ΘΕΑΤΡΟ   ΚΑΙ    ΕΠΙΣΤΗΜΗ

                                «  Η   ΔΙΚΗ   ΤΟΥ  ΣΩΚΡΑΤΗ» 

ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ     ΣΕΝΑΡΙΟ

               6^ο   ΓΕΝΙΚΟ    ΛΥΚΕΙΟ   ΝΕΑΣ   ΙΩΝΙΑΣ

                             ΣΧ.  ΕΤΟΣ:  2014-2015

                      ΔΙΔΑΣΚΩΝ: Κουρκουλάκος  Ηλίας ( Φιλόλογος)

Το  σενάριο απευθύνεται  σε  μαθητές   Β΄  Λυκείου  και  απαιτούνται  περίπου  8  διδακτικές  ώρες.

ΘΕΜΑ: «  Η διαφορετικότητα  του  ατόμου  και  η  αντιπαράθεσή της  με  την  κοινωνία. Ατομική  ελευθερία  και  κοινωνική αναγκαιότητα»

ΚΥΡΙΟ  ΕΡΩΤΗΜΑ : Κατά  πόσο και  με  ποιούς  τρόπους είμαστε  σε  θέση να  υπερασπιστούμε την  ατομικότητά  μας ( ιδέες, αξίες,στάση  ζωής) σε  μια  κοινωνία , που άμεσα ή έμμεσα, μας  επιβάλλει δικούς  της  περιορισμούς   και  κανόνες;

ΥΠΟΕΡΩΤΗΜΑΤΑ :

-           Πόσο εύκολο  είναι  να  χαρακτηριστεί από  τους  πολλούς  η ιδιαιτερότητα  της  σκέψης ανορθόδοξη και  επικίνδυνη;

-          Ποιές  πιέσεις μπορεί να  δέχεται ένας  άνθρωπος , που κατά  κοινή  αντίληψη, δεν  σκέφτεται  «  σωστά», προκειμένου να  συμμορφωθεί με  τον κοινωνικό  του   περίγυρο;

-           Τι πρέπει  να  κάνουν τόσο  το  άτομο όσο και  η  κοινωνία, ώστε να  συναντηθούν σε  έναν  ουσιαστικό διάλογο; Ποιά  εμπόδια  πρέπει  να  ξεπεραστούν;

ΠΕΡΙΟΧΗ  ΜΑΘΗΣΗΣ: Το  θέμα  του  δράματος παρουσιάζει ευρύτερο  φιλοσοφικό και  κοινωνικό  ενδιαφέρον. Ταυτόχρονα, αγγίζει πραγματικές  ανάγκες των  παιδιών  αυτής  της  ηλικίας, που  συχνά νιώθουν  να  ανμετριούνται με  έναν  πιεστικό περίγυρο. Ως  αφορμή για  την  ανάπτυξη του  δράματος προτείνεται το  κεφάλαιο που  αναφέρεται στη θεωρία του  Σωκράτη από το  βιβλίο αρχές  φιλοσοφίας Β΄ Λυκείου ( 2006). Ο  εκπαιδευτικός  αξιοποιώντας πλατωνικά  κείμενα ( απολογία  του  Σωκράτη, Κρίτων, Φαίδων), εστιάζει  στην  προσωπικότητα του  φιλοσόφου και  τη δίκη  του. Ο Σωκράτης είναι το  εύγλωτο παράδειγμα ανθρώπου που  επέμενε στην  αλήθεια  του  εαυτού  του, διεκδικούσε τττη  μοναδικότητα της  σκέψης  του  απέμναντι στους  « πολλούς», δείχνοντας την ίδια  στιγμή απόλυτη  υπακοή στους  νόμους  της  Πολιτείας. Ιδιαίτερα  το  γεγονός της  δίκης προσφέρεται για  το  θέμα του  δράματος, καθώς  φωτίζει τα  σημεία  σύγκρουσης του  διαφορετικά  σκεπτόμενου ατόμου με  την  πλειονότητα των  συμπολιτών του.

ΣΤΟΧΟΙ:  – Να  εμπλακούν όλοι οι  μαθητές στο  δράμα

-          Να  εμβαθύνουν στη  σύγκρουση ενός  ανθρώπου, ο οποίος διεκδικούσε το  δικαίωμα της  διαφορετικής σκέψης και  στάσης  ζωής σε  σύγκριση με  τον  κοινωνικό  του  περίγυρο.

-          Να  στοιχαστούν πάνω  στη σχέση  ατομικότηατς και  κοινωνίας και  να  ανζητήσουν δρόμους ουσιαστικής συνα΄ντησης των  δύο  αυτών  μεγεθών.

-          Να  καταλάβουν πόσο σημαντικό  αλλά και  πόσο  δύσκολο είναι  να  διεκδικεί ο  άνθρωπος την  ιδιατερότητά  του μέσα  στο  κοινωνικό  σύνολο.

