ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΑ  ΕΘΙΜ Α

ΑΠΟ ΤΟΝ  ΚΟΥΡΚΟΥΛΑΚΟ  ΗΛΙΑ  ΚΑΘΗΓΗΤΗ  ΦΙΛΟΛΟΓΟ

Δ/ντη  του 6^ου ΓΕΛ   ΝΕΑΣ  ΙΩΝΙΑΣ

Στην Ελλάδα κάθε τόπος  εκτός από τις φυσικές ή αρχιτεκτονικές ομορφιές του έχει  και διαφορετικό τρόπο  για να γιορτάζει  τα  Χριστούγεννα , την Πρωτοχρονιά, τα Φώτα, τα  έθιμα  που έλκουν  τις ρίζες τους  από τα  ήθη  και τις ιδιομορφίες της περιοχής, ακόμα και τα κάλαντα είναι συχνά διομορφωμένα  με άλλα λόγια.

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

Ένα  πολύ  ενδιαφέρον   έθιμο  της  Θεσσαλίας  και της Μακεδονίας  είναι το «πάντρεμα της φωτιάς»  την παραμονή των Χριστουγέννων. Το  τζάκι  καθαρίζεται  επιμελώς  από τη στάχτη  και τα μισά ξύλα   για τη νέα  φωτιά  πρέπει  να είναι από δέντρο με θηλυκό όνομα ( ελιά, κορομηλιά) και τα άλλα μισά  από δέντρο  με αρσενικό όνομα ( κεδρος, ίταμος).Στη Θεσσαλία μάλιστα  τα κορίτσια έβαζαν στο  τζάκι τα « αρσενικά»  και τα αγόρια «τα θηλυκά». Το βράδυ ανάβουν το τζάκι  και προσπαθούν  να το κρατήσουν  άσβηστο μέχρι  τα Φώτα. Η στάχτη  από αυτά  τα ξύλα  προφυλάσσει   το σπιτικό  από κάθε κακό.

Ακόμα, στη Μακεδονία , αλλά και γενικότερα στη Βόρεια  Ελλάδα υπάρχει  το έθιμο του  Χριστόξυλου. Ο νοικοκύρης του σπιτιού βρίσκει ένα γερό χοντρό ξύλο από δρυ ή ελιά για το τζάκι του. Αυτό  το  ξύλο καίει για όλο το δωδεκαήμερο και η φωτιά του θα διώχνει  τους καλικάντζαρους.  Το Χριστόξυλο   αντικαταστάθηκε  από το έλατο  σαν χριστουγεννιάτικο δέντρο. Β΄βαια σε κάποια μέρη όπως στη Λέσβο, το Χριστουγεννιάτικο δέντρο  δεν ήταν από έλατο  αλλά από κλαδί ελιάς που στόλιζαν  με χρυσωμένα πορτοκάλια, καρύδια  και διάφορα παιχνίδια.

Στη Φλώρινα υπάρχει το έθιμο  των ΦΑΝΩΝ. Σε κάθε γειτονιά  της πόλης τα μεσάνυχτα  μεταξύ 23  και 24 Δεκεμβρίου  ανάβουν μια τεράστια φωτιά, για να ζεσταίνει τους βοσκούς  που επισκέπτονται  το Χριστό. Γύρω από τη φωτιά  τα παιδιά τραγουδούν τα κάλαντα  και παίρνουν  διάφορα δώρα  ή γλυκά. Το ίδιο βραάδυ στη  Νάουσα και την Έδεσσα σε πολλές γειτονιές  ανάβουν μεγάλες φωτιές και γίνεται  γλέντι με χορό.

Στο χωριό  Άρνισσα  γίνονται  στις 6 Ιανοαυρίου  τα « ΤΖΑΜΑΛΑΡΙΑ» ένα παραδοσικαό  έθιμο γάμου  με πολύ γέλιο  και άφθονο  κρασί.

ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ

 Στη Φλώρινα φωτιές ανάβουν  και την Πρωτοχρονιά  για να έρθει γρηγορότερα  ο καινούργιος χρόνος, ενώ συγχρόνως ντύνονται καρναβάλια. Τα καρναβάλια  γίνονταν προς τιμήν  του Διονύσου, θεού της γονιμότητας, της ευθυμίας  και της αφθονίας. Επειδή  ο θεός  γιορταζόταν  ως Ελευθερεύς  στα καρναβάλια  επικρατεί  ελευθεροστομία.

Αυτό το έθιμο  των μεταμφιέσεων  ισχύει στις  περιοχές της Μακεδονίας, Θράκης  και Θεσσαλίας  και έχει σχέση με τους  καλικάντζαρους. ΟΙ μεταμφιεσμένοι που λέγονται  Μωμόγεροι, Ρογκάτσια ή Ραγκοτσάρια ( Καστοριά), φοράνε  τομάρια ζώων ( λύκων, τράγων κ.α.) ή ντύνονται  με στολές ανθρώπων οπλισμένων με σπαθιά. Γυρίζουν στο χωριό τους ή στα γειτονικά χωριά, τραγουδούν, γλεντούν  και βεβαίως  μαζεύουν δώρα.

Ακόμα στην  περιοχή  της Φλώρινας , το πρωϊ  της Πρωτοχρονιάς όλοι μικροί-μεγάλοι πλένονται με τρεχούμενο  νερό, γιατί την ημέρα αυτή γέννησε η αρκούδα , ηοποία στη συνέχεια πλύθηκε. Έτσι  τα νερά που τρέχουν κουβαλούν  τη δύναμή της, που την αποκτούν όσοι πλένονται. Στο Πισοδέρι, το πρώτο κομμάτι  της βασιλόπιτας  προσφέρεται στην αρκούδα: το πηγαίνουν  στο βράχο της αρκούδας  για να το φάει.

Στα  Επτάνησα  υπάρχει το έθιμο  με τις κολόνιες. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς το βράδυ  οι άνθρωποι κατεβαίνουν  στους δρόμους  κρατώντας μπουκάλια με κολόνια και ραίνουν  ο ένας τον άλλον τραγουδώντας  « ήρθαμε  με ρόδα  και με ανθούς  να σας ειπούμε  Χρόνους πολλούς».

Υπάρχουν βέβαια  και έθιμα που έχουν χαθεί όπως αυτό  : « ….Οι παλιοί  αθηναίοι περίμεναν τον Αη Βασίλη  από το βράδυ της Παραμονής με ολάνοιχτες πόρτες και επιδή σύμφωνα με την παράδοση θα ήταν κουρασμένος και πεινασμένος από το μακρινό ταξίδι του, έστρωναν  ένα μεγάλο τραπέζι και το φόρτωναν με τα πιο εκλεκτά  γλυκίσματα και φαγητά  για να τον φιλοξενήσουν…. γύρω  από το τραπέζι αυτό μαζευόταν το βράδυ της παραμονής όλη η οικογένεια και περίμενε για ν’ αρχίσει το φαγοπότι …. Τα μεσάνυχτα  έσβηναν  τις λάμπες  κι έδιωχναν τον παλιό χρόνο με γιουχαϊσματα , πετώντας πίσω του  στο δρόμο ένα παλιοπάπουτσο.

Τέλος ένα ακόμη έθιμο υπό εξαφάνιση  είναι οι « Γουρουνοχαρές». Το πανηγυρικό σφάξιμο  του γουρουνιού που μεγάλωνε κάθε οικογένεια. Η κατασκευή  λουκα΄νικων  και το κάπνισμα ή πάστωμα  του κρέατος  για να καταναλωθεί  τους μήνες του χειμώνα  συνοδεύονταν από γλέντι  που διαρκούσε  ως τα ξημερώματα.

