κι έβγαζε η γη το πρώτο της κυκλάμινο
τώρα χωριάτες παζαρεύουν τα τσιμέντα
και τα πουλιά πέφτουν νεκρά στην υψικάμινο.
στην αγκαλιά της γης
στου κόσμου το μπαλκόνι
ποτέ μην ξαναβγείς.
στην αγκαλιά της γης
στου κόσμου το μπαλκόνι
ποτέ μην ξαναβγείς
ευλαβικά πριν μπουν στο θυσιαστήριο
τώρα πετάνε αποτσίγαρα οι τουρίστες
και το καινούργιο πάν να δουν διυλιστήριο.
στην αγκαλιά της γης
στου κόσμου το μπαλκόνι
ποτέ μην ξαναβγείς
κι ήταν ευχή του κάμπου τα βελάσματα
τώρα καμιόνια κουβαλάν στα ναυπηγεία
άδεια κορμιά σιδερικά παιδιά κι ελάσματα.
στην αγκαλιά της γης
στου κόσμου το μπαλκόνι
ποτέ μην ξαναβγείς.
Ο Νίκος Γκάτσος μέσα από τη σπαρακτική για την οικολογική καταστροφή ματιά του αφουγκράστηκε τα μελλούμενα στην περιοχή της Ελευσίνας, μια περιοχή γεμάτη ιστορία, ήδη από την αρχαιότητα, μια περιοχή που παλεύει με το θεριό που λέγεται άνθρωπος. Οι στίχοι του, μια κραυγή αγωνίας, η οποία μέσα από τις αντιθέσεις του τοπίου γίνεται ακόμη πιο οδυνηρή.
Των μαθητών του Α4 Τ. Τρουλλίδη, Μ. Τσαρουχίδου, Β. Τσέλα, Π. Χρυσανίδου
Το κεντρικό πρόσωπο του τραγουδιού είναι η Περσεφόνη, ένα αναγνωρίσιμο σύμβολο που επαναδραστηριοποιεί το μυθικό παρελθόν. Η αρπαγή της από τον Πλούτωνα, η διαμονή της στον Κάτω Κόσμο, η επιστροφή της στη μητέρα της και το φώς θίγουν το ζήτημα του θανάτου και της ανάστασης της φύσης, της εναλλαγής των εποχών.
Με το τραγούδι «Ο Εφιάλτης της Περσεφόνης, ο Νίκος Γκάτσος εξηγεί στην ελληνική κοινωνία το οικολογικό ζήτημα. Μια πραγματικά πρωτότυπη κίνηση για την Ελλάδα της τότε εποχής. Ο ποιητής προσπαθεί να δείξει το μέλλον σε μια περίοδο που κρίνεται αναγκαία η ανάπτυξη με κάθε κόστος. Την ώρα που η κοινωνία χρησιμοποιεί τον τουρισμό για να εξασφαλίσει όσο το δυνατόν περισσότερα χρήματα, ο ποιητικός λόγος πιστός στις ιδέες και τα ιδανικά του επιδιώκει να δείξει την εναλλακτική οδό.
Η Ελευσίνα στην αρχαιότητα
Στην αρχαιότητα η Ελευσίνα ήταν για 2.000 χρόνια (1600 π.Χ. – 400 μ.Χ.) μία από τις πέντε ιερές πόλεις. Πολύ σημαντική για τη λατρεία της Δήμητρας και της Περσεφόνης, με τα Ελευσίνια Μυστήρια να προσελκύουν προσκυνητές από όλο τον τότε γνωστό κόσμο. Το όνομα της πόλης έγινε ακόμα πιο γνωστό χάρη στον μεγάλο τραγικό ποιητή Αισχύλο. Ακολούθησαν 14 αιώνες στη διάρκεια των οποίων η Ελευσίνα περιέπεσε σε αφάνεια.
Ενδεικτικό είναι ότι συγγραφείς της βυζαντινής εποχής την αναφέρουν ως «μικρό χωρίον», ενώ λίγο πριν την Τουρκοκρατία η περιοχή είχε ερημωθεί από τους πολέμους, τις επιδρομές και τις αιχμαλωσίες. Αυτή την εποχή εποικίστηκε από Αρβανίτες. Ευρωπαίοι περιηγητές την εποχή της οθωμανικής κυριαρχίας περιγράφουν την Ελευσίνα να έχει λιγοστούς κατοίκους και πολλά αρχαία ερείπια.
Η Ελευσίνα σήμερα
Το 1827, μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους και τη δημιουργία του πρώτου ελληνικού κράτους, η Ελευσίνα ήταν μία μικρή πόλη των 250 κατοίκων, αρβανίτικης καταγωγής. Τη δεκαετία του 1860 η Ελευσίνα άρχισε να αλλάζει όψη με την ανέγερση νέων κατοικιών και με την εγκατάσταση σ” αυτή περιστασιακών εμπόρων. Την αργόσυρτη πορεία της επιτάχυναν η κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής (1884) και η τομή του Ισθμού της Κορίνθου. Καθοριστική είναι η δεκαετία του 1880, όπου άρχισε η βιομηχανική ανάπτυξη. Ιδρύθηκε το Σαπωνοποιείο Χαριλάου (1875), η βιομηχανία τσιμέντου Τιτάν (1902), τα οινοπνευματοποιεία Βότρυς (1906) και Κρόνος (1922).