-          Να  εσταιάσουν στο  ιστορικό  γεγονός  τρης  δίκης του  σωκράτη, να  συνειδητοποιήσουν την  πνευματική του ελευθερία και, από  την  άλλη, την  ακιαμψία της  κοινωνίας  του να  τον  δεχτεί.

-          Να  βοηθηθούν, για  να ανζητήσουν μέσα τους  στοιχεία της  ιδιατερότητάς  τους.

-          Να  ενισχυθούν στην προσπάθειά  τους να  εκφράσουν την ιδιατερότητα  αυτή.

ΧΩΡΟΙ:  Αθηναϊκή  αγορά, Δικαστήριο, Φυλακή

ΡΟΛΟΙ  ΓΙΑ  ΤΑ  ΠΑΙΔΙΑ: Μαθητές του  σωκράτη, γονείς των  μαθητών, αντίδικοι του  φιλοσόφου, δικαστές, πολίτες της  αρχαίας  Αθήνας, Σωκράτης.

ΡΟΛΟΙ ΓΙΑ  ΤΟΝ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ: Καθηγητής φιλοσοφίας, Αθηναίος  πολίτης, αγελιοφόρος, Σωκράτης.

 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ- ΑΝΑΓΝΩΣΗ  ΚΕΙΜΕΝΟΥ- ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Ο  εκπαιδευτικός , ως καθηγητής  φιλοσοφίας , παίρνει  αφορμή από  το  μάθημα « Η θεωρία  του  Σωκράτη» ( Αρχές  φιλοσοφίας Β΄ Λυκείου, θεωρητικής  κατεύθυνσης, ΟΕΔΒ, 2006) και  καλεί  τους  μαθητές να  ασχοληθούν πιο  διεξοδικά με  τη  δίκη του  Σωκράτη. Τους  προτείνει να  συντάξουν, ανά  ομάδες, εργασίες  σχετικές με  το  θέμα και  τους διανέμει σε  φωτοτυπίες αποσπάσματα που έχει  επιλέξει από  τα  πλατωνικά έργα: Απολογία  του  Σωκράτη ( 18), κρ΄των ( 8), Φαίδων( 65).

 

ΟΔΗΓΙΕΣ  ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ

« Πάρτε  όποια  θέση  θέλετε μέσα  στο  χώρο και  διαβάστε μόνοι  σας τα  αποσπάσματα που  σας  μοίρασα.σκεφτείτε  τα,  επιλέξτε ένα  κομμάτι, αυτό που  θα  κινήσει το  ενδιαφέρον  σας, θα εξάψει  την  περιέργεια, ή  θα  αγγίξει  τα  συναισθήματά  σας και, όταν  θα είστε  έτοιμοι, διαβάστε το  από  το  σημείο στο  οποίο βρίσκεστε, όπως εσείς  το νιώθετε, ο ένας  μετά τον  άλλον».

ΣΧΟΛΙΟ : Με τον  τρόπο  αυτό , οι  μαθητές εντάσσονται σταδιακά στις  διαδικασίες του  δράματος, καθώς τοποθετούνται σε  ένα  στάδιο ενδιάμεσο: Διατηρώντας τη  μαθητική τους  ταυτότητα, εισάγονται στο θέμα του  δράματος αναλαμβάνοντας μάλιστα κι  έναν  υπεύθυνο ρόλο, που  τους  ωθεί να  επεξεργαστούν το  θέμα με  περισσότερο ενεργητικό και  επιστημονικό τρόπο.Το  ρόλο  αυτό οι  μαθητές τον  εγκαταλείπουν στη  διάρκεια του  δράματος και  τον υιοθετούν σε  στιγμές αναστοχασμού, όταν συζητούν τις  διάφορες φάσεις  του, έχοντας πάντοτε κατά  νου την  εκπόνηση  μια ς εργασίας.

Η δεύτερη  δραστηριότητα  εμπλέκει συναισθηματικά τους  μαθητές στο θέμα του δράματος και  επιτρέπει να  εκφραστεί η  αυθόρμητη συναισθηματική ανταπόκρισή  τους σε  κείμενα φιλοσοφικού περιεχομένου, που  συνήθως αντιμετωπίζονται με  διαφορετικούς  όρους στη  σχολική πρακτική. Στόχος  κατ’  επέκταση , αυτής  της  δραστηριότητας είναι  να  ακουστεί το κείμενο  του Πλάτωνα και  συνάμα ο λόγος  του Σωκράτη με  τρόπο πιο  ζωντανό, προσωπικό και  ελκυστικό. Θα  ήταν χρήσιμο  να  συζητήσουν οι  μαθητές τους  λόγους για  τους  οποίους  επέλεξαν το  κομμάτι που  διάβασαν.

