των Αναστασία Τσεσμετζή και Κωσταντίνο Καϊμακάμη
Θέλοντας να εμβαθύνουμε στο επίκαιρο θέμα του εθισμού στο διαδίκτυο, ήρθαμε σε επικοινωνία με την κ. Πιλιτσίδου, η οποία έχει κάνει διδακτορική έρευνα πάνω στο θέμα αυτό. Ακολουθεί η συνέντευξη:
Δημοσιογραφική Ομάδα: Καλησπέρα! Ευχαριστούμε πολύ που είστε σήμερα μαζί μας.
Ζ. Πιλιτσίδου: Εγώ ευχαριστώ!
Κωνσταντίνος Καϊμακάμης: Θα θέλαμε να σας ρωτήσουμε αρχικά για την επαγγελματική σας πορεία και την καριέρα σας. Τι ακριβώς σπουδάσατε και πού εργάζεστε;
Ζ.Π.: Το πρώτο μου πτυχίο ήταν στα Οικονομικά, στο ΑΠΘ. Αργότερα συνέχισα τις μεταπτυχιακές μου σπουδές στο τμήμα δημοσιογραφίας, όπου ήθελα πάντα να σπουδάσω, και αποφοίτησα από το Τμήμα Δημοσιογραφίας και Νέων Μέσων Επικοινωνίας.
Αναστασία Τσεσμετζή: Με τι κριτήριο επιλέξατε την δημοσιογραφία;
Ζ.Π.: Μου άρεσε από μικρή το αντικείμενο, και μου άρεσε πολύ να γράφω. Επιπλέον, όταν τελείωσα το Οικονομικών δεν ένοιωσα να με
εκφράζει ιδιαιτέρως και δεν έβλεπα τον εαυτό μου να εργάζεται σε τράπεζα ή λογιστικό γραφείο. Έτσι, έδωσα εξετάσεις και με αποδέχτηκαν στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα της Δημοσιογραφίας. Τον προηγούμενο μήνα, μάλιστα ολοκλήρωσα και το διδακτορικό μου.
Α.Τ.: Ποια στοιχεία του επαγγέλματός σας πιστεύετε ότι σχετίζονται με τις εξαρτήσεις; Είναι η έρευνα ένα από αυτά;
Ζ.Π.: Αρχικά, η έρευνα θυμίζει έναν ζωντανό οργανισμό, δηλαδή ποτέ δεν γνωρίζεις σε τι συμπεράσματα θα σε οδηγήσει. Μπορείς μόνο να έχεις μία πρώτη εικόνα. Και αυτό ακριβώς είναι το ωραίο, το ότι κάποιες φορές σε εκπλήσσει και βγάζει στην επιφάνεια κάποια νέα δεδομένα. Όταν ξεκίνησα την πρώτη μου έρευνα, που είχε την μορφή συνεντεύξεων, αρκετοί συμμετέχοντες είπαν πάνω στο θέμα των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης ότι έχουν μικρό έλεγχο στην καθημερινή χρήση τους. Είπαν πως δεν γνωρίζουν πόσες φορές μπαίνουν στα social media και γενικότερα πως νιώθουν το κινητό ως προέκταση των χεριών τους. Αυτά τα αποτελέσματα με ώθησαν να μελετήσω την προβληματική μεριά των social media, σε σχέση με το ατομικό χαρακτηριστικό της αυτορρύθμισης και της απεξάρτησης. Επομένως, τα τελευταία τέσσερα χρόνια μελετάω αυτό το θέμα.
ΚΚ: Είναι αυτό και το θέμα του διδακτορικού σας;
Ζ.Π.: Είναι μέρος του, ναι.
ΚΚ: Πώς θα ορίζατε εσείς τον όρο «εθισμός στο διαδίκτυο» και πώς σχετίζεται με διαφορετικές εξαρτήσεις; Τις προκαλεί, προκαλείται από αυτές;
Ζ.Π.: Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, ο όρος εθισμός συνδέεται με τα συμπτώματα. Δηλαδή μιλάμε για εθισμό όταν μιλάμε για ψυχολογική εξάρτηση. Εθισμός υπάρχει εάν νιώθουμε μια νευρικότητα ή νιώθουμε άβολα μακριά από το διαδίκτυο, όταν δεν έχουμε αυτοέλεγχο και σωστή ιεράρχηση των προτεραιοτήτων μας. Ο εθισμός στο διαδίκτυο διαφέρει από τον εθισμό στα social media. O πρώτος ορισμός τέθηκε το 1997, ως ορισμός στο διαδίκτυο, ενώ σήμερα υπάρχουν πολυάριθμες διδακτορικές διατριβές πάνω στον εθισμό αποκλειστικά στο Facebook. Θα ήθελα να προσθέσω, επίσης, ότι είναι πολύ σημαντικός ο λόγος που χρησιμοποιούμε τα social media. Πολλές φορές το κάνουμε για να αποφύγουμε τα αρνητικά συναισθήματα της καθημερινότητας, αλλά αν αυτή η ενασχόληση φτάσει στο σημείο να κυριαρχήσει πάνω στις διαπροσωπικές σχέσεις και τις άλλες ασχολίες, τότε είναι ένας εθισμός.