Στην Ελευσίνα εγκαταστάθηκαν πολλές οικογένειες Μικρασιατών μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 και δημιούργησαν τον συνοικισμό της Άνω Ελευσίνας, διπλασιάζοντας τον συνολικό πληθυσμό της και εμπλουτίζοντας την περιοχή πολιτισμικά και οικονομικά.
Στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής (1941-1945) αναπτύχθηκε ισχυρή αντίσταση μέσα στην πόλη, στα εργοστάσια και το στρατιωτικό αεροδρόμιο. Μετά τον Β” Παγκόσμιο Πόλεμο μετακινήθηκαν στην Ελευσίνα εργαζόμενοι από όλα τα μέρη της Ελλάδας για να εργαστούν στις βιομηχανίες της περιοχής. Η βιομηχανική δραστηριότητα, όμως, αναπτύχθηκε άναρχα πάνω στις αρχαιότητες και δίπλα στην περιοχή κατοικίας. Η ρύπανση του περιβάλλοντος πήρε μεγάλες διαστάσεις. Στον 21ο αιώνα, την εποχή της βιώσιμης ανάπτυξης, η αρχαιολογική ιστορία και η πρόσφατη βιομηχανική διαμόρφωσαν την εικόνα της σύγχρονης Ελευσίνας. Η ρύπανση χάρη και στους αγώνες των πολιτών έχει μειωθεί.
Από τον 19ο αιώνα και μετά, η πόλη μετατράπηκε σε παραγωγική μηχανή, λαμβάνοντας μία θέση ανάμεσα στα μεγαλύτερα εγχώρια βιομηχανικά κέντρα, έδωσε δουλειά σε χιλιάδες Έλληνες πρόσφυγες που ήρθαν το 1922 από την Τουρκία μετά την καταστροφή της Σμύρνης και μπόρεσαν να στήσουν μια καινούργια ζωή. Αλλά οι βιομηχανίες πετρελαίου, τα διυλιστήρια, τα ναυπηγεία, η βιομηχανία τσιμέντου και άλλες βιομηχανίες που λειτούργησαν εντατικά, κυρίως μέχρι τη δεκαετία του 1990, μόλυναν σοβαρά το περιβάλλον και την υγεία των κατοίκων.
Κάποτε δεν υπήρχε ήλιος στην Ελευσίνα. Μόνο σκόνη και κάρβουνα από τις τσιμινιέρες της Χαλυβουργικής.
Το πιο συγκλονιστικό ίσως κομμάτι αυτής της πόλης είναι το νεκροταφείο των πλοίων μολύνοντας τη θάλασσα με σκουριά και πετρέλαιο.
Εντονα τα συναισθήματα θλίψης καθώς είμαστε αντιμέτωποι με ένα τραγικό γεγονός. Παράλληλα όμως προκαλείται και η προτροπή. Διότι οι εικόνες που εκφράζουν την έντονη αντίθεση του πριν και του τώρα μας κινητοποιούν να βοηθήσουμε για να γίνει μια αλλαγή προς το καλύτερο. Θλίψη μας κυριεύει όταν βλέπουμε έναν όμορφο αρχαιολογικό χώρο να έχει καταλήξει σε ένα μίζερο, κατεστραμμένο μέρος, γεμάτο ρύπανση κι ασχήμια.
Διαπιστώνοντας τη μόλυνση που προκλήθηκε από τις βιομηχανίες του πετρελαίου, τα ναυπηγεία και τη βιομηχανία τσιμέντου στην Ελευσίνα, ο προβληματισμός είναι βαθύς για τη σχέση ανάμεσα στον αρχαίο και τον σύγχρονο κόσμο. Η ανεύθυνη ανάπτυξη και η έλλειψη σεβασμού προς το φυσικό περιβάλλον αναδεικνύουν μια σοβαρή ανισορροπία.
Η αρχαία Ελευσίνα θεωρείται κέντρο θρησκευτικής και πολιτιστικής σημασίας. Η σύγχρονη πραγματικότητα, όμως, αποτυπώνει ένα τοπίο που πλήττεται από μόλυνση και καταστροφή. Αυτός ο αντιφατικός συνδυασμός προκαλεί σοβαρή ανησυχία για τη σχέση των δύο εποχών απέναντι στο περιβάλλον και αναδεικνύει την ανάγκη για βιώσιμες πρακτικές και σεβασμό προς την κληρονομιά αυτού του τόπου.