 

Α   ΣΤΗΝ  ΑΘΗΝΑΪΚΗ  ΑΓΟΡΑ

Ο  Σωκράτης  καλώντας  τους  συμπολίτες  του να ανζητήσουν την  αλήθεια του  εαυτού τους, να  μην δίνουν  σημασία στη γνώμη των πολλών, να  μελετούν σε  βάθος τα  προβλήματά  τους, να  επανατοποθετούνται απέναντι  σε  αυτά που θεωρούν  αυτονόητα και  να  επιδιώκουν την  απόλυτη συνέπεια ανάμεσα  στα  λόγια και  τις  πράξεις τους υπήρξε η άγρυπνη ηθική  συνείδηση της  Αθήνας. Το  αποτέλεσμα ήταν  να  εμπνεύσει μεγάλο  θαυμασμό για  το  πρόσωπό του και  από την άλλη να  προκαλέσει ισχυρές αντιπάθειες.Για  τους  θεματοφύλακες των παραδόσεων, ήταν άθεος και  διαφθορέας των νέων  ανθρώπων, άρα υπεύθυνος για  την  παρακμή της  πόλης. Για άλλους  ήταν  εισηγητής νέων  και  επικίνδυνων δαιμονίων. Για  μια  μεγάλη  μερίδα των  συνομιλητών  του, ήταν  ενοχλητικός, γιατί  συνεχώς έλεγχε και  αμφισβητούσε την ορθότητα των  απόψεών  τους, ενώ  για  την  πλειοψηφία του  απλού  λαοιύ, ένας από  τους  πολλούς  αλλόκοτους που κυκλοφορούσαν  στην  αγορά. Με  τον  καιρό, η  φήμη  του απλωνόταν στην πόλη και  άρχισε να  φαίνεται πως  κάθε  άλλο παρά  περί ενός γραφικού τρελού επρόκειτο. Αυτό δεν άρεσε  σε  πολλούς. Το 399 π.Χ. τ ρεις  αθηναίοι πολίτες, ο  Μέλητος, ο Άνυτος και ο Λύκων, άρχισαν  να  ανζητούν τρόπους  εξόντωσής  του και  αν σχεδιάζουν προσεκτικά το κατηγορητήριο με  το  οποίο θα  τον έσερναν  στα  δικαστήρια.

 

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ  ΧΩΡΟΥ

Ο  εκπαιδευτικός ζητά  από τ ους  μαθητές να  μεταφερθούν όλοι μαζί  στην αρχαία  Αθήνα, συγκεκριμένα στην Αγορά της  πόλης λίγο πριν από τη  δίκη  του Σωκράτη. Η τάξη  χωρίζεται  σε  ομάδες , στις  οποίες δίνονται  ρόλοι: Αθηναίοι πολίτες, σύγχρονοι του Σωκράτη. Οι  μαθητές μπορούν να  επιλέξουν ελεύθερα τους  ειδικότερους  ρόλους  τους; Φίλοι, ή συγγενείς του  Σωκράτη, νεαροί μαθητές του, γονείς των προηγουμένων, ιδεολογικοί  αντίπαλοι του  φιλοσόφου ( σοφιστές), πολιτικοί, ιδιοκτήτες εμπορικών καταστημάτων, τραπεζίτες, υπάλληλοι , εργάτες κ.α.

Ζητείται  από κάθε  ομάδα να  κατασκευάσει με  χαρτόνι και μπογιές  μια  μακέτα , που θα  ανπαριστά την  αρχαία αθξναϊκή Αγορά. Η κάθε  ομάδα πρέπει να  κατασκευάσει ένα  μέρος του χώρου: καταστήματα, δρόμους, γυμναστήριο, ναό, πλατεία κ.α.

 

ΑΘΗΝΑΊΚΗ  ΑΓΟΡΑ- ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ

Οι ομάδες καλούνται να  αυτοσχεδιάσουν μια  σύντομη  σκηνή της  αθηναϊκής  αγοράς που θα  σχετίζεται θεματικά με  την παρουσία και  τη  δράση του Σωκράτη  μέσα  στην πόλη. Η  ανάπτυξη  της  σκηνής  γίνεται με  πρωτοβουλία  του  εκπαιδευτικού ,ο οποίος  αναλαμβάνει έναν  από τ ους  προτεινόμενους για  τα παιδιά  ρόλους, πλησιάζει τα  μέλητ ης  ομάδας και προσπαθεί να  ανοίξει συζήτηση  μαζί  τους σχετικά  μ ε  το Σωκράτη.

 

ΧΤΙΖΟΝΤΑΣ  ΣΥΛΛΟΓΙΚΑ  ΤΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ  ΤΟΥ  ΣΩΚΡΑΤΗ

Ο  εκπαιδευτικός σε  ρόλο  αγγελιοφόρου , φτάνει  στην αγορά και  ενημερώνει τα  μέλη των ομάδων για  τη  σύλληψη  του  σωκράτηκαι  την  επικείμενη  δίκη του ( οεκπαιδευτικός , αφού  εκτελέσει αυτή  τη  δράση, φεύγει , γιατί  αμέσως μετά  θα  ανλάβει έναν  νέο  ρόλο).

