Στο πλαίσιο της συμμετοχής μας στο Μαθητικό Συνέδριο Ιστορίας «Η Θεσσαλονίκη και η ευρύτερη περιοχή της από το 1900 έως το 1940», παρουσιάστηκε με μεγάλη επιτυχία η εργασία των μαθητριών της Γ’ Λυκείου Σαββίδου Χρυσάνθης, Παχή Ευγενίας, Παχή Ελευθερίας και Χατζηγεωργίου Θεοδώρας-Φωτεινής υπό την καθοδήγηση της καθηγήτριάς τους, φιλολόγου και ιστορικού, Σοφίας Βασιλείου, την Τετάρτη 12 Μαρτίου 2025, στο Κλειστό Δημοτικό Θέατρο του Δήμου Νεάπολης. Ο τίτλος της παρουσίασής μας ήταν «Παλαιά Ελλάδα και Νέες Χώρες, η τραγική ιστορία ενός διχασμού» και αφορούσε τον εθνικό διχασμό του 1915-1917 ανάμεσα στον Ελευθέριο Βενιζέλο και τον βασιλιά της Ελλάδας Κωνσταντίνο Α, που οδήγησε στο κίνημα της Εθνικής Αμύνης στη Θεσσαλονίκη και αποτέλεσε μία από τις αιτίες της μικρασιατικής καταστροφής. Το συνέδριο διοργανώνεται για δεύτερη χρονιά από τη ΔΔΕ και τις Συμβούλους Εκπαίδευσης ΠΕ02 Δυτικής Θεσσαλονίκης και αποτελεί μια πολύ ενδιαφέρουσα και εποικοδομητική εμπειρία για τους μαθητές και τις μαθήτριες που επιλέγουν να παρακολουθήσουν τις ανακοινώσεις ή και να συμμετέχουν με εργασία στο συνέδριο.
Ζωγραφική με κάρβουνο από τη μαθήτρια Χατζηγεωργίου Θεοδώρα-Φωτεινή
Η ανακοίνωσή μας εδώ: https://schoolpress.sch.gr/gelpefkon/files/2025/03/ΠΑΛΑΙΑ-ΕΛΛΑΔΑ-και-ΝΕΕΣ-ΧΩΡΕΣ-ΚΕΙΜΕΝΟ-ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ.pdf
ΠΑΛΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ και ΝΕΕΣ ΧΩΡΕΣ, Η ΤΡΑΓΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΥ
<< Η εργασία που θα παρουσιάσουμε αφορά δυο προσωπικότητες που καθόρισαν τις εξελίξεις της ελληνικής πραγματικότητας τη δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα. Η διάσταση των απόψεών τους εκφράστηκε μεταξύ άλλων και με τη διχοτόμηστης νεοσύστατης τότε Ελλάδας σε δυο περιοχές, τις παλαιές και τις νέες.
Στη διαφάνεια, όπως και στον πίνακα ζωγραφικής, παρουσιάζουμε τα σκίτσα των πρωταγωνιστών: από τη μια ο βασιλέας Κωνσταντίνος και από την άλλη ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος.
Εθνικός Διχασμός ονομάζεται μια περίοδος της ελληνικής ιστορίας (επισήμως από το 1915 μέχρι το 1922), κατά την οποία διαφωνίες και ρήξεις στην κορυφή της εξουσίας με επεκτάσεις σε όλα τα κοινωνικά στρώματα δίχασαν το ελληνικό έθνος, προκαλώντας σοβαρές πολιτικές στρεβλώσεις και οδηγώντας σε ακόμη πιο τραγικές εθνικές καταστροφές.
Αφορμή υπήρξε η διαφωνία του Βενιζέλου και του Κωνσταντίνου ως προς τη συμμετοχή ή μη της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Όλα ξεκίνησαν όταν το 1912 ο Βενιζέλος θριαμβεύει στις εκλογές και ο πρωτότοκος γιος του βασιλέα Γεωργίου Α΄, Κωνσταντίνος, ορίζεται αρχιστράτηγος. Τον επόμενο χρόνο διαδέχεται τον πατέρα του στον θρόνο της Ελλάδας. Τότε οι σχέσεις των δύο πλευρών ήταν ακόμη καλές.
