Το γκιζάνι  ή αλλιώς μινίας, είναι ένα ψάρι μικρού μεγέθους που ζει αποκλειστικά στα γλυκά νερά της Ρόδου. Πήρε το όνομά του από τον Ιταλό καθηγητή Alessandro Ghigi που το πρωτοσυνέλλεξε στο νησί στις αρχές του 1900.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

Το γκιζάνι είναι ένα μικρό κυπρινοειδές, με μέγιστο μήκος που φτάνει τα 10-12 εκατοστά.  Συχνότερα βρίσκουμε γκιζάνια  μήκους 3-5 εκατοστών. Το βάρος του είναι της  τάξης των μερικών γραμμαρίων. Είναι γκρι-ασημί, σκούρο στην πλάτη και  ανοιχτό στην κοιλιά.  Το ψάρι αυτό είναι ένας μικρός πρωταθλητής της επιβίωσης, γιατί καταφέρνει να ζει στο εξαιρετικά ασταθές περιβάλλον των ρεμάτων του νησιού, που το χειμώνα μπορεί να πλημμυρίσουν, ενώ το καλοκαίρι ξεραίνονται στο μεγαλύτερο μέρος τους.  Ζει στη φύση κατά  μέσο όρο τρία χρόνια και έχει εξαιρετικά μεγάλη αντοχή τόσο στις χαμηλές χειμωνιάτικες θερμοκρασίες του νερού (περίπου 10 ^ο C), όσο και στις υψηλές του καλοκαιριού (περίπου 30 ^ο C) . Το γκιζάνι προτιμά νερό με μικρή  ροή και συνηθίζει να κρύβεται στις όχθες, κάτω από τις ρίζες των  υδρόβιων και παρόχθιων φυτών ή ανάμεσα στα φύκια και τα βράχια.

Αναπαράγεται τμηματικά την άνοιξη και στις αρχές του καλοκαιριού. Η διάρκεια της αναπαραγωγικής του περιόδου διαφέρει ανάλογα με το  υδάτινο σύστημα,  καθώς  επίσης και από χρόνια σε χρόνια. Συνήθως στα συστήματα με λίγο νερό  (π.χ. ρέματα Απολακιάς), καθώς και στα υπόλοιπα κατά τις ξηρές χρονιές, η αναπαραγωγική του περίοδος παρατείνεται έως   και το τέλος του καλοκαιριού. Τα γκιζάνια προτιμούν  να ζουν προστατευμένα   κάτω από βράχους και ρίζες φυτών.

Θεωρείται ένα από τα πιο απειλούμενα με εξαφάνιση είδη ψαριών των γλυκών νερών στην Ευρώπη, δεδομένου ότι τα τελευταία χρόνια ένας από τους πληθυσμούς του έχει ήδη εξαφανιστεί (στη λίμνη των Νάνων), ενώ αυτοί που απομένουν εμφανίζουν τάσεις συνεχούς περιορισμού.

Το γκιζάνι κατοικεί στα περισσότερα ρεύματα, πήγες και υδατοδεξαμενές της Ρόδου. Πληθυσμοί του είχαν καταγράφει στο παρελθόν στα ρεύματα Λούτανη, Γαδουρά και Αργυρού στην περιοχή της Ψίνθου, στην τεχνητή υδατοδεξαμενή της Αγίας Ελεούσας, στην περιοχή του Ασκληπειού (ρεύμα Κόνταρης), στην λίμνη των Νάνων καθώς και στα ρεύματα και την τεχνητή λίμνη της Απολακκιάς. Επιπλέον ανακαλυφθήκαν πληθυσμοί που δεν είχαν καταγράφει στα ρέματα Χα, Μάκαρι, Λάρδου, Κρεμαστηνού και Παραδεισιώτη.

ΚΙΝΔΥΝΟΙ

Το γκιζάνι απειλείται από την επεκτεινόμενη τα τελευταία χρόνια περιβαλλοντική υποβάθμιση, η οποία οφείλεται στο συνδυασμό φυσικών  και ανθρωπογενών παραγόντων.

Πιο συγκεκριμένα, η κυριότερη απειλή για το γκιζάνι είναι η έλλειψη νερού που οφείλεται στο συνδυασμό της ξηρασίας και της υπεράντλησης νερού κατά την καλοκαιρινή περίοδο.

Επιπρόσθετα, επειδή μεγάλο μέρος των δασών της Ρόδου έχει καταστραφεί  στο παρελθόν από πυρκαγιές, έχει  αυξηθεί κατά πολύ η διάβρωση των εδαφών,  μειώνοντας  έτσι τη φυσική δυνατότητα  συγκράτησης του νερού για τον εμπλουτισμό του υπόγειου  υδροφορέα.

Οι  βιότοποι του γκιζανιού απειλούνται,  επίσης  από τα σκουπίδια και τα μπάζα που ρίχνονται στις όχθες και αλλοιώνουν τη φυσική ροή του νερού, αλλά  και από την εκσκαφή της  κοίτης των ρεμάτων για τη συλλογή αμμοχάλικου. Ως αποτέλεσμα του κλίματος, της γεωμορφολογίας και των ανθρωπογενών παρεμβάσεων, κατά τη διάρκεια των βροχερών χειμώνων, τα ρέματα του νησιού συχνά μεταβάλλονται σε ορμητικούς χείμαρρους. Στην περίπτωση του γκιζανιού, το μέγεθος του κάθε πληθυσμού καθορίζεται από την ποσότητα  νερού που είναι διαθέσιμη  σε κάθε χρονική στιγμή στο κάθε ρέμα του νησιού.  Το  μέγεθος των πληθυσμών μειώνεται δραστικά κατά την ξηρή περίοδο του έτους, γεγονός  που έχει ως συνέπεια την ελάττωση  της γενικής ποικιλομορφίας αποτελεί σημαντική απειλή για έναν πληθυσμό και πλήρη  εξαφάνιση .

ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Για να είμαστε σε θέση να προστατέψουμε το γκιζάνι από την ολική εξαφάνισή του θα πρέπει καταρχάς να μάθουμε την ιστορία της  ζωής του και να κατανοήσουμε την αξία του και το γεγονός ότι αποτελεί μοναδική βιολογική μας κληρονομιά. Επίσης, θα πρέπει να  προστατέψουμε τα δάση από τις φωτιές, γιατί τα δέντρα προστατεύουν το έδαφος από τη διάβρωση και συγκρατούν το νερό της βροχής, στον εμπλουτισμό των υπόγειων νερών, καθώς και να μην ρυπαίνουμε και να μην  καταστρέφουμε τα ρέματα που είναι ο βιότοπος του σπάνιου αυτού ψαριού. Στις όχθες των ρεμάτων να δημιουργήσουμε καταφύγια  για να διασφαλίσουμε την επιβίωση όσο το δυνατόν περισσότερων  ψαριών κατά τους καλοκαιρινούς μήνες.  Και  πάνω από όλα, να κάνουμε, όσο μπορούμε, οικονομία νερού στην οικιακή καθημερινή μας κατανάλωση.

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΚΟΥΝΕΓΕΛΙΔΗΣ

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΧΑΤΖΗΠΕΤΡΟΥ