Ζητείται  από  τους  μαθητές να  εκφράσουν την  αντίδρασή  τους στο άκουσμα της  είδησης ανάλογα με  το  ρόλο τον  οποίο υποδύονται. Η  κάθε  ομάδα  διατηρώντας τη θέση  της στην αγορά, παίρνει μια  παγωμένη  στάση που ζωντανεύει με  λόγο  και  κίνηση, όταν μπροστά της  περνά « νοερά» , ως  εικόνα του  μυαλού  τους, η φιγούρα  του Σωκράτη ( ο εκπαιδευτικός, φορώντας ένα  σεντόνι ως  χιτώνα, κινείται  μπροστά από  τους μαθητές  σιωπηλά και  χωρίς να  τους  κοιτάζει. Η  ομάδα ζωντανεύει και  παροπυσιάζει τη  σκηνή  της, όταν ο εκπαιδευτικός  μετακινηθεί προς  την  άλλη  ομάδα). Οι  ομάδες δίνουν  τον κατάλληλο  τίτλο στην  αναπαράστασή τ ους.

Εκτός  ρόλου, οι  μαθητές συζητούν τις  προηγούμενες απεικονίσεις και  ανπαραστάσεις, ενώ ο  δάσκαλός τους  καλεί να  στοχαστούν πάνω  στις  διαφορετικές οπτικές με  τις  οποίες αντιμετωπίζεται από  τις  κοινωνικές  ομάδες η προσωπικότητα αι  η  δράση του ίδιου προσώπου.

ΣΧΟΛΙΟ : Με  τη  δραστηριότητα αυτή , σκιαγραφείται καλύτερα  η προσωπικότητα  του Σωκράτη, αποκαλύπτονται οι  σχέσεις  του με  τους  συμπολίτες του και  αφήνεται να  διαφανούν τα  σημεία  σύγκρουσης ατόμου- κοινωνίας, που θα εξεταστούν αργότερα. Η  αναγγελία  της  σύλληψης του Σωκράτη προκαλεί ένταση στους  πολίτες. Στόχος  είναι  να  εκφραστεί μια όσο  το  δυνατόν μεγαλύτερη  ποικιλία απόψεων για  το  γεγονός  αυτό. Ταυτόχρονα, ενισχύεται η  διαλεκτική σκέψη  των  μαθητών.

 

ΣΤΟ   ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ

Πρόκειται  για  το  κεντρικό  δραμτικό  γεγονός  το  οποίο παρουσιάζεται  σε τρια  στάδια:

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ  ΧΩΡΟΥ- ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ  ΤΗΣ  ΔΙΚΗΣ

Ζητείται  από  τους  μαθητές να  διαμορφώσουν την τάξη σε  χώρο  δικαστηρίου. Κάποιοι  από αυτούς  γίνονται  δικαστές, κάποιοι μάρτυρες κατηγορίας, α΄λλοι υπεράσπισης και  οι  υπόλοιποι απλοί θεατές ( οι  ρόλοι  επιλέγονται  ελεύθερα), ενώ  ο  δάσκαλος υποδύεται το  ρόλο  του Σωκράτη.

Ανατίθεται  σ ε κάποιο  μαθητή να  διαβάσει τις  κατηγορίες εναντίον  του Σωκράτη: « Ο  κατηγορούμενος διαφθείρει  τους  νέους και  δεν  πιστεύει στους  θεούς που πιστεύει  ο  τόπος μας, αλλά  φέρνει ανάμεσά  μας άλλες  καινούργιες θεότητες».

Οι  δικαστές  θέτουν  συνεχώς ερωτήσεις στο  δάσκαλο- σωκράτη ( τεχνική  της  ανακριτικής καρέκλας). Αυτός εκθέτει κεντρικά  σημεία  της  φιλοσοφικής  του σκέψης και  εστιάζει το λόγο του στη  σχέση που θέλι να  έχει  με τους συμπολίτες  του.

Καθένας που θέλει να  καταθέσει κάτι υπέρ ή  κατά  του  κατηγορουμένου ζητά  το  λόγο, σηκώνεται , όταν έρθει η  σειρά  του, ορκίζεται ότι θα  πει  την  αλήθεια και  κατθέτει τη  μαρτυρία  του.

Τα  παιδιά που τοποθετήθηκαν αρνητικά  απέναντι  στο Σωκράτη, κατά  τη  διάρκεια  της  δίκης , καλούνται να  δραματοποιήσουν μια  στιγμή του παρελθόντος, που θα  έχει ήρωα τον Σωκράτη ; Ο Σωκράτης έρχεται  αντιμέτωπος με  τις  εικόνες του  εαυτού  του, με  το  ίδιο του  το  παρελθόν, με  την  αρνητική γνώμη των άλλων.

ΣΧΟΛΙΟ: Σε  αυτό  το  στάδιο, οι  μαθητές στήνουν μια  αληθινή  σκηνή  της αρχαίας  αθηναϊκής  καθημερινότητας, ακολουθώντας , κατά  το  δυνατόν, το  τυπικό της  διαδικασίας. Απαραίτητη  προϋπόθεση για  την  επιτυχία της  δραστηριότητας είναι  ο  εκπαιδευτικός να  κατέχει καλά  τη  διδασκαλία του  φιλοσόφου , ώστε να διοχετεύσει  σωστά  τις πληροφορίες. Ταυτόχρονα, δίνεται έμφαση  στα σημεία σύγκρουσης  του  ατόμου με  την  κοινωνία, καθώς αυτά είναι που  δραματοποιούνται. Η  τεχνική flash  back χαρίζει ζωντάνια  και  ενισχύει την ένταση  της  διαδικασίας.

 

ΑΝΤΙΘΕΤΕΣ  ΟΠΤΙΚΕΣ

Ενώ η πρώτη φάση της  ακροαματικής διαδικασίας έχει τελειώσει και αναμένεται η απολογία του Σωκράτη προτείνονται  δύο δραστηριότητες:

-          Ζητείται από τους  μαθητές να  χωριστούν σε  δύο ομάδες και  η  καθεμία  να  παρουσιάσει  την ίδια  φανταστική σκηνή 9 απολογία  του σωκράτη0 διαφοροποιημένη: στην πρώτη περίπτωση , ο κατηγορύμενος εμφανίζεται ανυποχώρητος και  επιθετικός απέναντι στο  δικαστήριο και  την πόλη που τον  διώκει. Στη δεύτερη περίπτωση , υπαναχωρεί, συμβιβάζεται με  τις  απαιτήσεις  των πολλών, αποκηρύσσοντας  τις  ιδέεες του.

-          Καλούνται οι μαθητές που είναι υπέρ της  καταδίκης  του Σωκράτη να  φτιάξουν σε  ένα μεγάλο  χαρτόνι  μια ζωγραφιά που θα  εκφράζει την άποψή  τους και  θα  ανπαριστά την περιθωριοποίηση τυ κατηγορουμένου. Οι  μαθητές που είναι υπέρ της  αθώωσης του Σωκράτη σχηματίζουν μια  αντίστοιχη της  άποψης  τους ομαδική  ζωγραφιά που παριστάνει την  ενσωμάτωση του Σωκράτη μέσα  στην κοινωνία. Τα  χαρτόνια μετά κρεμιούνται  στους  τοίχους  της  αίθουσας , αν  είναι  εφικτό το ένα απέναντι  στο άλλο.

ΣΧΟΛΙΟ

Οι  δραστηριότητες αυτές  δίνουν το έναυσμα στους  μαθητές να  στοχαστούν εκτός  ρόλου , σχετικά με  τη  στάση που οφείλει να  κρατά  το άτομο τόσο απέναντι  στον εαυτό  του και  την ιδιαιτερότητα της σκέψης  του όσο και  απέναντι στην κοινωνία και  τον κονφορμισμό  της. Τους  δίνουν, επίσης, την  ευκαιρία να  συζητήσουν τις  δυνατότητες μια ς κοινωνίας να  διευρυνθεί και  να  δεχτεί στους  κόλπους της  το  διαφορετικό, που μπορεί και  να  την  απειλεί ( η δράση, άλλωστε, του Σωκράτη θεωρήθηκε απειλητική για  τη  συνοχή  της  κοινωνίας, καθώς  αμφισβητούσε , σύμφωνα με  το  κατηγορητήριο, πατροπαράδοτους θεσμούς και  διέφθειρε  τη  νεολαία).

 

ΔΙΑΔΡΟΜΟΣ  ΤΗΣ  ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ- ΑΠΟΛΟΓΙΑ  ΤΟΥ  ΣΩΚΡΑΤΗ

Ο    εκπαιδευτικός- Σωκράτης , περνώντας μέσα  από  το  διάδρομο της  συνείδησης, ακούει όχι μόνο  σκέψεις  των  συμπολιτών του  σχετικά  με  τον ίδιο αλλά και συμβουλές ή προοπτικές τους  σχετικά με  τη  στάση που είναι καλό να  κρατήσει  κατά  την  απολογία του  στο  δικαστήριο. Όταν  ολοκληρώσει το μπέρασμά  του μέσα  από  το διάδρομο της  συνείδησης, παίρνει την  απόφασή  του.

Οι  μαθητές συγκεντρώνονται πάλι  στο  χώρο  του  δικαστηρίου, για να  ακούσουν την  απολογία  του Σωκράτη. Ο  εκπαιδευτικός- σωκράτης αναπτύσσει τα  βασικά σημεία της  απολογίας  του κάτω  από  την επίδραση όσων άκουσε  πριν από λίγο, στη διάρκεια  του  διαδρόμου της  συνείδησης.