A.T.: Είπατε πώς υπάρχουν διαφορές μεταξύ εθισμού στο διαδίκτυο και εθισμού στα social media. Ποιες μπορεί να είναι αυτές;
Ζ.Π.: Το κυριότερο είναι ότι στον εθισμό στα social media υπάρχει και ο παράγοντας της αλληλεπίδρασης. Γι’ αυτό και επηρεάζει τόσο πολύ η χαμηλή αυτοεκτίμηση, επειδή πολλοί νιώθουν πιο ελεύθεροι και πιο ισχυροί από ό,τι στην πραγματική τους ζωή όταν συνομιλούν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Υπάρχει επίσης και η ανάγκη της κοινωνικοποίησης εξαιτίας κάποιου κοινωνικού αποκλεισμού που, ενδεχομένως να συντελεί στον εθισμό.
K.K.: Αναφέρατε ως αιτία του εθισμού στο διαδίκτυο και την αδυναμία διαχείρισης αρνητικών συναισθημάτων. Αυτό θα μπορούσε να προκαλέσει και διαφορετικού είδους εξαρτήσεις, σωστά;
Ζ.Π.: Φυσικά. Άλλωστε ένα πολύ μεγάλο μέρος των χρηστών ουσιών ή των εθισμένων στο gaming αποδίδουν το πρόβλημά τους σε κάποια δυσκολία της καθημερινότητας που δημιουργεί αυτά τα αρνητικά συναισθήματα. Για να τα καταπραΰνουν, καταφεύγουν ή εντείνουν τις δραστηριότητες που, στο τέλος, μετατρέπονται σε εθισμούς. Ακόμα, τα κορίτσια στην εφηβεία είναι πιο ευαίσθητα στην χρήση των social media ενώ τα αγόρια είναι πιο ευαίσθητα στο gaming. Οι παράγοντες μπορεί να είναι και ψυχολογικοί, απαραίτητη είναι, βέβαια, και η οριοθέτηση της χρήσης από τους γονείς.
Κ.Κ.: Έχει να κάνει και με την ηλικία;
Ζ.Π.: Σίγουρα και με την ηλικία, αλλά υπάρχουν και άτομα μεγαλύτερης ηλικίας που δεν μπορούν να ρυθμίσουν τον χρόνο τους. Βέβαια η πιο ευαίσθητη ηλικιακή ομάδα στη χρήση των social media είναι δική σας, η εφηβική ηλικία και η ηλικιακή ομάδα από 20 με 28 ετών. Αυτό, όμως, που παρατήρησα κατά την διάρκεια της δεύτερης έρευνάς μου είναι ότι έχει μεγάλη σημασία στην αυτορρύθμιση το μορφωτικό επίπεδο. Άτομα με πιο εξειδικευμένες και ανώτερες σπουδές, όπως κάτοχοι διδακτορικού, επηρεάζονται σε μικρότερο βαθμό από τις υπηρεσίες του διαδικτύου.
Κ.Κ.: Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι οι γενιές μας δεν έχουν ζήσει χωρίς το ίντερνετ ή και σε άλλους παράγοντες;
Ζ.Π.: Πολύ ωραία το θέσατε… ένας πολύ σημαντικός παράγοντας είναι ότι εσείς ουσιαστικά γεννηθήκατε μέσα στην αύξηση των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης, στην αυξημένη χρήση τους, όπου έγινε η επανάσταση στην επικοινωνία με τη χρήση τους και επομένως δεν γνωρίσατε πως ήταν η ζωή πριν από αυτά.
Κ.Κ.: Και δύσκολα μπορούμε να το φανταστούμε πολλές φορές!
