της Άντριας Τζαφεράι
Το ταξίδι του Οδυσσέα από την Τροία στην Ιθάκη αποτελεί ένα από τα πιο συναρπαστικά και πολυεπίπεδα ταξίδια της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας. Η Οδύσσεια του Ομήρου δεν είναι απλώς η ιστορία της περιπλάνησης ενός ήρωα· είναι μια περιγραφή του ανθρώπινου αγώνα απέναντι στη μοίρα, στις θεϊκές παρεμβάσεις και στις ατελείωτες προκλήσεις της φύσης και της ψυχής.
Ποτέ άλλοτε ο πρωταγωνιστής ενός επικού ποιήματος δεν ένωσε τόσους λαούς, ποτέ πριν δεν υπήρξε ταξιδευτής τόσο δημοφιλής. Η Οδύσσεια του Ομήρου, αναστρέφοντας τη συνήθη ιστορία, ηρωοποίησε τον μύθο αντί να μυθοποιήσει τον ήρωα. Τα ταξίδια του Οδυσσέα χαρακτηρίστηκαν συμβολικά και μάλλον εκεί οφείλεται η διαχρονικότητά τους.
Πολλά από τα μέρη που αναφέρονται στο έπος έχουν γοητεύσει κατά καιρούς ιστορικούς και γεωγράφους, οδηγώντας σε θεωρίες για την πραγματική τους τοποθεσία. Η επικρατέστερη άποψη είναι ότι ο Όμηρος, επηρεασμένος από τις Μυκηναϊκές εκστρατείες, χρησιμοποίησε στοιχεία των περιοχών που ήταν ήδη γνωστές για να περιγράψει τις μυθικές χώρες του Οδυσσέα.
Ωστόσο, οι προορισμοί που επισκέφθηκε ο Οδυσσέας διεκδικούνται από πολλές περιοχές και χώρες: Ελλάδα, Μεσόγειος, ακόμη και Ατλαντικός. Άραγε, πόσα από αυτά αντιστοιχούν σε υπαρκτές γεωγραφικές τοποθεσίες; Ακολουθώντας τα ίχνη του Οδυσσέα, ας ανακαλύψουμε τα σημερινά μέρη που θα μπορούσαν να αντιστοιχούν στους μυθικούς του σταθμούς και να φανταστούμε το μεγάλο αυτό ταξίδι, όχι μόνο ως μια αφήγηση περιπέτειας, αλλά και ως μια διαχρονική αναζήτηση του ανθρώπου για την πατρίδα, την ταυτότητα και τη γνώση.
Η Τροία
Μετά την πτώση της Τροίας, ο Οδυσσέας ξεκίνησε με τα 12 καράβια του το ταξίδι της επιστροφής. Η νίκη των Αχαιών, που σε έναν μεγάλο βαθμό σφραγίστηκε από τον Δούρειο Ίππο, τον μέθυσε με έπαρση. Αψήφησε τους θεούς, με αποτέλεσμα να προκαλέσει την οργή του Ποσειδώνα και τη μετέπειτα περιπλάνησή του. Η πόλη που επί δέκα ολόκληρα χρόνια πολιορκούνταν από τους Έλληνες, ανακαλύφθηκε το 1870 από το Γερμανό αρχαιολόγο Ερρίκο Σλήμαν. Η Τροία ή Ίλιον βρίσκεται στα παράλια της Μικράς Ασίας, στην ακτή της βορειοδυτικής Τουρκίας. Ο αρχαιολογικός χώρος εντάσσεται στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.
Η χώρα των Κικόνων
Μια τρικυμία χώρισε τα καράβια του Οδυσσέα από τον υπόλοιπο ελληνικό στόλο και η πρώτη αναγκαστική στάση του ήρωα έγινε στους Κίκονες από τους οποίους ανεφοδίασε τα πλοία του όχι, δυστυχώς, χωρίς σύγκρουση. Η περιοχή αναφέρεται ως Ισμαρίδα, πόλη των Αρχαίων Θρακών. Πρόκειται για τη σημερινή Μαρώνεια του νομού Ροδόπης όπου σώζεται μεγάλο τμήμα της αρχαίας πόλης.
Η χώρα των Λωτοφάγων
Το ταξίδι του Οδυσσέα και των συντρόφων του συνεχίστηκε νότια. Διασχίζοντας το Αιγαίο σκόπευαν να φτάσουν στο νοτιότερο άκρο της Πελοποννήσου και να ανέβουν το Ιόνιο προς την Ιθάκη. Όμως, στο Ακρωτήριο του Κάβο Μαλλιά της Λακωνίας, μια μεγάλη καταιγίδα τους έβγαλε εκτός πορείας οδηγώντας τους προς τις ακτές της Βόρειας Αφρικής. Αφού κατέπλευσαν στο νησί Τζέρμπα της Τυνησίας, ο Οδυσσέας έστειλε τρεις συντρόφους του να αξιολογήσουν τις διαθέσεις των ντόπιων. Επρόκειτο για μια φυλή που τρεφόταν με λωτούς, ένα εξωτικό φρούτο που έφερνε τη λησμονιά. Ο κίνδυνος να ξεχάσουν την πατρίδα τους ήταν μεγαλύτερος από αυτόν της θάλασσας, οπότε αναχώρησαν και πάλι.