Εκτός  ρόλου, οι  μαθητές αναπτύσσουν πώς  αισθάνθηκαν στηνπροηγούμενη  διαδικασία. Έχοντας πλέον  αναπτύξει μεγαλύτερο  ενδιαφέρον για  την  τύχη του Σωκράτη, συζητούν, με  πρότρυνση του  δασκάλου, την  ετυμηγορία του  δικαστηρίου, που ήταν η  ποινή του θανάτου, και  προσπαθούν να  εντοπίσουν τα  άιτια  που  οδήγησαν σε μια  τόσο ακραία  απόφαση. Ο εκπαιδευτικός τους  καλεί να στοιχαστούν σχετικά  με  την  αδυναμία μιας  κοινωνίας να  ενσωματώσει και  να  αξιοποιήσει εποικοδομητικά ένα  τόσο ελεύθερο πνεύμα  όσο ο Σωκράτης. Στο  σημείο  αυτό , εκπαιδευτικός  και  μαθητές μπορούν  να  αξιοποιήσουν τις  ιστορικές  τους  γνώσεις: η Αθήνα του 399 π.Χ. ήταν  μια πόλη ηττημένη , με  αποδυναμωμένους τους  θεσμούς  της, μια  πόλη που  ναζητούσε στηρίγματα στο λαμπρό αλλά  οριστικά  χαμένο παρελθόν  της,  άρα μια  πόλη επιρρεπής στο  συντηρητισμό και  το  φόβο του  διαφορετικού.

 

ΣΧΟΛΙΟ

Η   συναισθηματική φόρτιση που προκαλεί ο  διάδρομος της  συνείδησης και η ποικιλία που είναι  δυνατό να  παρουσιάζει κάθε  φορά δεν μπορούν να  τροποιήσουν το περιχόμενο της  απολογίας του Σωκράτη, όπς  αυτή είναι  γνωστή  από  το πλατωνικό έργο. Ωστόσο, αυτό  δεν  ανιρεί την  αξία της  δραστηριότητας σε  αυτό  το  σημείο  του  δράματος, γιατί  δίνει τη  δυνατότητα στους  μαθητές για  πρώτη φορά να  εκφραστούν άμεσα  στο Σωκράτης και  μαζί να  εκφράσουν κάτι από  το  δικό  τους  ψυχισμό. Ταυτόχρονα, με  το  διάδρομο αισθητοποιείται όλη η πίεση που δέχεται το πρόσωπο  αό  την  κοινωνία  του.

 

ΣΤΗ  ΦΥΛΑΚΗ

Ο  εκπαιδευτικός, σε  ρόλο  Σωκράτη, παίρνει μια  παγωμένη  στάση μόνος  του μέσα  στη  φυλακή καθισμένος σε  έναν  πάγκο. Οι  μαθητές, εκτός  ρόλου, συζητούν τις  πιθανές  σκέψεις  του, ύστερα από  την  καταδίκη  του  και  τη  σύγκρουσή  του με  τους  συμπολίτες  του. Ζητείται  από  τους  μαθητές  να  γράψουν σε  ένα  μικρό  κομμάτι  χαρτί μια  από  αυτές και  μετά  να  τοποθετήσουν το  χαρτάκι στο πάτωμα  γύρω  του.

Έπειτα, ο  εκπαιδευτικός βγαίνει  από  το  ρόλο  του  Σωκράτη. Είναι  η  σειρά των  μαθητών να  πάρουν  τη  θέση  του. Κάθε  μαθητής  παίρνει ένα  χαρτάκι από το  πάτωμα- όχι  αυτό που είχε  γράψει- και  αφού κάθεται  στον πάγκο παίρνοντας  στάση ίδια με  αυτή που είχε  πάρει προηγουμένως  ο  εκπαιδευτικός, διαβάζει τη  σκέψη  του  Σωκράτη..

 

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ- ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΑ

Ο  εκπαιδευτικός  διατηρώντας  το  ρόλο  του  Σωκράτη  είναι  πάλι  μόνος του  στη  φυλακή και  οι  μαθητές χωρίζονται σε  ομάδες, για να  ανπαραστήσουν μπροστά του  εικόνες του παρελθόντος του: στιγμές από  την  οικογενειακή και  την  κοινωνική  του  ζωή. Οι  εικόνες  αυτές  προτείνεται  να  περνούν διαδοχιθκά η μια  μετά  την άλλη, ως  σκέψεις και  ανμνήσεις του προσώπου που τις  βλέπει.