Ζ.Π.: Ναι, όντως μπορείτε να το φανταστείτε δύσκολα. Για παράδειγμα, υπήρχαν άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, όταν κάναμε συνεντεύξεις στις σπουδές μου, που δήλωσαν πως μπορούν να ζήσουν χωρίς το διαδίκτυο αλλά δε μπορούν να ζήσουν χωρίς το ραδιόφωνο, επιθυμούν πάντα να ακούν μουσική. Το αντίστοιχο του ραδιοφώνου για εσάς είναι το κινητό.
Α.Τ.: Γενικότερα, με ποιον τρόπο μπορεί να επηρεαστεί μία σχολική κοινότητα από τον εθισμό στα social media; Πώς πρέπει να αντιδράσει;
Ζ.Π.: Σίγουρα θα πρέπει να είμαστε όλοι ενημερωμένοι. Όπως, για παράδειγμα, βρίσκομαι εγώ στο σχολείο σας για να σας ενημερώσω σε σχέση με το τί κίνδυνοι υπάρχουν και πόσο σημαντικό είναι να ορίσετε εσείς μόνοι σας, ως άτομα, τις ώρες χρήσης των social media. Γιατί πλέον βρίσκεστε σε μια ηλικία που ωριμάζετε μόνοι σας. Δεν θα σας πουν οι γονείς σας «κλείσε το κινητό και πήγαινε για ύπνο», οφείλετε μόνοι σας να καταλάβετε ότι είναι σημαντικό να μην είστε στα social media το βράδυ πριν κοιμηθείτε γιατί επηρεάζει την ποιότητα του ύπνου. Πρέπει να υπάρξει εκπαίδευση και ενημέρωση, γιατί και πάρα πολλοί γονείς, για παράδειγμα, δεν γνωρίζουν τις επιπτώσεις της εκτεταμένης χρήσης του κινητού το βράδυ.
Α.Τ.: Μέσα στο σχολικό περιβάλλον τί συνέπειες μπορεί να έχει; Πώς μπορούμε να «διαγνώσουμε» μια τέτοια κατάσταση;
Ζ.Π.: Έχει συνδεθεί η χρήση των social media με την απόδοση των μαθητών στο σχολείο. Σήμερα, μάλιστα, διάβασα μια έρευνα του 2019 που έλεγε ότι η χρήση των social media μέχρι δύο ώρες την ημέρα σχετίζεται με υψηλότερη απόδοση. Η χρήση, όμως, από δύο ώρες και πάνω, των social media, συνδέεται με χαμηλή απόδοση. Επομένως δε λέμε να μη τα χρησιμοποιείτε καθόλου, γιατί νιώθετε μετά εκτός τόπου. Πρέπει να ακολουθούμε την τεχνολογία, αλλά πρέπει να την ορίζουμε εμείς, να μη μας ορίζει αυτή. Αυτό είναι το σημαντικό, και αυτό θα το βρει ο καθένας μόνος του. Σύμφωνα με το πρόγραμμά του, την καθημερινότητά του και τις ανάγκες του. Πρέπει να αναρωτηθούμε: «γιατί βλέπω αυτό το περιεχόμενο; Τι μου προσφέρει;». Πλέον είναι τόσο πολλές οι πληροφορίες, που απλώς ακολουθούμε την πορεία των βίντεο που έρχονται το ένα πίσω από το άλλο και ξεχνιόμαστε.
Κ.Κ.: Και με την ανάπτυξη νέων μεθόδων παρουσίασης του περιεχομένου, σίγουρα κάποια άτομα καταλήγουν να αναπτύξουν μία εξάρτηση, την οποία πολύ δύσκολα μπορούν να ξεπεράσουν.
