Η ξηρασία  είναι χαρακτηριστικό των ερήμων. Πλήττει όμως και άλλες περιοχές του πλανήτη μας που δεν είναι έρημοι. Από τους αρχαίους χρόνους  η περιοχή της Μεσογείου γνώρισε περιόδους ανομβρίας και ξηρασίας. Πολλές φορές η ξηρασία ή η έλλειψη νερού ήταν η αιτία ξεριζώματος  των πληθυσμών και εποικισμού άλλων περιοχών με άφθονο νερό. Σ’ ένα πλανήτη που το νερό απλώνεται άφθονο, πολλές περιοχές διψούν για γλυκό νερό! Τα αποθέματα νερού δεν ομοιόμορφα κατανεμημένα σε όλη την επιφάνεια του πλανήτη. Η λειψυδρία προκαλεί τεράστια προβλήματα στις χώρες της Αφρικής, αλλά δεν αφορά μόνον σε αυτές. Έλλειψη νερού παρατηρείται ακόμα και στις αναπτυγμένες χώρες. Στην αυξανόμενη λειψυδρία συμβάλλουν τόσο οι κλιματικές αλλαγές, όσο και η λανθασμένη διαχείριση του νερού.

Λειψυδρία σημειώνεται όταν οι ποσότητες του νερού που αφαιρούνται από τις λίμνες, τα ποτάμια ή το υπέδαφος είναι τόσο μεγάλες, ώστε οι προμήθειες νερού δεν επαρκούν πλέον για την ικανοποίηση όλων των ανθρωπίνων αναγκών και του οικοσυστήματος.

Στην Ελλάδα το πρόβλημα της λειψυδρίας πλήττει περισσότερο την ανατολική Ελλάδα, κυρίως τη Θεσσαλία και τις Κυκλάδες. Η ξηρασία και η υπερκατανάλωση νερού λόγω της άρδευσης υδροβόρων καλλιεργειών (Θεσσαλία) ή της υπερσυγκέντρωσης πληθυσμού λόγω του τουρισμού (Κυκλάδες) έχει πολύ μεγάλο οικονομικό και περιβαλλοντικό κόστος. Είναι ανάγκη στην Ελλάδα να αξιοποιήσουμε τα επιφανειακά νερά από τις βροχές, που ρέουν ανεκμετάλλευτα. Οι συχνές πυρκαγιές, η αποψίλωση των δασών και οι ερημοποιημένες εκτάσεις επιτείνουν το πρόβλημα, γιατί διευκολύνουν την απώλεια του βρόχινου νερού αφού δεν μπορεί να  συγκρατηθεί και να ανανεώσει τις φυσικές πηγές.

Η Ελλάδα δεν πάσχει από λειψυδρία, αλλά από τη ΣΠΑΤΑΛΗ ΚΑΙ ΚΑΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ του πολυτιμότερου φυσικού πόρου, του νερού. Η εναλλαγή των κλιματικών συνθηκών: ξηρασία- έντονες  βροχοπτώσεις, πλημμύρες δημιουργούν ένα περιβάλλον που ευνοεί την διάβρωση του εδάφους και την ερημοποίηση. Η ερημοποίηση  είναι η διαδικασία κατά την οποία υποβαθμίζεται η ποιότητα της γης στα ξηρά μέρη της βιόσφαιρας ως αποτέλεσμα κυρίως της δράσης του ανθρώπου (μηχανοποίηση της γεωργίας, υπερβολική χρήση λιπασμάτων, νέες τάσεις στη χρήση γης, περιορισμός της βλάστησης κ.α.) Στο Μεσογειακό περιβάλλον αυτοί οι παράγοντες ενισχύονται και από τις συχνές φυσικές καταστροφές, όπως  φωτιές, πλημμύρες και σεισμούς. Αν σ’ όλα αυτά προστεθεί και η πολυσυζητημένη υπερθέρμανση του πλανήτη, τότε το φαινόμενο της ερημοποίησης θα ενταθεί.

