Η παράδοση μας διασώζει την παρακάτω διήγηση, για τη σωτηρία του Πολυγύρου από λοιμική νόσο. Η ιστορία σχετίζεται με το νερό που ανέβλυσε σε μια ορεινή θέση της περιοχής, που ονομάστηκε «Του Σταυρού το πηγάδι»
Ο αέρας φυσούσε απαλά στην κορυφή του Τσουκαλά¹ σείοντας τα φύλλα και τις κορφές των δέντρων. Ήταν ένα ανοιξιάτικο μεσημέρι. Όλο το βουνό έσφυζε από ζωή και θαρρούσε κανείς πως και τα αγρίμια και τα πουλιά και η φύση όλη συμμετείχε στη χαρά της άνοιξης. Τα λουλούδια και τα δέντρα άνθιζαν και όλο γενικώς το τοπίο ήταν χάρμα οφθαλμών. Κατεβαίνοντας κανείς τις ρεματιές θα άκουγε τα αηδόνια που τούτον τον καιρό, την άνοιξη, ξεπερνούν κάθε μουσικό όργανο με το κελάηδημά τους. Κατεβαίνοντας όμως στους πρόποδες του βουνού και αντικρίζοντας τον Πολύγυρο, θα ερχόταν αντιμέτωπος με κάτι τελείως διαφορετικό. Δε θα άκουγε ούτε φωνές και γέλια παιδιών ούτε χορούς και τραγούδια. Αντίθετα, η ατμόσφαιρα ήταν βαριά. Τι είχε συμβεί;
Μια αρρώστια που την εποχή εκείνη είχε εξαπλωθεί ανά την οικουμένη, η χολέρα, είχε χτυπήσει και τον Πολύγυρο. Καθημερινά μετρούσαν τους νεκρούς οι δύστυχοι κάτοικοι και κάθε δραστηριότητά τους είτε παυόταν είτε υποτονούσε. Πώς λοιπόν να ΄ναι ξένοιαστοι όταν σχεδόν καθένας τους είχε χάσει κι έναν οικείο του;
Οι προσπάθειές τους για την αναχαίτηση της νόσου απέβαιναν όλες μάταιες. Τι θα μπορούσαν άλλωστε να κάνουν με έναν τόσο πεπειραμένο και δόλιο εχθρό; Γι’ αυτό κατέφυγαν σε ισχυρές δυνάμεις πυρόσβεσης. Πολυγυρινή αντιπροσωπεία κατέφθασε στο μοναστήρι του Ξηροποτάμου στον Άθω για να παρακαλέσουν τους μοναχούς να τους στείλουν τον Τίμιο Σταυρό (φυλάσσεται στο μοναστήρι αυτό το μεγαλύτερο τεμάχιό του παγκοσμίως) για να ευλογήσει τον τόπο και να εξαφανιστεί η νόσος. Έτσι κι έγινε και μετά από δυο μέρες μια ομάδα από Αγιορείτες και Πολυγυρινούς ήδη ανέβαινε στα Πλάγια φέρνοντας τον Τίμιο Σταυρό με σκοπό να τελέσουν αγιασμό. Όταν έφτασαν σε ένα ψηλό σημείο- σχεδόν στην κορυφή- ο αρχηγός της αποστολής κοντοστάθηκε.
-Και δε σταματούμε να κάνουμε εδώ τον αγιασμό; είπε και απέθεσε τη λειψανοθήκη σε μια πέτρα.
-Δεν έχουμε νερό όμως , παπά μου, και δε μπορούμε να κάνουμε τίποτα χωρίς αυτό, είπε κάποιος από την αποστολή.
-Θα κατέβουμε στη ρεματιά εδώ πιο κάτω και θα πάρουμε από την πηγή της Παλεκκλησιάς, είπε ένας Πολυγυρινός, κι ένας διάκος ξεκίνησε αμέσως να κατεβαίνει προς τα κει για να τους φέρει.
Ώσπου να κατέβει όμως και να επιστρέψει, ανέβλυσε με θαυμαστό τρόπο νερό από το μέρος που ακούμπησαν τη λειψανοθήκη με τον Τίμιο Σταυρό. Έτσι αυτό αγιάσανε και με θέρμη δεήθηκαν για την εκδίωξη της αρρώστιας, που ακολούθως έγινε άφαντη.
Η πηγή αυτή παραμένει μέχρι σήμερα. Μάλιστα αργότερα χτίστηκε στο σημείο κρήνη με ποτίστρα και στήθηκε δίπλα ένας μικρός σταυρός σε ανάμνηση του γεγονότος κι ένα καντήλι που ανάβουν ακόμα οι περαστικοί, και θυμούνται το θαύμα αυτό, τη σωτηρία του Πολυγύρου από τη χολέρα.
ΥΓ. Τέτοια περιστατικά δε σπάνιζαν στο παρελθόν. Ενδεικτικά αναφέρω το θαύμα του Τιμίου Σταυρού στα Πετροκέρασα² το 1753 και την εκδίωξη λοιμού από το χωριό αυτό. Από τότε κάθε χρόνο την Κυριακή των Βαΐων το χωριό υποδέχεται τεμάχιό του απ’ την Μονή Ξηροποτάμου ως ευχαριστία για το θαύμα αυτό.
1: Η ψηλότερη κορυφή στα «πλάγια» του Πολυγύρου. Τα «πλάγια» είναι ο ορεινός όγκος που βρίσκεται πάνω από τον Πολύγυρο.
2: Χωριό του Νομού Θεσσαλονίκης, στα όρια με το νομό Χαλκιδικής, πίσω από το βουνό του Χολομώντα.
(Η φωτογραφία παραχωρήθηκε από τον Δ. Ταμπάκη)
