Στο ελευθεριακό σχολείο Paideia αυτό που κεντρίζει περισσότερο το ενδιαφέρον είναι η έμφαση στην καλλιέργεια αξιών μέσα από την καθιέρωση σχέσεων ισότητας και αλληλεγγύης και μέσα από την ανάπτυξη της ατομικής και της συλλογικής ευθύνης. Πώς όμως τέτοιες γενικόλογες αρχές μεταφράζονται σε καθημερινές πρακτικές;
Το παρακάτω άρθρο αφηγείται ένα επεισόδιο στο οποίο τα παιδιά επιλύουν μόνα τους μία διαμάχη με έναν νεοφερμένο μαθητή.
«Δεν είναι σαν τα άλλα σχολεία. Είναι περισσότερο σαν οικογένεια»
Σύνθημα στον τοίχο από ένα πρώην μαθητή του Paideia
Υπάρχουν τόσα πολλά περισσότερα να γράψεις για το αναρχικό σχολείο. Αλλά πρέπει να περιμένουν μέχρι να επιτρέψουμε. Ένα πράγμα που αξίζει να αναφερθεί τώρα ωστόσο, ήταν όταν ήμουν μάρτυρας μίας αυθόρμητης συνέλευσης που προκλήθηκε από μία ομάδα εξάχρονων και εφτάχρονων αγοριών, επειδή το νέο αγόρι, ο Pablo είχε δαγκώσει κάποιον. Έντεκα παιδιά προχώρησαν αποφασιστικά μέσα στην τάξη και οδήγησαν τον Pablo έξω στην κύρια αίθουσα. Η Adriane, ένα εφτάχρονο παιδί γεμάτο αυτοπεποίθηση πήρε ένα κομμάτι χαρτί, σχεδίασε δύο στήλες, μία για την ομάδα των ομιλητών και η άλλη για τις προτάσεις και ξεκίνησε να διευθύνει. Έπρεπε να τσιμπήσω τον εαυτό μου για να πιστέψω πως αυτό γινόταν στην πραγματικότητα.
Τα παιδιά σχηματίζουν έναν πρόχειρο κύκλο. «Ο Pablo με δάγκωσε και έτσι συγκάλεσα μία Συνέλευση» λέει ο Miguel. Τα περισσότερα παιδιά μοιάζουν απολύτως ήρεμα, σηκώνουν κάθε τόσο τα χέρια τους, παίρνουν τον λόγο και εξηγούν την δική τους οπτική των γεγονότων. Ο Pablo αντιδράει πολύ διαφορετικά. Βρίσκεται σε ένταση, νιώθει απογοητευμένος και κινείται νευρικά. «Γιατί ο Miguel κάλεσε συνέλευση όταν δεν έκανα τίποτα;» φωνάζει. Δεν περιμένει να του δώσει το λόγο ο συντονιστής για να μιλήσει. Κάτι που δεν είναι περίεργο αφού αυτή είναι η πρώτη του (!) συνέλευση, ενώ τα περισσότερα παιδιά παρευρίσκονται σε συνελεύσεις από τότε που ξεκίνησαν το σχολείο σε ηλικία 18 μηνών.
Τελικά ένας από τους δασκάλους, η Laly, ήρθε. Είχε ακούσει τον Pablo να μιλάει εκτός σειράς και έτσι αποφάσισε να έρθει και να δει αν μπορεί να βοηθήσει. Αυτό που ακολουθεί είναι μία κωμική σκηνή, όπου τα παιδιά συνειδητοποιούν πως μπορείς να πεις ποιος δάγκωσε ποιόν κοιτώντας το σχήμα της δαγκωνιάς και συγκρίνοντας το με τα δόντια. Ξαφνικά όλα τα παιδιά δαγκώνουν τα χέρια τους για να δουν τι σημάδι αυτά αφήνουν. Στο τέλος αποκαλύπτεται πως ο Pablo ίσως να μην δάγκωσε ποτέ τον Μiguel καθώς το σημάδι της δαγκωματιάς δεν μοιάζει να ταιριάζει.
