Η καλαθοσφαίριση (κυπριακή διάλεκτος: καλαθόσφαιρα,^[1] αγγλικά basketball, προφέρεται μπάσκετμπολ) ή πιο συχνά μπάσκετ, είναι ένα ομαδικό άθλημα. Εμπνευστής και δημιουργός του ήταν ο Καναδός, καθηγητής φυσικής αγωγής στο Σπρίνγκφιλντ της Μασαχουσέτης των ΗΠΑ, Τζέιμς Νάισμιθ. Ημερομηνία δημιουργίας – γέννησης του αθλήματος έχει καταγραφεί η 15/29 Δεκεμβρίου 1891

Ιστορία

Δημιουργία

Στις αρχές Δεκεμβρίου του 1891, ο Καναδός Δρ. Τζέιμς Νάισμιθ, καθηγητής φυσικής αγωγής στο Εκπαιδευτήριο της Χριστιανικής Αδελφότητας Νέων (YMCA) (σημερινό Κολέγιο Σπρίνγκφιλντ) στο Σπρίνγκφιλντ, Μασαχουσέτη, Η.Π.Α.), προσπαθούσε να κρατήσει την τάξη με την οποία έκανε μάθημα δραστήρια μια βροχερή μέρα. Αναζητούσε ένα δυναμικό παιχνίδι εσωτερικού χώρου για να κρατήσει τους μαθητές απασχολημένους και στα κατάλληλα επίπεδα φυσικής κατάστασης κατά τη διάρκεια του μακρύ χειμώνα της Νέας Αγγλίας. Αφού απέρριψε άλλες ιδέες είτε ως υπερβολικά τραχιές ή ακατάλληλες για κλειστά γυμναστήρια, έγραψε τους βασικούς κανόνες και κάρφωσε ένα καλάθι ροδακίνων σε ύψος 3,55 μέτρων. Σε αντίθεση με τα σύγχρονα δίχτυα καλαθοσφαίρισης, αυτό το καλάθι ροδακίνων διατηρούσε τον πάτο του, και οι μπάλες έπρεπε να ανακτηθούν με το χέρι μετά από κάθε «καλάθι» ή πόντο που σημειωνόταν. Αυτό αποδείχθηκε αναποτελεσματικό. Έτσι το κάτω μέρος του καλαθιού απομακρύνθηκε, πράγμα που επέτρεπε την ώθηση της μπάλας με ένα μεγάλο πείρο κάθε φορά.

Η καλαθοσφαίριση την πρώτη φορά παίχτηκε με μια μπάλα ποδοσφαίρου. Οι πρώτες μπάλες που δημιουργήθηκαν ειδικά για την καλαθοσφαίριση ήταν καφέ, και ήταν μόνο στα τέλη του 1950 που ο Τόνυ Χάινκλ, ψάχνοντας για μια μπάλα που θα είναι πιο ευδιάκριτη για τους παίκτες και τους θεατές, εισήγαγε την πορτοκαλί μπάλα που χρησιμοποιείται σήμερα, Η ντρίμπλα δεν υπήρχε στο αρχικό παιχνίδι, εκτός από την «σκαστή πάσα» για τους συμπαίκτες. Η πάσα ήταν το κύριο μέσο μετακίνησης της μπάλας. Η ντρίμπλα τελικά εισήχθη, αλλά περιοριζόταν από το ασύμμετρο σχήμα της πρώτης μπάλας. Η ντρίμπλα έγινε σημαντικό μέρος του παιχνιδιού περίπου τη δεκαετία του 1950, καθώς βελτιώθηκε το σχήμα της μπάλας

 

