Όλοι οι Βυζαντινοί είχαν ιδιαίτερη εκτίμηση και σεβασμό προς την εκπαίδευση. Τη θεωρούσαν ως το πρώτο από τα αγαθά που μπορούσαν να κατέχουν και το οποίο δεν θα τους πρόδιδε ποτέ, έτσι οι πατέρες φρόντιζαν για την εκπαίδευση  των παιδιών τους. Η εκπαίδευση στο Βυζάντιο δεν ήταν υποχρεωτική. Σχολεία, δάσκαλοι και βιβλία ήταν συγκεντρωμένα στις πόλεις, όπου και εκεί απευθύνονταν σε μία μικρή μερίδα των ανθρώπων. Οι εκπαιδευτικοί ήταν ιδιώτες δάσκαλοι όπως κληρικοί και μοναχοί.
Τα σχολεία ήταν ιδιωτικά ή εκκλησιαστικά . Επειδή δεν υπήρχε ενιαίο κρατικό σχολικό πρόγραμμα , ο χρόνος που θα πήγαιναν τα παιδιά στο σχολείο εξαρτιόταναπό την κοινωνική τάξη των γονιών ή από άλλες περιστάσεις.
Έτσι τα παιδιά πήγαιναν συνήθως σʹ αυτά τα σχολεία σε ηλικία 6 8 ετών και οι γονείς τους πλήρωναν τα δίδακτρα σε είδος ή χρήματα Μάλιστα τα υψηλά δίδακτρα της ιδιωτικής διδασκαλίας την έκαναν απρόσιτη για τις περισσότερες οικογένειες των Βυζαντινών.
Οι σωματικές τιμωρίες των μαθητών
Στο Βυζάντιο οι δάσκαλοι συχνά τιμωρούσαν τους μαθητές τους ασκώντας σωματική βία. Οι τιμωρίες ήταν κάτι το συνηθισμένο. Χρησιμοποιούσαν ράβδο και μαστίγιο για τους μαθητές που δε διάβαζαν και δεν ήταν προσεχτικοί. Με τις σωματικές τιμωρίες συμφωνούσαν όλοι, δάσκαλοι και γονείς. Ο σπουδαίος δάσκαλος του Βυζαντίου Μιχαήλ Ψελλός έλεγε ότι το λίγο ξύλο κάνει καλό στη μάθηση. Οι Βυζαντινοί έλεγαν ότι ¨ο μη δαρείς ου παιδεύεται¨ δηλαδή όποιος δε φάει ξύλο δε θα μάθει γράμματα. Υπάρχουν και περιγραφές για μαθητή που φοβάται και τρέμει μπροστά στο δάσκαλό του που κρατάει μαστίγιο. Άλλη περιγραφή μιλάει για μαθητή που το σώμα του είχε πρηστεί από το πολύ ξύλο που έφαγε με μαστίγιο. Ξύλο έτρωγαν από τους δασκάλους τους ακόμη και τα παιδιά των αυτοκρατόρων. Ο γιος του Μεγάλου Θεοδοσίου, ο Αρκάδιος, είχε σημάδια στο σώμα του που του τα είχε κάνει ο δάσκαλός του για κάποιο λάθος του.
γ) Η ανώτερη εκπαίδευση
Ανώτερες σχολές υπήρχαν σε διάφορες πόλεις του κράτους όπως στην Κων/πολη, στην Αθήνα, στην Αλεξάνδρεια, στην Αντιόχεια όπου διδάσκονταν η ρητορική και η φιλοσοφία. Ξεχωριστή ακμή γνώρισε το Πανδιδακτήριο που ιδρύθηκε το 425 στα χρόνια του Θεοδοσίου του Β΄ του Μικρού. Εδώ εκτός από τα νομικά διδάσκονταν η ρητορική , η φιλοσοφία , η λατινική και η ελληνική γλώσσα . Όλοι οι καθηγητές
ήταν Έλληνες . Φοιτητές έρχονταν απ΄ όλο το κράτος ακόμα και ξένοι . Μετά τη λήξη της εικονομαχίας και στα χρόνια της Μακεδονικής δυναστείας, που ακολούθησαν, το Βυζάντιο γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη στα γράμματα και τις τέχνες. Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ’και ο θείος του καίσαρας Βάρδας γύρω στο 860 αναδιοργάνωσαν το Πανδιδακτήριο, που είχε ιδρύσει ο Θεοδόσιος ο Β΄ και αναγνώρισαν επισήμως τη σχολή, με τον τίτλο του Πανεπιστημίου της Κων/πολης ή Πανεπιστήμιο
της Μαγναύρας,( ανάκτορο κτισμένο από το Μέγα Κων/νο. Ήταν μέρος του συγκροτήματος του «Ιερού Παλατιού»). Σ΄ αυτό διδάσκονταν η Γραμματική , η Φιλολογία, η Φιλοσοφία, η Ρητορική, τα Μαθηματικά, το Ρωμαϊκό Δίκαιο, οι Φυσικές Επιστήμες , όχι όμως και η Θεολογία, η οποία διδασκόταν στην Πατριαρχική Σχολή.
Σ’ αυτό δίδαξαν ονομαστοί καθηγητές, όπως ο Λέων ο μαθηματικός, ο πατριάρχης Φώτιος, ο Ιωάννης Γραμματικός και ο φωτιστής των Σλάβων Κωνσταντίνος‐Κύριλλος. Οι καθηγητές πληρώνονταν από το κράτος και «το έργο τους ήταν κάλλιστο και περιβόητο» . Όλα σχεδόν τα μαθήματα γίνονταν στην ελληνική γλώσσα και στην έδρα της Φιλοσοφίας διδάσκονταν οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς. Η φοίτηση όσων διακρίνονταν για την επιμέλειά τους ήταν δωρεάν.
Στο Πανεπιστήμιο πραγματοποιούνταν η υψηλή μόρφωση . Από τους καθηγητές και τους απόφοιτους του Πανεπιστημίου το βυζαντινό κράτος και η εκκλησία έπαιρναν τους ανώτερους υπαλλήλους τους. Την ίδια περίοδο λειτουργούσε στην Κωνσταντινούπολη και η Πατριαρχική Σχολή. Εκεί, όπως και στη Μαγναύρα, δίδαξαν μορφωμένοι κληρικοί και λαϊκοί. Μελέτησαν τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς και κατέγραψαν σε χειρόγραφα βιβλία και περγαμηνές ό,τι από τη αρχαία λογοτεχνία, τη φιλοσοφία και τις επιστήμες είχε διασωθεί.
Ψειμάδα Ναταλία-Κούτσης Αντώνης