μεταφορά του νερού μέχρι    την πόλη της Αθήνας.

Το 1972 η έναρξη κατασκευής χωμάτινου    φράγματος στον ποταμό Μόρνο στο νομό    Φωκίδος οδήγησε στη δημιουργία της  τεχνητής λίμνης του Μόρνου.

Γεωτρήσεις: Σημαντικό ρόλο στην υδροδότηση της Αθήνας κατέχουν και οι γεωτρήσεις. Αποτελούν σύγχρονα «πηγάδια», τα οποία αντλούν υπόγειο νερό µε ηλεκτρικές αντλίες. Οι υπόγειοι υδροφόροι ορίζοντες δεν χρησιμοποιούνται καθημερινά, αποτελούν όμως πολύτιμες εφεδρείες σε περιπτώσεις ανάγκης. Πρόκειται για 105 γεωτρήσεις στη βορειοανατολική Πάρνηθα, στην περιοχή της Υλίκης και γύρω από τον Βοιωτικό Κηφισό.

Οι γεωτρήσεις αθροιστικά έχουν τη δυνατότητα να αποδώσουν 600.000 κ.μ. νερού την ημέρα για ελεγχόμενα όμως χρονικά διαστήματα και πρέπει να διαφυλαχθούν ως παράγοντας ασφαλείας για την αδιάλειπτη υδροδότηση της Αθήνας.

ΜΕΝ (Μονάδες Επεξεργασίας Νερού)

Το νερό, αφού συλλεχθεί στους ταμιευτήρες φτάνει μέσω των υδραγωγείων στις Μονάδες Επεξεργασίας Νερού. Εκεί υποβάλλεται σε επεξεργασία που το καθιστά πόσιμο.
Οι µεγάλες πόλεις έχουν ολόκληρα «εργοστάσια» για αυτό τον σκοπό όπου το νερό υπόκειται σε διάφορες χηµικές επεξεργασίες. Η πιο σηµαντική είναι η απολύµανση από µικρόβια µε χλώριο (τα παράγωγα, όµως, της χλωρίωσης βρέθηκε πρόσφατα ότι µπορεί να είναι καρκινογόνα). Σε µικρότερους δήµους, η επεξεργασία του νερού είναι πιο απλή. Οι ΔΕΥΑ οφείλουν να παίρνουν συνεχώς δείγµατα του νερού και να µετρούν την ποσότητα διάφορων ουσιών, για να διασφαλίζουν ότι δεν υπερβαίνονται ποτέ όρια επικίνδυνα για την υγεία. Οι Μονάδες Επεξεργασίας Νερού (ΜΕΝ) στο Λεκανοπέδιο της Αττικής είναι τέσσερις: ΜΕΝ Γαλατσίου,  ΜΕΝ Αχαρνών,  ΜΕΝ Πολυδενδρίου και  ΜΕΝ Μάνδρας (Ασπροπύργου).