Κανόνες

Παίζεται με δύο ομάδες των πεντε ατόμων σε ένα (συνήθως κλειστό, που στο έδαφός του έχει παρκέ) γήπεδο με δύο αντικριστά καλάθια. Οι παίκτες επιτρέπεται να ακουμπήσουν την μπάλα μόνο με τα χέρια (ωστόσο δε συνιστά παράβαση εάν αυτή ακουμπήσει και οποιοδήποτε άλλο μέρος του σώματος, εκτός από τα πόδια). Σκοπός των ομάδων είναι να βάλουν με [σουτ] την μπάλα μέσα από το καλάθι όσο το δυνατόν περισσότερες φορές στα 40 λεπτά του αγώνα (τέσσερα δεκάλεπτα). Η ομάδα που θα πετύχει περισσότερους πόντους είναι η νικήτρια. Εάν ο αγώνας λήξει ισόπαλος, οι ομάδες συνεχίζουν σε πεντάλεπτη παράταση κ.ο.κ. Κάθε ομάδα έχει 5 παίκτες ανά πάσα στιγμή μέσα στο γήπεδο, ενώ κατά τη διάρκεια ενός αγώνα μπορεί να χρησιμοποιήσει άλλους 7 παίκτες (που βρίσκονται στον πάγκο), πραγματοποιώντας αλλαγές. Ανάλογα με το ποια ομάδα κατέχει την μπάλα, οι παίκτες παίζουν αμυντικά ή επιθετικά. Ο συνολικός χρόνος της επίθεσης μιας ομάδας είναι 24 δευτερόλεπτα, ενώ για να περάσει μια ομάδα την μπάλα από το μισό γήπεδο έχει μόνο 8 δευτερόλεπτα. Δεν επιτρέπεται να τρέχει κάποιος κρατώντας την μπάλα (βήματα): Πρέπει ή ταυτόχρονα να κτυπά τη μπάλα στο πάτωμα (ντρίμπλα) ή να σταματήσει και να δώσει πάσα. Αλλιώς η μπάλα πηγαίνει στην αντίπαλη ομάδα.

Κάθε αγώνας διαρκεί 4 περιόδους ίσης διάρκειας. Ανάμεσα στην 1η και τη 2η, καθώς και ανάμεσα στην 3η και την 4η, μεσολαβεί διάλειμμα 2 λεπτών. Ανάμεσα στην 2η και την 3η, υπάρχει διάλειμμα 15 λεπτών, το λεγόμενο ημίχρονο. Κάθε προπονητής έχει το δικαίωμα να καλέσει τους παίκτες του στον πάγκο για να τους δώσει οδηγίες, τέσσερις φορές στον αγώνα. Αυτό λέγεται time-out και κατά τη διάρκειά του ο αγώνας διακόπτεται για 1 λεπτό, ενώ οι παίκτες συγκεντρώνονται στους πάγκους.

Στο παρκέ υπάρχει η γραμμή του τριπόντου (στα 6,75 μέτρα στην Ευρώπη για διοργανώσεις υπό την αιγίδα της FIBA^[2], 7.25 στο NBA), που ορίζει την αξία κάθε σουτ. Οι αθλητές μπορούν να σκοράρουν για 2 πόντους (μέσα από τη γραμμή) ή για 3 (έξω από αυτήν, εφόσον δεν την πατούν). Για 1 πόντο μετράει η βολή, την οποία σουτάρουν οι παίκτες, κατόπιν υποδείξεως των διαιτητών (ενώ ο χρόνος έχει διακοπεί) μετά από φάουλ ή τεχνική ποινή (βλ. παρακάτω).