 

ΚΡΥΦΑΚΟΥΓΟΝΤΑΣ  ΤΙΣ  ΣΚΕΨΕΙΣ

Οι   μαθητές , ολοκληρώνοντας την προηγούμενη διαδικασία, σχηματίζουν σταδιακά με  τα  σώματά  τους τους  τοίχους  της  φυλακής, ώστε να  μπορούν να  ακούσουν τις ιδιαίτερες  σκέψεις  του Σωκράτη ( οι « τοίχοι» της  φυλακής βλέπουν και  ακούν, αλλά  δεν δικαιούνται σε  αυτή  τη  φάση να  κάνουν  σχόλια). Ο  εκπαιδευτικός –Σωκράτης μιλάει στον  εαυτό  του: « άν , Σωκράτη, δραπετεύσεις απο εδώ, ανταποδίδοντας τόσο  αδιάντροπα το άδικο με  το άδικο και  το  κακό  με  το  κακό, θα καταπατήσεις τις  υποσχέσεις  σου και  θα  βλάψεις εκείνους  που  καθόλου δεν έπεπε  να  βλάψεις : και  τον  εαυτό  σου και  τους  φίλους  σου και  την  πατρί δ α  σου και  τους  νόμους(…) από  τη μητέρα και  από  τον πατέρα , Σωκράτη , και από όλους τους  άλλους προγόνους  το πιο πολύτιμο, το πιο  σεβάσμιο , το πιο ιερό, το ανώτερο  αγαθό είναι η πατρίδα (…) « ( Πλάτων, Κρίτων, 12 και 16).

Εκτός  ρόλου: Οι  μαθητές συζητούν, με  προτροπή του  εκπαιδευτικού, για τη  σχέση  ατόμου και  κοινωνίας. Πώς  μπορεί να  νιώθει ένα  πρόσωπο, όταν απομονώνεται λόγω των ιδιάιτερων απόψεών  του και  λόγω του  τρόπου με  τον  οποίο επέλεξε  να ζήσει; Σε  αυτό  το  σημείο οι  μαθητές  αντλώντας στοιχεία από  την ιστορία, τη λογοτεχνία ή τη  σύγχρονη καθημερινότητά  τους, μπορούν να  αναφερθούτν σε  άλλες  αντίστοιχες ή παραπλήσιες  περιπτώσεις κοινωνικής  απομόνωσης ή  αποβολής  του   διαφορετικού, χωρίς προς  το παρόν να  τις  εξετάσουν λεπτομερώς. Ο  εκπαιδευτικός ζητά  από  τους  μαθητές να  καταγράψουν αυτές  τις  περιπτώσεις στο  σημειωματάριό  τους. Ο  λόγος του  Σωκράτη στη  δεύτερη δραστηριότητα προτείνει μια γενικότερη στάση  ζωής  του ατόμου απέναντι στην κοινωνία και  οι  μαθητές καλό  είναι  να  προβληματιστούν για  το  αν είναι  δυνατόν να  υιοθετηθεί αυτή  η στάση στη  σύγχρονη  εποχή.

 

ΣΧΟΛΙΟ

Με  τις προηγούμενες δραστηριότητες , ανιχνεύονται και  αποκαλύπτονται οι προσωπικές  σκέψεις του  χαρακτήρα. Η  πρώτη  δραστηριότητα, που  αποτελεί προσπάθεια των  μαθητών να  κατανοήσουν την ψυχολογία  του, συμπληρώνεται από  την  τρίτη, που μας  μεταφέρει στο  εσωτερικό  της  ψυχής και  του μυαλού  του ήρωα, καθώ ς οι σιωπηλές σκέψεις  του  αποκτούν  φωνή. Η  εστίαση  και  εδώ, στην εκτός  ρόλου  συζήτηση , είναι στη σχέση  ατόμου και  κοινωνίας. Ιδιαίτερα  η  δεύτερη δραστηριότητα προσφέρεται και  από άποψη μορφής  ως  ανικείμενο  συζήτησης μεταξύ  των  μαθητών, καθώς αντιπαραθέτει σκηνικά την  απόλυτη μοναξιά ( εγκλεισμός  στη  φυλακή) με  εικόνες συλλογικής  ζωής.

 

Η  ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ  ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ  ΜΕ  ΤΟ  ΣΩΚΡΑΤΗ

Ανακοινώνεται  στους  μαθητές- πολίτες: « Οι  αρχές έχουν   επιττρέψει σε  όσους το  επιθυμούν να  επισκεφθούν το  Σωκράτη στη  φυλακή για  μια  τελευταία  συνάντηση μαζί  του. Μπορείτε , αν  θέλετε, να  του  εμπιστευθείτε ή να  του χαρίσετε  κάτι».

Οι  μαθητές  -πολίτες που  επιθυμούν επισκέφτονται  το  δάσκαλο- Σωκράτη στη  φυλακή. Αυτός , καθισμένος στον πάγκο  της  φυλακής, δέχεται  έναν έναν  τους  επισκέπτες  του. Κάθ  μεθητής του παραδίδει ένα  σημείωμα  και  ο Σωκράτης το  διαβάζει. Μπορεί  ακολουθώντας τις  προηγούμενες οδηγίες, απλώς να  του πει κάτι.