Α.Τ.: Αυτό πώς επηρεάζει τον μαθητή ή τον άνθρωπο που έχει εθιστεί και πώς μπορεί να το ξεπεράσει; Πέρα από χαμηλή απόδοση υπάρχουν κι άλλα «σήματα»;
Ζ.Π.: Εννοείται πως υπάρχουν. Δημιουργούνται αρνητικά συναισθήματα, δηλαδή το άτομο νιώθει ενοχές, τύψεις που ξεχάστηκε, που δεν έκανε αυτό που έπρεπε. Υπάρχει το εξής φαινόμενο: κάποιοι χρησιμοποιούν το Facebook και γενικότερα τα social media για να ξεχαστούν και να νιώσουν καλύτερα, και μετά τον χρόνο που ήταν στα social media, νιώθουν άσχημα γιατί έχασαν τόσες ώρες. Δημιουργείται, έτσι, ένας φαύλος κύκλος. Αυτό που θεωρώ ότι είναι σημαντικό, είναι το να εστιάσουμε στο τί πραγματικά έχει σημασία, να εστιάσουμε στα άτομα που είναι δίπλα μας. Να μάθουμε να εκφραζόμαστε ελεύθερα σε αυτούς, π.χ. όταν νιώθω στενοχωρημένος να εκφράζω πως συμβαίνει για τον εκάστοτε λόγο, να μην προσπαθώ να το καταπνίξω. Αν εστιάσουμε εκεί, στις διαπροσωπικές σχέσεις και στο να είμαστε αρεστοί σε ένα ή δύο άτομα και να νιώθουμε καλά με τον εαυτό μας, θα μπορούμε να αντιμετωπίζουμε τα αρνητικά συναισθήματα με τη συζήτηση και όχι με το διαδίκτυο ή με τα παιχνίδια.
Α.Τ.: Σίγουρα αν δεν είναι κάποιος ο εαυτός του θα έχει αντίκτυπο και στον συνάνθρωπό του. Θεωρείτε ότι μετά μπορεί να ακολουθήσει και ο άλλος άνθρωπος μία ίδια συμπεριφορά, να επηρεαστεί;
Ζ.Π.: Σίγουρα υπάρχει επιρροή. Ειδικά σε αυτή την ηλικία (την δικιά σας), τα παιδιά επηρεάζονται μεταξύ τους. Όταν μπαίνουνε, για παράδειγμα, κάποια παιδιά να παίξουν Fortnite, το άλλο παιδί θα πει «θέλω να μπω και εγώ μέσα να παίξω με τους φίλους μου». Εντάξει, θα το κάνει, αλλά θα το κάνει για συγκεκριμένη ώρα. Δε μπορεί να παίζει με τους φίλους του από το πρωί μέχρι το βράδυ, επειδή το κάνουν οι φίλοι του. Σίγουρα υπάρχει επιρροή μέσω των φίλων.
Κ.Κ.: Τέλος, να σας ρωτήσουμε για το επάγγελμά σας. Πώς ακριβώς σχετίζεται η δημοσιογραφία με την ανάδειξη του θέματος και την κατανόησή του;
Ζ.Π.: Η δημοσιογραφία ασχολείται γενικότερα με ό,τι έχει σχέση με τα ΜΜΕ. Βέβαια, συνεργάζεται και με άλλους τομείς. Η επίδραση των social media είναι κομμάτι της ψυχολογίας, και αυτό είναι το καλό που έχει το τμήμα δημοσιογραφίας: έχει καθηγητές από όλα τα ερευνητικά πεδία. Υπάρχει καθηγητής που έχει τελειώσει ψυχολογία, καθηγητής που είναι φυσικός, υπάρχουν καθηγητές που είναι πολύ καλοί στη στατιστική ανάλυση. Ακόμα και στο πανεπιστήμιο, υπάρχουν πολλά επίπεδα εξειδίκευσης. Θα έπρεπε, λοιπόν, να αναδειχθεί το θέμα, ειδικότερα στα παιδιά και στους εφήβους, καθώς τώρα διαμορφώνουν την κοινωνική τους ταυτότητα. Επομένως, θεωρώ ότι πρέπει να υπάρξει περισσότερη ενημέρωση και πρέπει να υπάρξουν περισσότερα δημοσιευμένα άρθρα.
Κ.Κ.: Σας ευχαριστούμε πολύ! Θα θέλατε να μας πείτε κάτι τελευταίο, μήπως κάποια φράση που έχετε ακούσει και σας εκφράζει πάνω στο θέμα;
Ζ.Π.: Αυτό είναι κάτι που θέλει σκέψη… Θα έλεγα πως πρέπει να εστιάσουμε στις διαπροσωπικές σχέσεις, να εστιάσουμε στην πραγματική ζωή και στην αληθινή φιλία, στη σωστή επικοινωνία. Αυτά είναι που μας κάνουν χαρούμενους και ευτυχισμένους!
Δ.Ο.: Ευχαριστούμε πάρα πολύ για τον χρόνο σας, ήταν πολύ ενδιαφέρουσα η συζήτηση μαζί σας. Ελπίζουμε να σας ξανασυναντήσουμε στο μέλλον!
Ζ.Π.: Και εγώ σας ευχαριστώ!