Παραβάσεις

Υπεύθυνοι για την επίβλεψη τυχόν παραβάσεων των κανόνων είναι οι 3 επιτηρητές. Βασικότερες παραβάσεις στο μπάσκετ είναι: Το φάουλ, που είναι η βίαιη παρενόχληση ενός παίκτη από κάποιον αντίπαλό του, με τρόπο που ξεφεύγει από τα αθλητικά πλαίσια. Ο αμυνόμενος μπορεί να παρεμποδίσει τον επιτιθέμενο χρησιμοποιώντας μόνο τον κορμό του. Όταν ένας αθλητής που υποπέσει σε πέντε φάουλ σε έναν αγώνα, αποβάλλεται και δεν μπορεί να επανέλθει στο γήπεδο (στο NBA αποβάλλεται στα έξι φάουλ). Τα βήματα συμβαίνουν όταν ένας παίκτης προχωρήσει σε περισσότερα από δύο κρατώντας την μπάλα, χωρίς να τη χτυπήσει στο πάτωμα ή όταν κουνήσει τα πόδια του αφού έχει σταματήσει κρατώντας την μπάλα με τα δύο χέρια. Σε περίπτωση άσχημης (υβριστικής, βίαιης κλπ.) συμπεριφοράς αθλητή ή προπονητή, ο διαιτητής έχει δικαίωμα να τον τιμωρήσει με τεχνική ποινή, ενώ σε ακραίες περιπτώσεις υπάρχει η τιμωρία ντισκαλιφιέ (γαλλική disqualifié), που ισοδυναμεί με αποβολή του παίκτη από το πρωτάθλημα. Στο επιθετικό φάουλ όταν ο αμυντικός είναι ακίνητος και ο επιθετικός τον απωθήσει, είναι παράβαση. Το αν παίζει με πλάτη ή με πρόσωπο στο καλάθι δεν έχει σημασία, το φάουλ ισχύει και για τις δύο περιπτώσεις. Σε περίπτωση που ο αμυντικός αρνηθεί το φάουλ, τιμωρείται με τεχνική ποινή από τον διαιτητή. Αν ένας παίκτης σταματήσει την ντρίμπλα, τότε δεν μπορεί να την ξαναξεκινήσει διότι αυτό θεωρείται διπλή τρίπλα που ισοδυναμεί με βήματα. Επίσης ο ένας από τους τρεις επιτηρητές είναι υποχρεωμένος να δηλώσει στην γραμματεία που επιβλέπει τον αγώνα τις παραβάσεις κάθε παίκτη έτσι ώστε να τηρείται το φύλλο αγώνων

 

Τεχνικές και πρακτικές

Θέσεις

Κύριο λήμμα: Θέσεις καλαθοσφαίρισης

Οι θέσεις στην καλαθοσφαίριση είναι οι εξής:

1. Πλέι μέικερ Point guard
2. Σούτινγκ γκαρντ (Shooting guard)
3. Σμολ φόργουορντ (Small forward)
4. Πάουερ φόργουορντ (Power forward)
5. Σέντερ (Center)

Το μπάσκετ στους Ολυμπιακούς Αγώνες

Το 1904, στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Σεντ Λούις, το μπάσκετ παρουσιάστηκε ως σπορ επίδειξης και 32 χρόνια αργότερα, στην Ολυμπιάδα του Βερολίνου το 1936, εντάχθηκε επίσημα στο πρόγραμμα ως ολυμπιακό άθλημα. Το 1992 στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Βαρκελώνης επιτράπηκε για πρώτη φορά η συμμετοχή επαγγελματιών μπασκετμπολιστών

 

Η καλαθοσφαίριση στις 5 ηπείρους

Αμερική

Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής

Κύριο λήμμα: NBA

Στις ΗΠΑ το NBA είναι το πιο γνωστό πρωτάθλημα καλαθοσφαίρισης. Σε αυτή τη διοργάνωση, μετέχουν οι καλύτεροι παίκτες σε όλο τον κόσμο, καθώς και πολλοί γνωστοί Ευρωπαίοι (και όχι μόνο) παίκτες, όπως οι Ντιρκ Νοβίτσκι, Τόνι Πάρκερ, Πάου Γκασόλ κ.ά. Παλαιότερα συμμετείχαν και άλλοι γνωστοί Ευρωπαίοι παίκτες, όπως ο Ντράζεν Πέτροβιτς, ο Τόνι Κούκοτς, ο Άρβιντας Σαμπόνις, o Πρέντραγκ Στογιάκοβιτς και άλλοι. Τώρα ξεχωρίζουν οι ΛεΜπρόν Τζέιμς και Στέφεν Κάρι ενώ παλιότερα μεγάλα ονόματα Αμερικάνων που συμμετείχαν ήταν μεταξύ άλλων ο Κόμπι Μπράιαντ, ο Μάικλ Τζόρνταν, ο Λάρι Μπερντ και ο Μάτζικ Τζόνσον. Η εθνική ομάδα των Η.Π.Α. έχει κατακτήσει 5 χρυσά μετάλλια σε Παγκόσμια Πρωταθλήματα και άλλες πολλές διακρίσεις. Σήμερα στο NBA αγωνίζεται και ο Ελληνοαμερικανός Κώστας Κουφός για τους Sacramento Kings και ο Έλληνας Γιάννης Αντετοκούνμπο για τους Milwaukee Bucks.