Γιώργος Σκεπάρνης

Υπεύθυνος ταινίας

Απόσπασμα συνέντευξης Χ.Ζερεφού

Οι περιοχές της Ελλάδας που κινδυνεύουν περισσότερο από την ξηρασία και κυρίως από την ερημοποίηση είναι η ανατολική Ελλάδα, τα νησιά του Αιγαίου και η νότια Ελλάδα κατ’ εξοχήν. Αυτές οι περιοχές θα πρέπει και να προστατευτούν από την ερημοποίηση αλλά και να γίνουν συγκεκριμένα προγράμματα δράσεις έτσι ώστε να μην οδηγηθούν σε ερημοποίηση. Σ’ ένα πλανήτη, που το υγρό στοιχείο απλώνεται άφθονο, πολλές περιοχές διψούν για γλυκό νερό και αυτό γιατί τα αποθέματα νερού, δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένα σε όλη την επιφάνεια του πλανήτη.

Τα τελευταία 100 χρόνια ο άνθρωπος παρεμβαίνει στη φύση και προσθέτει ένα σημάδι ανεξίτηλο.  Το σημάδι του ανθρώπου μπορεί να περιγραφή με πολύ απλά λόγια ως εξής: αποσταθεροποίησε το κλίμα γιατί χρησιμοποίησε για την οικονομική του ανάπτυξη το πετρέλαιο και τον άνθρακα, με αποτέλεσμα αυτή η αποσταθεροποίηση του κλίματος να οδηγήσει σε αλλαγή στον υδρολογικό κύκλο, στον κύκλο του νερού και σαν βασικό συμπέρασμα να έχουμε μια αύξηση της ξηρασίας παγκόσμια και ειδικότερα στην περιοχή της Μεσογείου μια αύξηση της ξηρασίας, ανησυχητική. 

Χ. Ζερεφός

Ακαδημαϊκός, Πρόεδρος Αστεροσκοπείου Αθηνών

Απόσπασμα συνέντευξης Μ.Αριανούτσου

Είναι γνωστό ότι για να υπάρξει περιορισμός και μείωση της διάβρωσης του εδάφους που είναι μία από τις συνέπειες της ερημοποίησης πρέπει να υπάρχει κάλυψη από φυτά που να φτάνει περίπου το 60%.  Αν δηλαδή μια περιοχή είναι εκτεθειμένη στον άνεμο, στον ήλιο, στην βροχή και δεν έχει φυτά που να συγκροτούν τόσο τη ένταση του νερού όσο και την ηλιοφάνεια, το ποσό της ηλιακής ακτινοβολίας που πέφτει, τότε θα έχουμε εντατικά υποβάθμιση αυτής της περιοχής.

Στη χώρα μας, έχουμε περιοχές στις οποίες ήδη έχουν εκδηλωθεί τα πρώτα σημάδια αυτής της τραγικής υποβάθμισης, δηλ. της ερημοποίησης και τέτοια παραδείγματα μπορούμε να έχουμε από την περιοχή της Θεσσαλίας με τις εκτεταμένες ερήμους των ασφοδέλων, στην περιοχή του Κιλελέρ, αλλά και την πολλή χαρακτηριστική περίπτωση της δυτικής Λέσβου και στις δύο περιοχές έχουμε κυριαρχία φυτών τα οποία δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν ούτε ως βοσκήσιμη ύλη, αλλά ούτε και ως τίποτε άλλο, και στις δύο περιοχές το αποτέλεσμα της ερημοποίησης έχει προκύψει από την πολλή συχνή και σκόπιμη δράση της φωτιάς σε συνδυασμό με την υπερβόσκηση που έχει  απομακρύνει εντελώς την βλάστηση έχει εκθέσει το έδαφος στην πλήρη ηλιοφάνεια και έχει έτσι υποβαθμίσει την ποιότητα του.  

Είναι πολύ σημαντικό να χωροθετηθούν οι χρήσεις γης, δηλ. να είναι γνωστή και προδιαγεγραμμένη η χρήση γης κάθε περιοχής, δεν μπορεί η Πεντέλη από δάσος να γίνει οικισμός, δεν μπορεί η δυτική Μυτιλήνη από δάσος να γίνει ένας τεράστιος βοσκότοπος, μια ερημική περιοχή, δεν μπορεί η Κυκλάδες που έχουν την συγκεκριμένη ικανότητα να στηρίξουν ένα συγκεκριμένο πληθυσμό, να υποστηρίζουν ένα πολλαπλάσιο πληθυσμό. 

Μαργαρίτα Αριανούτσου

Καθηγήτρια Οικολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών