ΕΟΡΤΑΣΤΙΚΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

                         ΑΠΟ   ΤΟΝ  ΚΟΥΡΚΟΥΛΑΚΟ   ΗΛΙΑ  ΚΑΘΗΓΗΤΗ  ΦΙΛΟΛΟΓΟ

                                       Δ/ΝΤΗ   ΤΟΥ 6^ου ΓΕΛ  ΝΕΑΣ  ΙΩΝΙΑΣ

Είναι   γνωστό  πόσα ειδωλολατρικά έθιμα, βαθιά ριζωμένα μέσα στους αιώνες, επιβίωσαν και στη χριστιανική εποχή? Γιατί ακόμη και αν καταδικάστηκαν αρχικά από την Εκκλησία τελικά ενσωματώθηκαν με επιτυχία στο γενικότερο πλαίσιο της ορθόδοξης λατρείας. Από την άλλη, είμαστε σίγουροι ότι σύγχρονα έθιμα που θεωρούνται ξενόφερτα είναι όντως έτσι? Μια διαφορετική διερεύνησή τους μπορεί να εκπλήξει. Δέκα ερωτήσεις λοιπόν για τα Χριστούγεννα χωρίς φόβο και πάθος:

1). ΓΙΑΤΙ   ΕΙΝΑΙ  ΠΟΛΛΑ?: Γιατί όχι ,δηλαδή, « ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΟ»? Γιατί πληθυντικός και όχι ενικός αριθμός? Εύλογη η απορία για κάποιον που δεν ασπάζεται το δόγμα «πίστευε και μη ερεύνα». Ως εκ τούτου ερευνώντας φθάνει κανείς σε δύο διαφορετικές απαντήσεις. Η πρώτη θέλει την προέλευση του πληθυντικού να βρίσκεται στον ελληνορωμαϊκό κόσμο και στις εορτές του: Στα Κρόνια   για τους Αρχαίους Έλληνες και στα Σατουρνάλια για τους Ρωμαίους. Η άλλη  απάντηση βρίσκεται σε μια αρχαία ιουδαϊκή εορτή τα Πουρείμ (από το όνομα Πούρ), η οποία εορτάζονταν από τον 5^ο αιώνα π.Χ.

2). ΕΛΑΤΟ Ή ΒΕΛΑΝΙΔΙΑ?: Η ιστορία έχει ως εξής: περί το 750 ο μετέπειτα Άγιος Βονιφάτιος, προστάτης των Γερμανών –τότε ήταν απόστολος- ξεκίνησε να προσηλυτίσει στο Χριστιανισμό τους κατοίκους της Φριζίας ( Κάτω Σαξονία), που ήταν παγανιστές.  Οι Φρίζιοι, οι οποίοι μιλούσαν μια αρχαία αγγλική διάλεκτο, γεγονός που δυσκόλευε τη συνεννόηση μαζί τους, λάτρευαν την αιωνόβια βελανιδιά, ιερό δένδρο του θεού τους Θωρ, επάνω στην οποία έκαναν θυσίες. Προκειμένου να τους πείσει ο Άγιος Βονιφάτιος άρχισε, σύμφωνα με το θρύλο , να πριονίζει τη βελανιδιά για να την κόψει, κάτι όχι πολύ εύκολο βεβαίως, ώσπου φύσηξε ένας πολύ δυνατός άνεμος και την ξερίζωσε. Αυτό θεωρήθηκε θαύμα και έκανε τους ανθρώπους να στραφούν ομαδικά στο χριστιανισμό, ενώ στη θέση της βελανιδιάς φύτρωσε αργότερα ένα έλατο το οποίο οι χριστιανοί θεώρησαν ευλογημένο.

Η ιερή  βελανιδιά, λατρευόταν και στην Αρχαία Ελλάδα και συγκεκριμένα στο αρχαιότερο ελληνικό ιερό της Δωδώνης, όπου οι ιερείς μάλιστα προμήνυαν τα μελλούμενα ανάλογα με το θρόϊσμά της!

