του Κωνσταντίνου Καϊμακάμη
Τι είναι η τέχνη; Τρώγεται; Μερικές φορές ναι! Το 2019, η «μπανάνα κολλημένη στον τοίχο» του καλλιτέχνη Μαουρίτσιο Κατελάν, υπήρξε αντικείμενο μεγάλης δημοσιότητας καθώς πουλήθηκε για 120.000 δολάρια. Πρόκειται για μία μπανάνα… κολλημένη στον τοίχο με μονωτική ταινία! Μάλιστα, κατά τη συγγραφή αυτού του άρθρου, η μπανάνα πρόκειται να βγει σε ξανά δημοπρασία στις 20/11/2024 με αναμενόμενη τιμή πώλησης τα 1.200.000€! Όπως είπε χαρακτηριστικά και η New York Post: «The World Has Gone Bananas!» Οφείλουμε, λοιπόν, να τροποποιήσουμε ελαφρώς το ερώτημά μας: Τι ΔΕΝ είναι τέχνη;
Τέχνη, με την έννοια της δημιουργίας, σίγουρα δεν είναι τα ανθρώπινα απόβλητα. Τέχνη δεν είναι τα αληθινά πτώματα. Επεκτείνοντας αυτόν τον συλλογισμό, μπορούμε να πούμε ότι τέχνη δεν είναι οτιδήποτε αποτελεί δημιούργημα του ανθρώπου, αλλά δεν ασκεί καμία έλξη σε αυτόν, ούτε από περιέργεια. Φυσικά, τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα μπορούν να εκφράζουν αρνητικά συναισθήματα, παρόλα αυτά παρουσιάζουν μία έλξη. Τέχνη δεν είναι κάτι που δεν εκφράζει, επίσης, κανένα συναίσθημα. Τότε μιλάμε για μία απλή μεταβολή της ύλης, χωρίς καμία σημασία για τον άνθρωπο πέρα από τη πιθανή χρηστικότητά του. Το αγκίστρι δεν είναι τέχνη, αλλά αν φορεθεί ως σκουλαρίκι αποκτά σημασία, εκφράζει τα συναισθήματα του χρήστη, στολίζει. Ξαφνικά, είναι ανοικτό προς ερμηνεία και αυτό το κάνει τέχνη.
Συνεπώς, κάτι δεν μπορεί να είναι τέχνη, εάν δεν έχει δημιουργηθεί με σκοπό να αντιμετωπιστεί ως τέχνη; Όπως αποδεικνύει και το παραπάνω παράδειγμα, όχι. Δεν είναι τέχνη εάν δεν παρουσιαστεί ή διαμορφωθεί, στο πλαίσιο μίας συγκεκριμένης κατάστασης, με σκοπό να εκφράσει κάποιο συναίσθημα. Το ηλιοβασίλεμα δεν είναι τέχνη, παρότι μας μαγεύει, καθώς δεν παρουσιάζεται με σκοπό να μας μαγέψει. Παρουσιάζεται επειδή οι ακτίνες του ήλιου χτυπούν υπό γωνία την ατμόσφαιρα. Όμως, το ίδιο ηλιοβασίλεμα, αποτυπωμένο πάνω στον καμβά, θεωρείται η ύψιστη μορφή τέχνης, καθώς μας μαγεύει, χωρίς να έχει δημιουργηθεί για αυτό αλλά χρησιμοποιώντας τον Άνθρωπο ως διαμεσολαβητή. Εκτίθεται όμως με αυτόν τον σκοπό. Εξαιτίας αυτού του περιορισμού, η τέχνη δεν θα μπορούσε να είναι κάτι άλλο παρά μέσο έκφρασης και επικοινωνίας, καθώς αυτά αποτελούν προϋποθέσεις της.
Είναι η «μπανάνα» τέχνη; Όσο απίθανο και αν φαντάζει, ναι. Γιατί τοποθετήθηκε σε ένα συγκεκριμένο σημείο, μία συγκεκριμένη στιγμή από έναν συγκεκριμένο άνθρωπο με σκοπό να εκφράσει τι ένοιωθε αυτός και να δώσει ένα μήνυμα στη κοινωνία. Ή μπορεί ο Κατελάν να ήθελε μια νέα Πόρσε, και να είχε μαζί του το κολατσιό του και λίγο σελοτέιπ. Τότε δεν πρόκειται για τέχνη, αλλά για ένα ακόμα «ηλιοβασίλεμα».