Καναδάς

Ο Καναδάς δεν έχει εγχώριο επίσημο πρωτάθλημα αλλά είναι παραδοσιακή δύναμη του αθλήματος σε επίπεδο εθνικών ομάδων. Μεταξύ των πλέον γνωστών Καναδών καλαθοσφαιριστών είναι ο Στιβ Νας, ο Ρικ Φοξ, ο Σάμιουελ Ντάλεμπερτ και ο Τοντ ΜακΚάλοου.

Κεντρική και Λατινική Αμερική

Από την υπόλοιπη Αμερική, πέραν της Βόρειας, ελάχιστες χώρες έχουν να επιδείξουν σημαντική ιστορία και διακρίσεις στην καλαθοσφαίριση. Οι πιο σημαντικές δυνάμεις της ηπείρου είναι: 1) η Αργεντινή, που στέφθηκε χρυσή ολυμπιονίκης στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας και τον 21ο αιώνα έχει μια από τις πιο ταλαντούχες γενιές καλαθοσφαιριστών στην ιστορία της ηπείρου, και 2) η Βραζιλία, που έχει κάποιες καλές διακρίσεις και είναι κυρίως γνωστή για έναν από τους καλύτερους σκόρερ που έβγαλε ποτέ το παγκόσμιο μπάσκετ, τον Όσκαρ Σμιντ. Από τις καλύτερες εθνικές ομάδες έχει και το Πουέρτο Ρίκο. Καλύτερος καλαθοσφαιριστής από τη Λατινική Αμερική τα τελευταία χρόνια θεωρείται ο Αργεντίνος Μανού Τζινόμπιλι.

Ασία

Η Ασία θεωρείται η ήπειρος με τις πιο αδύναμες εθνικές ομάδες στην καλαθοσφαίριση. Τις πιο καλές εθνικές ομάδες έχουν η Κίνα, το Ιράν, η Ιαπωνία, το Πακιστάν, η Ινδονησία, ο Λίβανος, οι Φιλιππίνες, η Μαλαισία και η Ινδία. Σημαντικά εθνικά πρωταθλήματα είναι της Κίνας και των Φιλιππίνων. Καλύτερος Ασιάτης καλαθοσφαιριστής τα τελευταία χρόνια θεωρείται ο Κινέζος Τζιανλίαν Γι.

Αφρική

Οι εθνικές ομάδες της Αφρικής είναι δυνατές και έχουν σημαντικές διακρίσεις, ενώ και τα πρωταθλήματά τους είναι υψηλού επιπέδου. Την πιο καλή εθνική ομάδα εδώ και αρκετά χρόνια έχει η Αγκόλα, ενώ οι αμέσως καλύτερες είναι η Νιγηρία, η Αιθιοπία, η Μαδαγασκάρη, η Σενεγάλη και η Ακτή Ελεφαντοστού, ενώ πολλές επιτυχίες, έχει επιδείξει η Αίγυπτος.