3). ΠΟΙΟ ΗΤΑΝ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΟ ΔΕΝΔΡΟ  ΠΟΥ ΣΤΟΛΙΣΤΗΚΕ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ : Ήταν το δέντρο ενός Βαυαρού, του Όθωνα  βεβαίως , και δεν στολίστηκε στην  Αθήνα, αλλά κατά πρώτον στο Ναύπλιο , όπου διέμεινε για περίπου 1 χρόνο, από το 1833, ο νεαρός βασιλιάς, έχοντας φέρει μαζί του από το Μόναχο και τα έθιμα της πατρίδας του. Τον επόμενο χρόνο το δέντρο στολίστηκε στην αθηναϊκή βασιλική κατοικία, από όπου περνούσαν όλοι οι Αθηναίοι κάνοντας ουρές  για να το θαυμάσουν. Εκεί  στην  πατρίδα του Όθωνα στόλιζαν έλατο από το 1539, αλλά τα πρώτα  στολίδια του ήταν τρόφιμα, ενδύματα και άλλα χρήσιμα είδη, τα οποία  με την πάροδο του χρόνου εξελίχθηκαν σε διακοσμητικά αντικείμενα.

4). ΝΑ ΣΤΟΛΙΣΩ  ΚΑΡΑΒΑΚΙ ,ΔΗΛΑΔΗ?: Γερμανικό το έθιμο χωρίς αμφιβολία , από την άλλη όμως το καραβάκι τι δουλειά είχε  επάνω στα βουνά της Θεσσαλίας  ή της Ηπείρου? Επιπλέον, υπάρχει και άλλη εκδοχή. Την λένε «ειρεσιώνη» και στην Αρχαία Ελλάδα ήταν ένα κλαδί ελιάς ή δάφνης στο οποίο έπλεκαν λευκές ή κόκκινες μάλλινες κορδέλες και κρεμούσαν φθινοπωρινούς καρπούς. Την περιέφεραν παιδιά από σπίτι σε σπίτι, τοποθετώντας πάνω της ψωμί, μέλι,λάδι, κρασί, και τελικά την αφιέρωναν στους θεούς. Πολύ συχνά όμως την κρεμούσαν έτσι στολισμένη στις πόρτες των σπιτιών, προς τιμήν του Ηλίου και των Ωρών. Οπωσδήποτε  επρόκειτο για ένα σύμβολο ευφορίας με το οποίο επικαλούνταν τη συνδρομή των θεών για να έχουν καλή σοδειά και ευγονία στο σπιτικό τους. Οι ειρεσιώνες έμεναν μάλιστα έξω από τα σπίτια ακόμη και όταν είχαν ξεραθεί.

5). ΕΛΕΓΕ  ΚΑΛΑΝΤΑ Ο  ΟΜΗΡΟΣ?: « Παίδες  αμφιθαλείς» τραγουδούσαν την ειρεσιώνη   στην αρχαία  Ελλάδα , παιδιά είναι σήμερα και οι καλαντιστές. Στη Θράκη  μάλιστα λέγονται « μανοκυρουδάτοι» και κρατούν στο  χέρι  στολισμένα ραβδιά. Και όσο  για τους στίχους των τραγουδιών πρώτος διδάξας  είναι ο Όμηρος: « Ερχόμαστε  στο σπίτι ενός πλούσιου νοικοκύρη. Αφήστε τις πόρτες  ανοιχτές  γιατί μπαίνει ο Πλούτος και μαζί του η Χαρά και η ειρήνη. Να’ ναι γεμάτα πάντα  τα σταμνιά του και στη σκάφη  του ζυμώματος το ζυμάρι να φουσκώνει ψηλά».