Τα παιδιά τελειώνουν την συνάντηση κάνοντας προτάσεις. Η μία πρόταση είναι ο Pablo να αποκλεισθεί απ΄την κοινότητα. Αυτή είναι η μόνη μορφή τιμωρίας που έχει το Paideia, να στείλει δηλαδή κάποιον εκτός κοινότητας και να τον απομονώσει από την συλλογική ζωή. «Έχω μία διαφορετική πρόταση» λέει η Laly. «Ο Pablo είναι καινούριος και πρέπει να μάθει να συμπεριφέρεται με ένα διαφορετικό τρόπο. Πώς μπορεί να μάθει να είναι διαφορετικός χωρίς να είναι σε μία ομάδα; Το πρόβλημα δεν είναι η ομάδα στην οποία ανήκει, αλλά ο ίδιος. Η ομάδα πρέπει να τον βοηθήσει και αυτός πρέπει να σεβαστεί την ομάδα». Η Adriane συνοψίζει τις προτάσεις, η ψηφοφορία ξεκινά, τα παιδιά σηκώνουν τα χέρια τους, η Adriane μετράει και σημειώνει τα αποτελέσματα. Υπάρχει μία ομόφωνη απόφαση υπέρ της πρόταση της Laly. «Ποιος κέρδισε;» ρωτάει ο Pablo επιθετικά. Αρχίζω να στεναχωριέμαι για αυτό το καινούριο αγόρι που σαφώς είναι ανίκανο να ενσωματώσει τις αναρχικές ιδέες της μη ανταγωνιστικότητας και της μη βίας. «Δεν μπορώ να πιστέψω πως 12 άνθρωποι συναντιόνται για να τακτοποιήσουν το πρόβλημα σου και δεν είσαι καν συγκεντρωμένος» απαντάει η Laly. «Αλλά όταν πάω να παίξω μαζί τους δεν με αφήνουν να παίξω» ομολογεί ο Pablo. «Αλλά πρέπει να τους σέβεσαι. Αν λένε όχι, τότε πρέπει να το σεβαστείς».
Ο Pablo ήταν στο σχολείο μόνο για λίγες εβδομάδες και αυτό το επεισόδιο δείχνει πόσο δύσκολα πρέπει να είναι για τα παιδιά να προσαρμοστούν στην κουλτούρα του Paideia. Ο Pepa μας λέει πως δεν επιτρέπουν πλέον την εγγραφή σε παιδιά άνω των 9 ετών. Από αυτήν την ηλικία και μετά έχουν ήδη διαμορφωθεί σε μεγάλο βαθμό από τον καπιταλισμό, τον ανταγωνισμό και τον ατομικισμό. «Το σύστημα έχει δομήσει τον νου και είναι αδύνατον να απελευθερωθεί» μας λέει. Πιστεύει πως οι ενήλικες μπορούν να ξεκινήσουν την διαδικασία αλλαγής, αλλά παίρνει πάρα πολύ χρόνο, όπως όλοι γνωρίζουμε πολύ καλά. Αυτή αντιμάχεται την πραγματική βάση της κοινωνίας μας που είναι μία κοινωνία διάκρισης του Εγώ από Αυτούς, του υποκειμένου από το αντικείμενο. Για να κατακτήσουμε μία κατάσταση ελευθερίας απαιτεί από εμάς να συνθέσουμε ενιαία την ατομική και την συλλογική υπευθυνότητα. Έως ότου είμαστε ικανοί να δούμε τον κόσμο ως μία ενιαία δέσμη σχέσεων και όχι αντικειμένων, αλλά αναρίθμητων, απεριόριστων υποκειμένων, δεν είμαστε ελεύθεροι.
Την τελευταία μας μέρα στο Παιδεία η Josefa, που φαίνεται να είναι η θεωρητική του σχολείου και η οποία έχει δημοσιεύσει πλήθος βιβλίων γύρω από την παιδαγωγική της, μας διηγείται μία ιστορία που συνοψίζει την αντίληψη της για το Σχολείο. Τα παιδιά ήταν σε μία σχολική εκδρομή. Ένα από αυτά είχε μία στομαχική διαταραχή και υπέφερε από μία ανεξέλεγκτη διάρροια. Πήγε στις τουαλέτες ενός μπαρ για να αλλάξει και εμφανίσθηκε με τα βρώμικα ρούχα της σε μία πλαστική σακούλα φορώντας μόνο τα εσώρουχα της. Όταν επέστρεψε στο πάρκο, όπου οι συμμαθητές της έκαναν πικ-νικ έβγαλαν όλοι τα ρούχα τους και έμειναν με τα εσώρουχα τους για ολόκληρη την ημέρα ως πράξη αλληλεγγύης.
Πηγή: Το παραπάνω περιστατικό το αφηγούνται οι δημιουργοί του ντοκυμαντέρPaths Through Utopias στο blog τους. Το project αφορούσε ένα 6μηνο ταξίδι στην Ευρώπη σε αναζήτηση εναλλακτικών τρόπων ζωής, πέρα του καπιταλισμού.