Τον Κωνσταντίνο υποστήριζαν η αστική τάξη της Παλαιάς Ελλάδας, που ζούσε από κρατικά εισοδήματα, μεγάλο μέρος μικροαστών και λαϊκής τάξης, που δεν επιθυμούσε τον πόλεμο, το Γενικό Επιτελείο Στρατού και ο υπουργός εξωτερικών, η σύζυγός του Σοφία, αδελφή του γερμανού Κάιζερ. Επιπλέον, ο ίδιος ήταν γερμανοτραφής και φιλογερμανός. Με αφορμή τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο, το 1914, κρίνει ότι η Ελλάδα πρέπει να τηρήσει πολιτική «διαρκούς ουδετερότητας», λόγω της αβεβαιότητας του νικητή, των πρόσφατων πολεμικών περιπετειών και της εδαφικής της διεύρυνσης, με τη Μακεδονία και την Κρήτη. Προς αυτή την κατεύθυνση, αναπτύσσει μυστική διπλωματία.
Από την άλλη, ο Βενιζέλος υποστηριζόταν από το Κόμμα των Φιλελευθέρων, [που ήταν εκσυγχρονιστές με όραμα την εξισορρόπηση συμφερόντων όλων των κοινωνικών στρωμάτων,] από τους μεγαλοαστούς επιχειρηματίες της Διασποράς, [που αναζητούσαν διευρυμένες αγορές και αξιόπιστο κράτος] και την πλειονότητα του λαού, ιδίως όσους ανήκαν στον αλύτρωτο ελληνισμό και ήταν οπαδοί της Μεγάλης Ιδέας. Το 1914, ήταν υπέρ της συμμετοχής της Ελλάδας στο πλευρό της Αντάντ, καθώς εκτιμούσε ότι θα υπερίσχυε στον πόλεμο και η Ελλάδα θα είχε εδαφικά οφέλη.
Τα επόμενα δύο χρόνια τα πολιτικά γεγονότα διαμορφώνονται με καταιγιστικούς ρυθμούς. Το 1915, η Αγγλία και ο Βενιζέλος προτείνουν συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία των Στενών. Ο βασιλιάς αρνείται και ο Βενιζέλος εξαναγκάζεται σε παραίτηση. Στις εκλογές που ακολουθούν, νικά ο Βενιζέλος και [με αφορμή την επικείμενη επίθεση της Βουλγαρίας σε βάρος της Σερβίας,] κηρύσσει επιστράτευση. Οι Αγγλογάλλοι αποβιβάζονται στη Θεσσαλονίκη και ο Βενιζέλος παραιτείται για δεύτερη φορά. Στις επόμενες εκλογές οι Φιλελεύθεροι απέχουν. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος ελέγχει πλέον την πολιτική κατάσταση στην Αθήνα.
Την άνοιξη του 1916, οι Βούλγαροι καταλαμβάνουν το οχυρό Ρούπελ και εισβάλλουν στη Μακεδονία. Η Καβάλα και όλη η ανατολική Μακεδονία περνά στην κατοχή τους, το ελληνικό Δ΄ Σώμα Στρατού παραδίδεται και αιχμαλωτίζεται, γίνονται λεηλασίες και διωγμοί των Ελλήνων κατοίκων. Μέσα σε αυτό το κλίμα, σχηματίζεται στη Θεσσαλονίκη το Κίνημα της Εθνικής Άμυνας, από πιστούς υποστηρικτές του Βενιζέλου. Ένα μήνα αργότερα, ο Βενιζέλος ανεβαίνει στη Θεσσαλονίκη και σχηματίζει την «Προσωρινή Κυβέρνηση Εθνικής Αμύνης» μαζί με τον ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη και τον στρατηγό Παναγιώτη Δαγκλή.
Η Ελλάδα πλέον έχει χωριστεί σε δύο κράτη, το κράτος της Θεσσαλονίκης (με μαύρο χρώμα στον χάρτη) που περιλάμβανε τις «νέες χώρες», Μακεδονία, Κρήτη και νησιά Ανατολικού Αιγαίου, με την βενιζελική Κυβέρνηση της Εθνικής Άμυνας και ομάδα κρούσης τους Αμυνίτες και το κράτος των Αθηνών (με κίτρινο χρώμα) που περιλάμβανε την «παλαιά Ελλάδα», Στερεά, Πελοπόννησο και Κυκλάδες, που συνιστούσαν το βασίλειο της Ελλάδας πριν το 1912, με τον Κωνσταντίνο, τη φιλοβασιλική κυβέρνηση Σκουλούδη και ομάδα κρούσης τους Επίστρατους.
Και ενώ βρισκόμαστε ήδη στα μέσα του πολέμου, η ασυνενοησία των Συμμάχων και οι τακτικές κωλυσιεργίας της κυβέρνησης των Αθηνών οδηγούν το 1916 στις αιματηρές συγκρούσεις των «Νοεμβριανών». Οι Γάλλοι βομβαρδίζουν τα ανάκτορα από το Φάληρο, στρατεύματα Αγγλογάλλων αποκλείουν την Αθήνα και λιμάνια της νότιας Ελλάδας. Στην Αθήνα, αγήματα Αγγλογάλλων συγκρούονται με φιλοβασιλικούς και ακολουθούν διώξεις, συγκρούσεις, συλλήψεις, κακοποιήσεις, δολοφονίες και βανδαλισμοί σε ένα τριήμερο τρομοκρατίας, με θύματα κυρίως βενιζελικούς και πρωταγωνιστές τους Επίστρατους.
Οι ένθερμοι υποστηρικτές του βασιλιά με το σύνθημα «Ψωμί, ελιά και Κώτσο βασιλιά», εναντίον των βενιζελικών «Παιδιών της Αμύνης»! [Ακούγεται το ρεφραίν από γνωστό τραγούδι της εποχής]
Τον Δεκέμβρη του 1916 μάλιστα, ο φανατισμὀς είναι τόσο ακραίος που ακόμη και η επίσημη εκκλησία παίρνει θέση, με τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Θεόκλητο να αναθεματίζει τον Βενιζέλο ως προδότη.
Τελικά, τον Ιούνιο του 1917, μετά από τελεσίγραφο των Αγγλογάλλων, ο Κωνσταντίνος απομακρύνεται αυθημερόν από τον θρόνο, χωρίς όμως να παραιτηθεί και καταφεύγει στην Ελβετία. Στη θέση του τοποθετείται ο δευτερότοκος γιος του, Αλέξανδρος. Ο αποκλεισμός της χώρας αίρεται και ο Βενιζέλος συστήνει κυβέρνηση, που σπεύδει να συμμετέχει στον πόλεμο, στο πλευρό της Αντάντ, με σημαντικές επιτυχίες. Το φθινόπωρο του 1918, η Βουλγαρία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία συνθηκολογούν.
Το καλοκαίρι του 1920, η «μικρά αλλά έντιμος Ελλάς» γίνεται η Ελλάδα «των δύο Ηπείρων και των πέντε Θαλασσών», με την υπογραφή της συνθήκης των Σεβρών. Το όραμα της Μεγάλης Ιδέας έχει σχεδόν εκπληρωθεί, όμως το κλίμα φανατισμού συνεχίζεται: Δύο μέρες αργότερα, στις 30 Ιουλίου, γίνεται απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου στο Παρίσι από δύο αντιβενιζελικούς απότακτους αξιωματικούς. Ως αντίποινα, την επόμενη μέρα δολοφονείται ο διπλωμάτης και πολιτικός Ίων Δραγούμης από ακραίους βενιζελικούς.
Μέχρι το τέλος του ίδιου χρόνου, 1920, ο αδόκητος θάνατος του Αλέξανδρου, η εκλογική ήττα του Βενιζέλου και η επιστροφή μετά από δημοψήφισμα του βασιλιά Κωνσταντίνου, αντιστρέφουν το θετικό για την Ελλάδα κλίμα. Ο μικρασιατικός πόλεμος λήγει άδοξα και τραγικά για την Ελλάδα, τον Αύγουστο του 1922, με άτακτη υποχώρηση του ελληνικού στρατού, καταστροφή της Σμύρνης και εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες. Τον Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου πεθαίνει και ο Κωνσταντίνος.