Συνήθως τα γουρούνια σφάζονταν  στις 27 Δεκεμβρίου , στη γιορτή του Αγίου Στεφάνου, που λεγόταν  και « γουρουνοστέφανος».

ΟΙ  ΛΑΪΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ   ΤΩΝ ΕΟΡΤΩΝ ΚΑΙ Η ΑΝΤΟΧΗ ΤΟΥΣ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ

Στα παλαιότερα Χριστούγεννα  γυρνάει η σκέψη αυτές τις ημέρες τις γιορτινές, σε έθιμα σε τελετουργίες  για τους παλαιότερους που τα βίωσαν  μέσα από την τοπική παράδοση  και τις λαϊκές δοξασίες  με συνέπεια, χαμόγελο, ευφορία,προσμονή και για τους νεότερους ως αφήγηση. Πλούσια η εθιμολογία των ημερών στη Βόρεια Ελλάδα από την Ήπειρο  και τη Δυτική  Μακεδονία ως τη Θράκη, με ποικίλες θρησκειολογικές και εθνολογικές  ερμηνείες, συμβολισμούς  και ξεχωριστή  σημασία-κοινωνική και οικονομική-αποτέλεσαν  αντικείμενο  επιστημονικής έρευνας  στα νεότερα χρόνια.

Πασπαλισμένες  σήμερα  οι γιορτές του  Δωδεκαημέρου από τη χρυσόσκονη της ευμάρειας, μ’ ένα φύσημα  ξεσκεπάζουν  την καρδιά του πολιτισμού που γέννησε ήθη  και έθιμα  και τα μετέφερε  από γενιά σε γενιά.

Ξενόφερτες  συνήθειες  εκτόπισαν  τα λαïκά έθιμα , ατόνησαν ή αλλοίωσαν  την πρωτογενή μορφή . Ορισμένα διατηρούνται  ως τις ημέρες μας, προσαρμοσμένα  ωστόσο  στις σύγχρονες κοινωνικές συνθήκες διαβίωσης, και άλλα  επανήλθαν  με νέες ονομασίες ως τουριστικές  ατραξιόν  για να ενισχύσουν  την ισχνή  οικονομία  στις τοπικές κοινωνίες.

Τα χοιροσφάγια έγιναν πλέον Γουρουνοχαρές, εκδηλώσεις δηλαδή λαϊκής γιορτής που διοργανώνουν  μικρές κοινότητες ομπρέλα της τοπικής αυτοδιοίκησης.  Το χοιρινό αντικαταστάθηκε  από τις γεμιστές γαλοπούλες και η χριστουγεννιάτικη λειτουργάι από τα ρεβεγιόν.

Οι φωτιές που άναβαν παραμονή Χριστουγέννων στη Φλώρινα  για να …ζεστάνουν το νεογέννητο, εξακολουθούν να καίνε ως τις ημέρες μας, όμως άλλη σημασία έχουν πια , μ ε ολονύχτια γλέντια και λαϊκά δρώμενα που προσελκύουν χιλιάδες επισκέπτες. Τα ντολμαδάκια τα τυλιχτά « γιαπράκια», στη Μακεδονία και τη Θράκη, ιδιαίτερα στην Κοζάνη, που συμβολίζουν τα σπάργανα του Χριστού, δεν λείπουν από το Χριστουγεννιάτικο τραπέζι ως τις μέρες μας.

Πιστοί  στην παράδοση  παραμένουν  οι μικροί « καλαντάρηδες», που όμως αντί για μικρά χριστόψωμα προσδοκούν ένα ικανοποιητικό χρηματικό φιλοδώρημα. Όσο και αν οι βιτρίνες χορταίνουν  τον συναισθηματικό κόσμο  παιδιών και μεγάλων, το παιχνίδι  της αυτοσχέδιας μπάλας από τα σπλάχνα  του χοίρου, που διηγούνται οι παλιότεροι εξακολουθεί να μένει ως νοσταλγική ανάμνηση  στη ψυχή  και την καρδιά μας.