Μερκούρης Α. Μάρας
Από τον Απρίλιο του 1941 ως τον Οκτώβριο του 1944 η Ελλάδα υπέστη την Κατόχη των Δυνάμεων του Άξονα, με αποτέλεσμα ανυπολόγιστες απώλειες σε ανθρώπινες ζωές και σχεδόν ολοσχερή καταστροφή της ήδη ατροφικής οικονομικής υποδομής της. Παράλληλα, όμως, αναπτύχθηκε ένα από τα πιο μαζικά κινήματα Εθνικης Αντίστασης στον ευρωπαϊκο χώρο. Στην Αντίσταση εναντίον των κατακτητών σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν οι γυναίκες. Δύο εξ αυτών ήταν η Λέλα Καραγιάννη και η Ηρώ Κωνσταντοπούλου.
ΛΕΛΑ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ
ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ
Η Λέλα (Ελένη) Καραγιάννη γεννήθηκε στη Λίμνη της Εύβοιας το 1898. Πατέρας της ήταν ο Αθανάσιος Μινόπουλος και μητέρα της η Σοφία Μπούμπουλη, σπετσιώτικης καταγωγής, απόγονος της θρυλικής Μπουμπουλίνας. Ο πατέρας της πέθανε νωρίς και η οικογένειά της μετακόμισε αρχικά στη Χαλκίδα και στη συνέχεια στηνΑθήνα. Στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων, η νεαρή Λέλα εντάχθηκε στο Σώμα Εθελοντριών Αδελφών του Ερυθρού Σταυρού και αποσπάστηκε στη Θεσσαλονίκη. Εκεί γνώρισε τον αξιωματικό του Στρατού Νικόλαο Καραγιάννη από τον Μπουρνόβα της Σμύρνης, τον οποίο, ανάμεσα σε άλλους, περιέθαλψε. Ο Καραγιάννης, που έγινε σύζυγός της, μετέφερε τις επιχειρηματικές δραστηριότητες της οικογένειάς του – ήταν αρωματοποιοί και φαρμακέμποροι – στην Αθήνα (Ομόνοια). Από τον ευτυχισμένο γάμο τους, απέκτησαν επτά παιδιά.
ΚΑΤΟΧΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
Με την είσοδο των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής στην Ελλάδα (Απρίλιος 1941) η Λέλα εγκατέλειψε την ειρηνική ζωή και, με δική της πρωτοβουλία, ανέπτυξε δραστηριότητα συγκροτώντας αντιστασιακή ομάδα (στην οποία μετείχαν και ο σύζυγος με τα παιδιά της) που βοηθούσε στην απόκρυψη και φυγάδευση δεκάδων Ελλήνων και Βρετανών πολεμιστών στη Μέση Ανατολή, τη διενέργεια σαμποτάζ και τη δημιουργία δικτύου κατασκοπίας εις βάρος του κατακτητή. Γρήγορα η δράση της έγινε αντιληπτή. Τον Ιούνιο του 1941 οι Γερμανοί συνέλαβαν τρία από τα παιδιά της και τον Οκτώβριο την ίδια και τον σύζυγό της. Κλείστηκε στις φυλακές Αβέρωφ για 7 μήνες. Έχοντας λίγα στοιχεία σε βάρος της το ιταλικό στρατοδικείο την αθώωσε. Λίγο μετά την αποφυλάκισή της (καλοκαίρι 1942) η Καραγιάννη επανέλαβε τη δράση της πιο συστηματικά επικοινωνώντας με πράκτορες του συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής στην Αίγυπτο. Όπως αναφέρουν «ΤΑ ΝΕΑ» το 1946, «Τον Ιούνιον του 1941 η γερμανική μυστική υπηρεσία συνέλαβε δύο κορίτσια της, την Ιωάννα και την Ηλέκτρα και τον υιόν της Γεώργιον, αλλά αργότερα τους έδωσε την ελευθερία τους. Το φθινόπωρον του 1941 οι Ιταλοί συνέλαβαν την Λέλαν Καραγιάννη και τον άνδρα της Νικόλαον. Η Λέλα έμεινε εις την φυλακήν επτά μήνες και ο σύζυγός της δυόμιση. Αλλά και εις την φυλακήν της η Καραγιάννη δεν ησύχαζε. Κατόρθωνε να συγκεντρώνει ονόματα προδοτών και Γερμανών κατασκόπων και να τα διαβιβάζη εις τους συντρόφους της.».