Όταν  αυτή  η  διαδικασία τελειώσει, ακολουθούν οι  οδηγίες: « όσοι  αισθάνεστε  την  ανάγκη μπορείτε να  μείνετε λίγο περισσότερο στη  φυλακή μαζί  με  το  σωκράτη και  να  πάρετε θέση  κρατώντας την  απόσταση που επιθυμείτε από  αυτόν».

 

ΣΧΟΛΙΟ

Η  συνάντηση των  μαθητών-πολιτών με  το Σωκράτη προκαλεί ιδιαίτερη  ψυχολογική ένταση. Αποτελεί, εξάλλου , και  συνάντηση του  συμμετέχοντος με  τον  εαυτό  του. Η παράδοση  του  σημειώματος  στο Σωκράτη  συνιστά  πράξη υπευθυνότητας από  τη  μεριά  των  μαθητών, γιατί  αποτελεί συνειδητή προσωπική έκθεση. Γι’  αυτό και  αφήνεται  ο μαθητής  ελεύθερος να  επιλέξει  αυτό που θέλει. Η  ανάγνωση  του  σημειώματος από  το  Σωκράτη αποκτά  ιδιάιτερη  συναισθηματική βαρύτητα. Το προσωπικό  βίωμα του  μαθητή γίνεται σημείο  συνάντησης με  μια  ανεπανάληπτη προσωπικότητα της  ιστορίας  και  των γραμμάτων.

ΔΙΑΔΡΟΜΟΣ  ΤΗΣ  ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ

Ο  εκπαιδευτικός βγαίνει  από  το  ρόλο  του και  απευθύνεται  στους  μαθητές; « Ο  Σωκράτης , όπως  γνωρίζετε, θα  υπακούσει υποδειγματικά στην  απόφαση  του  δικαστηρίου, θα  αρνηθεί τις  συμβουλές  των  μαθητών  του να  δραπετεύσει και  θα  πιει το κώνειο…..Κανείς  δεν  θα  μπορούσε να ανατρέψει τα  ιστορικά  γεγονότα. Ό,τι μα  ς μένει είναι  να  ακούσουμε καθαρά μέσα  μας  ο  ένας τη  φωνή  του  άλλου: Είμαστε σε  θέση να  δικεδικήσουμε την ιδιαιτερότητα  της  σκέψης  μας μέσα  από τη  συνύπαρξή  μας  με  τους  άλλους;»

Οι  μαθητές  σχηματίζουν ένα  διάδρομο μέσα  στον  οποίο περνούν ένας ένας. Αφού ο καθένα ς ακούσει όσα  του πουν οι  συμμαθητές  του και  φτάσει  στο τέλος   του  διαδρόμου, λέει  δυνατά τη  δική  του  φράση. Στη  διαδικασία συμμετέχει και  ο  εκπαιδευτικός , που θα περάσει πρώτος μέσα  από  το  διάδρομο.

 

ΣΧΟΛΙΟ

Ο  διάδρομος  της  συνείδησης  προτείνεται σε  αυτό  το  σημείο, γιατί  κλιμακώνει  και  ολοκληρώνει αυτό που προσπάθησαν να πετύχουν οι  δύο προηγούμενες  δραστηριότητες, να  εκφράσουν δηλαδή οι  μαθητές τον  αντίκτυπο που είχε  μέσα  τους το  ιστορικό  γεγονός και να  μιλήσουν  ελεύθερα για  τη  μορφή της  κοινωνίας  ,που επιθυμούν κια  μάλιστα με  μια  καθαρά  ομαδική  διαδικασία στην  οποία  ο  καθθένας αναζητά  τη  δική  του  φωνή μέσα  στην πολυφωνία των  συμμαθητών  του.

 

ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Ο  εκπαιδευτικός  προτείνει στους  μαθητές  να  επανεξετάσουν τα  επεισόδια  του  δράματος, να  συζητήσουν ανάλογες  περιπτώσεις με  αυτές  του  Σωκράτη, τις  οποίες έχουν ήδη  καταγράψει. Τους  καλεί  τέλος, να  προτείνουν τρόπους  συνα΄ντησης του « άλλου» ( ξένου, ανατρεπτικού, διαφορετικού,απειλητικού) με  το « εμείε», προκειμένου μια  κοινωνία να  μπορέσει να αφομοιώσει  δημιουργικά ό,τι έχει να  προσφέρει ο « άλλος», να  μην μένει  στάσιμη, ώστε  να  αφήνει  χώρο για  την έκφραση  διαφορετικών  απόψεων και  για  ουσιαστική ανταλλαγή.

Τέλος, ο  δάσκαλος ζητά  από  τους  μαθητές να  προτείνουν θέματα  για τις  εργασίες  τους  στα  οποία  κατέληξαν ύστερα  από  προηγούμενη  διερεύνηση του θέματος.