Ευρώπη

Η καλαθοσφαίριση στην Ευρώπη έχει τεράστια ιστορία και πλήθος σπουδαίων αθλητών έχουν περάσει από τα ευρωπαϊκά γήπεδα. Καλύτεροι Ευρωπαίοι καλαθοσφαιριστες τα τελευταία χρόνια θεωρούνται ο Ντιρκ Νοβίτσκι (Γερμανια), ο Πρέντραγκ Στογιάκοβιτς (Σερβία), ο Πάου Γκασόλ (Ισπανία), ο Τόνι Πάρκερ (Γαλλία), ο Χουάν Κάρλος Ναβάρο (Ισπανία), ο Αντρέι Κιριλένκο (Ρωσία), ο Θοδωρής Παπαλουκάς (Ελλάδα), ο Δημήτρης Διαμαντίδης (Ελλάδα) και ο Βασίλης Σπανούλης (Ελλάδα). Αυτή τη στιγμή στην ήπειρο λαμβάνουν χώρα οι εξής διεθνείς διασυλλογικές διοργανώσεις: Ευρωλίγκα, EuroCup και EuroChallenge, ενώ τα καλύτερα εγχώρια πρωταθλήματα είναι της Ισπανίας,της Ελλάδας και της Ιταλίας. Το ευρωπαϊκό μπάσκετ είναι αρκετά ανταγωνιστικό τα τελευταία χρόνια. Επίσης, στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα του 2006 η Ελλάδα και η Ισπανία ήρθαν αντιμέτωπες στον τελικό. Μεγάλες ομάδες της Ευρώπης είναι ο Παναθηναϊκός, η ΤΣΣΚΑ Μόσχας, ο Ολυμπιακός, η Μακάμπι Τελ Αβίβ, η Μπαρτσελόνα και η Ρεάλ Μαδρίτης.

Ελλάδα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στην Ελλάδα διεξάγεται Πρωτάθλημα καλαθοσφαίρισης ανδρών και γυναικών. Ένας εκ των κορυφαίων Ελλήνων παιχτών όλων των εποχών θεωρείται ο Νίκος Γκάλης με μεγάλη συμβολή στην κατάκτηση του ευρωπαϊκού πρωταθλήματος Ευρωμπάσκετ 1987, όπου ανακηρύχτηκε πολυτιμότερος παίχτης και πρώτος σκόρερ της διοργάνωσης, αλλά και στην δεύτερη θέση της Ελληνικής ομάδας στο Ευρωμπάσκετ 1989 όπου ήταν επίσης ο πρώτος σκόρερ. Πρώτος σκόρερ έχει ακόμα ανακηρυχθεί στις διεθνείς διοργανώσεις Ευρωμπάσκετ 1983, Ευρωμπάσκετ 1991 και στο παγκόσμιο πρωτάθλημα Μουντομπάσκετ 1986. Το 2007 τιμήθηκε με το μετάλλιο τιμής της Ευρωλίγκας, στην οποία διοργάνωση έχει ανακηρυχθεί πρώτος σκόρερ για 8 διαφορετικές σεζόν, ενώ την ίδια χρονιά έγινε και μέλος του ευρωπαϊκού Hall of Fame της FIBA κατά την πρώτη επιλογή του θεσμού^[3]. Το 2013 έγινε υποψήφιος για να ενταχθεί στο Hall of Fame του NBA^[4] στο οποίο όμως δεν εντάxθηκε^[5]. Άλλοι σπουδαίοι Έλληνες παίχτες που έχουν αφήσει το στίγμα τους στο ευρωπαϊκό και παγκόσμιο μπάσκετ είναι οι Γιώργος Κολοκυθάς, Παναγιώτης Γιαννάκης, Θοδωρής Παπαλουκάς, Δημήτρης Διαμαντίδης και Βασίλης Σπανούλης. Ο Θοδωρής Παπαλουκάς είναι ο μοναδικός Έλληνας παίχτης που έχει κατακτήσει το βραβείο του Ευρωπαίου παίχτη της χρονιάς από την Διεθνή Ομοσπονδία Καλαθοσφαίρισης (FIBA Europe).

Ωκεανία

Δύο είναι οι σημαντικές εθνικές ομάδες της Ωκεανίας: 1) η Αυστραλία και 2) η Νέα Ζηλανδία. Αυτές οι ομάδες είναι παρούσες στις περισσότερες μεγάλες διεθνείς διοργανώσεις των τελευταίων χρόνων