6). ΝΑ ΤΑ ΠΟΥΜΕ Ή ΝΑ ΤΑ ΠΑΡΑΠΕΜΨΟΥΜΕ ΣΤΙΣ ΚΑΛΕΝΔΕΣ: Είτε μας αρέσει είτε όχι, από τις ρωμαϊκές  «καλένδες» πήραν το όνομά τους τα  κάλαντα. Χρειάστηκε βέβαια μακρύς δρόμος ώσπου να γίνει αυτό. Οι  καλένδες –από τη λέξη calo ,που σημαίνει  καλώ, ονομάζω
συνδέονταν με την έναρξη κάθε μήνα που ανακηρύσσονταν από τον Ποντίφικα με τη φράση : «Calo Juno  novella» -ήταν οι πρώτες ημέρες του μήνα, οι νεομηνίες δηλαδή. Και ειδικά αυτές του Ιανουαρίου ήταν οι περιφημότερες γιατί τότε εορτάζονταν η έλευση του νέου έτους. Δώρα ,όπως μέλι, σύκα, χουρμάδες αλλά και μικρά νομίσματα, τις συνόδευαν και βεβαίως ευχές και ανταλλαγές επισκέψεων  μεταξύ φίλων και συγγενών. Στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους οι καλένδες είχαν διατηρηθεί ως εορτές και πανηγύρεις της 1^ης Ιανουαρίου. Η  ΣΤ’ Οικουμενική Σύνοδος της Κωνσταντινούπολης , όμως ,το 662, τις απαγόρευσε. Αλλά δεδομένου ότι επρόκειτο για έθιμο αιώνων που η διακοπή του μπορούσε να δημιουργήσει μεγάλη αναστάτωση και δυσαρέσκεια στον κόσμο, βρέθηκε μια συμβιβαστική λύση: τα κάλαντα, τα δημοτικά ευχητικά τραγούδια που διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα .Όσο  για τη φράση « παραπέμπεται στις καλένδες» , που σημαίνει κάτι το οποίο διαρκώς αναβάλλεται, προέρχεται από το γεγονός ότι στους Έλληνες δεν υπήρχαν καλένδες, άρα δεν υπήρχε περίπτωση το όποιο ζήτημα να τακτοποιηθεί.

7).  ΓΙΟΡΤΑΖΑΝ ΤΑ ΓΕΝΕΘΛΙΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ  ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ?: Όχι, διότι  τα γενέθλια θεωρούνταν παγανιστική   εορτή και ως εκ τούτου ήταν ανεπίτρεπτο για τους χριστιανούς να τα γιορτάζουν. Η Εκκλησία διακήρυττε ότι ήταν αμαρτία το να σκοπεύει κάποιος να τηρήσει τα γενέθλια του Χριστού « σαν να ήταν ο βασιλιάς Φαραώ»! Και ο Ωριγένης μάλιστα τον 3^ο αιώνα πίστευε ότι « ο φαύλος τα γενέσως αγαπών πράγματα εορτάζει γενέθλιον» και ότι « επ’ ουδεμίας γραφής εύρομεν υπό δικαίου γενέθλιον αγομένην». Έτσι επί τέσσερεις αιώνες μετά το θάνατο του Χριστού ουδείς εγνώριζε πότε ακριβώς γεννήθηκε. Άλλωστε  ακόμη δεν είχαν καταλήξει στο έτος γεννήσεως… Επιπλέον ,η ημέρα του θανάτου που θα έφερνε  την ανάσταση  του Θεανθρώπου ήταν η σημαντική.