Επιχειρώντας μια σύντομη αποτίμηση του Διχασμού του 1915, πρέπει να αναφερθεί ότι λίγα χρόνια αργότερα, το 1929, ο ίδιος ο Ελ. Βενιζέλος, σε στιγμές αυτοκριτικής κατά τη διάρκεια αγόρευσής του στη Βουλή, ανέλαβε την ευθύνη για τον Εθνικό Διχασμό, λέγοντας «Εγώ υπήρξα ο αίτιος, διότι εδιχάσθη ο Ελληνικός Λαός κατά τον μέγα πόλεμον. Εγώ, καλώς ή κακώς, είμαι εκείνος που προεκάλεσε τον διχασμόν αυτόν».
Από την άλλη, ο Ιωάννης Μεταξάς, πολιτικός αντίπαλος του Βενιζέλου και οργανωτής των παρακρατικών Επιστράτων, τον Ιανουάριο του 1941, λίγες εβδομάδες πριν πεθάνει, έγραψε στο ημερολόγιό του «Θα μας συγχωρήσει ο Θεός το 1915; Φταίμε όλοι!!».
Οι σύγχρονοι ιστορικοί, τηρώντας ίσες αποστάσεις, εντοπίζουν λάθη που έγιναν και από τις δύο πλευρές. Όντας και οι δύο ηγέτες χαρισματικοί, από τη μια ο Βενιζέλος με την εμμονή σε έναν αλυτρωτικό εθνικισμό προσανατολισμένο κυρίως στη Σμύρνη και τη Μικρά Ασία, ζητώντας από τον ελληνικό λαό «θυσίες μεγαλύτερες από όσες άντεχε», από την άλλη ο Κωνσταντίνος, με τον στενό εγχώριο εθνικισμό της «μικράς αλλά εντίμου Ελλάδος», που δεν είδε τα οφέλη μιας πολιτικής που θα άνοιγε τις προοπτικές της χώρας ακόμη και στην Κύπρο, την παραχώρηση της οποίας πρότειναν τότε οι Άγγλοι.
Το πρώτο θύμα κάθε εθνικισμού είναι τελικά το έθνος που αυτός δήθεν προασπίζει.
[Γεγονός βέβαια είναι πως η Ελλάδα βγήκε από τον πόλεμο στο πλευρό των νικητών, διχασμένη και με εδαφικά κέρδη, μόνο όμως πρόσκαιρα. Ακολούθησε η μικρασιατική εκστρατεία και η καταστροφή… γιατί πάντα από έναν Εθνικό Διχασμό προκύπτει μια Εθνική Καταστροφή.
Γεγονός επίσης είναι πως μακροπρόθεσμα, η Μικρασιατική Καταστροφή μεταμορφώθηκε σε ευκαιρία για ένα νέο ξεκίνημα τόσο των προσφύγων, όσο και των κατοίκων της «παλαιάς Ελλάδας», καθώς και οι δύο πλευρές ωφελήθηκαν εθνικά, οικονομικά και πολιτιστικά.]
Ο Εθνικός Διχασμός δεν τελείωσε ουσιαστικά μετά το 1922. Συνεχίστηκε και επεκτάθηκε στην αντιπαράθεση Βασιλοφρόνων και Δημοκρατικών, ακόμη και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με τον Εμφύλιο που ακολούθησε, ίσως μέχρι και τις μέρες μας, ακόμη κι αν διαβιούμε σε πολίτευμα κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.
Τι έχει να μας πει σήμερα το 1915;
Διαφορετικές απόψεις είναι απαραίτητο να υπάρχουν σε μια ευνομούμενη δημοκρατική πολιτεία. Επιβάλλεται όμως να εκφράζονται στο πλαίσιο αμοιβαίου σεβασμού, νηφαλιότητας, διάθεσης συνεργασίας και υποχωρήσεων, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι κάθε είδους προκλήσεις και να επιτευχθεί η πρόοδος και η αξιοπιστία της πολύπαθης χώρας μας.
[Οι πηγές μας]
Ευχαριστούμε για την προσοχή σας! >>