Η χώρα των Κυκλώπων
Ακολουθώντας βορειοανατολική πορεία, ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του σταμάτησαν σε ένα βραχώδες νησί και μπήκαν σε μια σπηλιά για να ξεκουραστούν. Η περιοχή ανήκε στους Κύκλωπες, γιγάντιους εχθρικούς κτηνοτρόφους. Μετά τον θάνατο κάποιων συντρόφων του από τον Πολύφημο που τους ανακάλυψε στη σπηλιά του, ο Οδυσσέας δεν είχε άλλη επιλογή από το να τον τυφλώσει για να ξεφύγουν. Για κακή του τύχη, οι Κύκλωπες ήταν γιοι του Ποσειδώνα οπότε οι πιθανότητες επιστροφής στην Ιθάκη λιγόστεψαν δραματικά. Η ομηρική γη των Κυκλώπων με τις μεγάλες σπηλιές ταυτίζεται πιθανόν με τις Συρακούσες της Σικελίας.
Το νησί του Αιόλου
Επόμενος σταθμός του ήρωα και των συντρόφων του ήταν οι Λιπάρες νήσοι, βόρεια της Σικελίας, προς τα παράλια της Ιταλίας. Σε αρχαία κείμενα αναφέρονται ως Αιόλια νησιά. Ο Αίολος, ο θεός των Ανέμων αποφάσισε να βοηθήσει τους ταλαιπωρημένους ταξιδιώτες. Συνέλεξε σε έναν ασκό όλους τους ανέμους για να ηρεμήσει η θάλασσα και να βρουν, επιτέλους, το δρόμο για την Ιθάκη. Παρέδωσε τον σάκο στον Οδυσσέα με ρητή εντολή να μην ανοιχτεί μέχρι να φτάσουν. Όμως, η απληστία και η περιέργεια των συντρόφων τους ώθησε να ανοίξουν τον σάκο και να εξαπολύσουν τους αέρηδες.
Η γη των Λαιστρυγόνων
Οι καταστροφικοί άνεμοι παρέσυραν τα πλοία στην Τηλέπυλο, τη χώρα των ανθρωποφάγων Λαιστρυγόνων. Μόλις τα πλοία προσορμίστηκαν στο λιμάνι, οι γίγαντες πέταξαν εναντίον τους τεράστιους βράχους. Έντεκα πλοία χάθηκαν αύτανδρα. Η πάλαι ποτέ γη των Λαιστρυγόνων θεωρείται ότι βρισκόταν στην πεδιάδα του Δρέπανου της δυτικής Σαρδηνίας.
Το νησί της Κίρκης
Το πλοίο του Οδυσσέα συνεχίζει το μοναχικό του ταξίδι μέχρι τις ακτές του νησιού της μάγισσας Κίρκης. Μόλις πάτησαν το πόδι τους στο τροπικό φιλόξενο νησί, η Κίρκη μεταμόρφωσε τους άντρες του πληρώματος σε χοίρους. Ο Οδυσσέας, βοηθούμενος από τον Ερμή, πήρε το αντίδοτο και συμφώνησε με την Κίρκη να τους ελευθερώσει, αφού μείνει έναν χρόνο μαζί της. Ο μετέπειτα μαρτυρίες τοποθετούν την Κίρκη στο όρος Κιρκαίο, ένα ακρωτήρι νότια της Ρώμης και όχι σε νησί.
Το νησί των Σειρήνων
Πριν την άφιξή τους στο νησί των Σειρήνων, ο Οδυσσέας επισκέφθηκε το βασίλειο του Άδη για να συμβουλευτεί το Μάντη Τειρεσία. Σκόπιμα ή μη, η είσοδος του Κάτω Κόσμου περιγράφεται γενικά χωρίς να δίνει γεωγραφικό στίγμα. Οι Σειρήνες ήταν επικίνδυνα όντα με σώμα πουλιού και κεφάλι γυναίκας. Το τραγούδι τους παρέσυρε τους ναυτικούς στο νησί τους όπου πέθαιναν από πείνα και δίψα. Ο Οδυσσέας, ενημερωμένος από την Κίρκη, βούλωσε με κερί τα αυτιά των συντρόφων του και διέταξε να τον δέσουν στο κατάρτι για να μην ενδώσει. Έτσι κατάφεραν να περάσουν αλώβητοι. Οι πλανεύτρες Σειρήνες μάλλον ζούσαν στο νησί της Κορσικής.
Τα στενά της Σκύλλας και της Χάρυβδης
Ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του βρίσκονταν πλέον στον σωστό δρόμο της επιστροφής αλλά είχαν να περάσουν άλλη μια φρικτή δοκιμασία: τα στενό της Σκύλλας και της Χάρυβδης το οποίο δεν ήταν άλλο από το σημερινό στενό της Μεσσήνης, τη λωρίδα θάλασσας ανάμεσα στην Ιταλία και τη Σικελία. Εκεί παραμόνευε η Χάρυβδη που συνέθλιβε τα πλοία ανάμεσα στους πανύψηλους απότομους βράχους και η Σκύλλα που άρπαζε και έτρωγε τους ανυποψίαστους ναυτικούς. Χάνοντας τους πιο ρωμαλέους άντρες του ο Οδυσσέας κατάφερε να περάσει το πλοίο στην άλλη πλευρά.
Η χώρα του Ήλιου
Στη Βόρεια ακτή της Σικελίας, βρισκόταν το βασίλειο του Ήλιου. Οι ναύτες εξαντλημένοι απαίτησαν να σταματήσουν για να ξεκουραστούν. Ο όρος που τους ετέθη ήταν να καθίσουν όσο ήθελαν, αλλά να μην πειράξουν τα ιερά βόδια του Ήλιου. Μετά από ένα μήνα ψαροφαγίας, η πείνα τους ώθησε να πατήσουν τον όρκο τους και να σφάξουν το κοπάδι. Ο θεός, για να τους εκδικηθεί, ζήτησε από το Δία να στείλει τους τρομερούς του κεραυνούς μόλις θα έφευγαν από το λιμάνι. Η καταιγίδα βύθισε το πλοίο και όλο το πλήρωμα. Μόνο ο Οδυσσέας σώθηκε χρησιμοποιώντας την καρίνα ως σανίδα σωτηρίας.
Το νησί της Καλυψούς
Στο μικρότερο νησί τους Αρχιπελάγους της Μάλτας, στο νησί Γκόζο – αρχαία Ωγυγία, κατοικούσε η νύμφη Καλυψώ – κόρη του Άτλαντα. Η Καλυψώ περιμάζεψε τον μισοπεθαμένο Οδυσσέα, τον περιέθαλψε και, τελικά, τον ερωτεύτηκε. Έμειναν μαζί επτά χρόνια. Η μελαγχολία της νοσταλγίας του συγκίνησε τους Θεούς οι οποίοι προέτρεψαν την Καλυψώ να τον βοηθήσει να επιστρέψει. Με τις ευλογίες των θεών και μια σχεδία, ο ταξιδευτής εγκατέλειψε το λιμάνι του.
Το νησί των Φαιάκων
Ορκισμένος εχθρός του Οδυσσέα παρέμεινε ο Ποσειδώνας. Σε μια ύστατη προσπάθεια εκδίκησης παρέσυρε τη σχεδία του ήρωα στο νησί Σχερία όπου βασίλευε ο Αλκίνοος των Φαιάκων. Στην τελευταία στάση του ταξιδιού η φιλοξενία ήταν απαράμιλλη και η υποδοχή αντάξια ενός πολεμιστή της φήμης του. Η σημερινή Κέρκυρα ανταποκρίνεται πλήρως στις Ομηρικές περιγραφές ενός καταπράσινου νησιού με πολλά νερά.
Η Ιθάκη
Η επιστροφή του Οδυσσέα μετά από δέκα χρόνια πολέμου στην Τροία και άλλα δέκα περιπλανήσεων κλείνει το κεφάλαιο του νόστου που ενέπνευσε χιλιάδες γενιές και συντήρησε το όνειρο της επιστροφής στην πατρίδα.Στην Ιθάκη ανακαλύφθηκαν αρκετά ευρήματα που αποδεικνύουν την ύπαρξη του ανακτόρου του Οδυσσέα και δίνουν πειστικά επιχειρήματα για την αλήθεια ορισμένων από τα ταξίδια του.
Ανεξάρτητα από το αν πρόκειται για εικασίες ή αν υποστηρίζονται ιστορικά ορισμένες τοποθεσίες, η γοητεία του ταξιδιού είναι οι εξωτικοί προορισμοί σε συνδυασμό με τη σφραγίδα που τους άφησε ο μύθος του πρώτου διάσημου Έλληνα ναυτικού. Στους σύγχρονους ταξιδευτές που επιθυμούν να ακολουθήσουν τα βήματα του πρώτου διδάξαντος, θα λέγαμε:
- Όποιο σταθμό κι αν επισκεφθείτε, θα εντυπωσιαστείτε από την παρουσία του ελληνικού στοιχείου.
- Αν δεν έχετε πειστεί για την ακρίβεια των σημείων, έχετε δέκα ολόκληρα χρόνια να βρείτε τα σωστά.
- Στην εποχή μας είναι προτιμότερο να πάρετε την Πηνελόπη μαζί σας
Πηγές