8).  ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ ΣΤΙΣ 25 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ: Το   γεγονός είναι ότι η επιλογή της 25^ης Δεκεμβρίου   για τη γέννηση του Χριστού  είναι και αυτή  μια σύμβαση  όπως όλες οι άλλες. Και αυτό  παρ’ ότι  η Εκκλησία  κατά τον 4^ο και 5^ο αιώνα πρέσβευε  πως πράγματι ο Χριστός είχε γεννηθεί  τη συγκεκριμένη ημερομηνία. Ο Χρυσόστομος  μάλιστα επικαλείται γι’ αυτό την ημερομηνία της απογραφής  του  Κυρηνίου που διατηρούνταν στα ρωμαϊκά χρόνια. Εκ των υστέρων  όμως θεωρείται βέβαιο ότι οι χριστιανοί  θέλησαν  να αντιδράσουν  με αυτόν τον τρόπο στη ρωμαϊκή  ειδωλολατρική  εορτή   των Σατουρναλίων  , που εορταζόταν  από 17 έως  23 Δεκεμβρίου, δηλαδή   την περίοδο  του χειμερινού  ηλιοστασίου. Και αυτό γιατί η συγκεκριμένη εορτή είχε  εκπέσει  πολύ από   την αρχική της μορφή  και είχε καταλήξει   σε ακραίες  διασκεδάσεις  με άφθονη  οινοποσία  και ακολασίες.  Η  25^η του μηνός ,ήταν πολύ σημαντική  για τον παγανιστικό κόσμο αφού ήταν  η γιορτή του Ηλίου. Πιστεύεται  λοιπόν ότι η επιλογή της  από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο  έγιν επίτηδες  ως μια προσπάθεια  σύνδεσης του  Ηλίου  με το Χριστό.

9).  ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ, ΧΕΙΜΩΝΑ Ή ΑΝΟΙΞΗ  ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ Ο ΧΡΙΣΤΟΣ: Ο διευθυντής   του Πλανηταρίου κ. Διονύσης Σιμόπουλος  στο βιβλίο του  « Το άστρο  των Χριστουγέννων» ανατρέπει  τα καθιερωμένα: « Σε μια μόνο εποχή του έτους  οι βοσκοί  ¨φυλάσσουν φυλακάς  της νυκτός  επί  την ποίμνην αυτών ¨, όπως αναφέρεται  στο Κατά Λουκάν Ευαγγέλιον: την άνοιξη ,όταν τα νεογέννητα  αρνάκια χρειάζονται τη βοήθειά τους. Οπότε  η γέννηση του  Χριστού έγινε  μάλλον την Άνοιξη». Άλλωστε,  σύμφωνα με  ειδικούς επιστήμονες, η Βηθλεέμ  τον Δεκέμβριο  ήταν βυθισμένη στην παγωνιά  και στη βροχή. Δε θα ήταν λοιπόν λογικό να παραμένουν με τέτοιες συνθήκες  βοσκοί και πρόβατα στην ύπαιθρο.

10).  ΠΟΙΑ  Η ΣΧΕΣΗ   ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ  ΜΕ ΤΟ ΔΙΑ: Κάθε χρόνο γεννιόταν ο Δίας  στο περίφημο Ιδαίο Άντρο της Κρήτης και κάθε χρόνο  πέθαινε για να ξαναγεννηθεί. « Βηθλεέμ  του  αρχαίου κόσμου» το  αποκαλεί ο κ. Μιχάλης Τιβέριος  καθηγητής κλασσικής αρχαιολογίας  στο Αριστοτέλειο  Πανεπιστήμιο. Προγενέστερο ενδεχομένως  ήταν το Δικταίο Άντρο. Σε αυτόν  το δικταίο Δία , νεαρό και αγένειο αναφέρεται  ένας  αρχαίος ύμνος  που βρέθηκε χαραγμένος  επάνω σε λίθο. Στον ύμνο αυτό ασπιδοφόροι νέοι  τον ικετεύουν να αφήσει το θρόνο του και να επαναλάβει την ετήσια κάθοδό του  στον ιερό τόπο της γέννησής  του. Τον ευχαριστούν δε για τα καλά που έκανε στους ανθρώπους  τη χρονιά που πέρασε και εύχονται  να φροντίσει τα ανάλογα  και για την ερχομένη. Είναι ένας ύμνος  που παρουσιάζει χτυπητές ομοιότητες με αντίστοιχες ευχές  της Εκκλησίας.