Η οργάνωσή της, η «Μπουμπουλίνα», έστελνε όχι μόνο φυγάδες αλλά και σημαντικές πληροφορίες για τη δύναμη, τη σύνθεση και τις κινήσεις των γερμανικών και ιταλικών δυνάμεων και των κατασκόπων τους στην Ελλάδα. Κέντρο της οργάνωσης ήταν το μοναστήρι του Αγίου Ιεροθέου στα Μέγαρα. Εντυπωσιακό είναι ότι στο δίκτυο πληροφοριών της «Μπουμπουλίνας» είχαν ενταχθεί πολλοί Γερμανοί και Ιταλοί αντιφασίστες. Παράλληλα, μέλη της οργάνωσης είχαν κάνει δολιοφθορές εναντίον εχθρικών στόχων.
Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΥΛΛΗΨΗ ΚΑΙ Η ΕΚΤΕΛΕΣΗ
Το καλοκαίρι του 1944 έπεσε στα χέρια των Γερμανών έγγραφο της «Μπουμπουλίνας» προς το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής και σε συνδυασμό με άλλα στοιχεία (πιθανότατα ομολογίες κρατουμένων ή καταδόσεις) συνελήφθη η Λέλα Καραγιάννη, που νοσηλευόταν στον Ερυθρό Σταυρό, από τη Γκεστάπο. Την ίδια τύχη είχαν και πέντε παιδιά της. Η Καραγιάννη δεν λύγισε στις ανακρίσεις και τα βασανιστήρια στην έδρα των SS στην οδό Μέρλιν και κλείστηκε στη συνέχεια στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου. Ήταν εντυπωσιακή η αποφασιστικότητα με την οποία άντεξε να βλέπει ακόμα και το μαρτύριο των παιδιών της, ενώ μετέδιδε τον πατριωτικό ενθουσιασμό της και σε άλλους συγκρατούμενούς της. Στις 8 Σεπτεμβρίου 1944, ένα μήνα περίπου πριν την απελευθέρωση, οι Γερμανοί, αφού δεν μπόρεσαν να της αποσπάσουν πληροφορίες, την έστειλαν στο εκτελεστικό απόσπασμα. Εκτελέστηκε σε μια χαράδρα κοντά στη Μονή Δαφνίου φωνάζοντας στους υπόλοιπους που είχαν καταδικαστεί μαζί της: «Ψηλά τα κεφάλια»! Γράφει ο Γιώργος Γάτος στα ΝΕΑ το 1980 «Κάποια παράνομα σημειώματα πέφτουνε στα χέρια των Αρχών Κατοχής και η δράση της αποκαλύπτεται. Έτσι στις 11 του Ιουλίου 1944 οι γκεσταπίτες μπλοκάρουνε τον Ερυθρό Σταυρό, όπου η θαρραλέα αγωνίστρια νοσηλευόταν, και τη συλλαμβάνουνε…Λίγες ημέρες αργότερα τα Ες-Ες πιάνουνε και τα πέντε από τα εφτά παιδιά της: την Ηλέκτρα, τον Βύρωνα, την Ιωάννα, τη Νεφέλη, τον Νέλσονα… Αρχίζουνε τα βασανιστήρια της Καραγιάννη, μπροστά στα μάτια των παιδιών της, στα κολαστήρια της οδού Μέρλιν… Τα βασανιστήρια του γιου της Βύρωνα από τον «γενναίο» Μπέκε (σ.σ. διαβόητος βασανιστής) μπροστά στα μάτια της μάνας… Μιλιά δεν βγάζει κανένας!».Ύστερα από εβδομάδες φρικτών βασανιστηρίων ξημερώνει η 8η Σεπτεμβρίου. «Ώρα έξι το πρωί. Καμιόνια στρατιωτικά με μελλοθάνατους πατριώτες ξεκινάνε από τη Μέρλιν και τις φυλακές του Αβέρωφ και κατευθύνονται από την Ιερά Οδό στο Δαφνί…Τα τραγούδια των μελλοθάνατων, η νέκρα της πόλης, οι βραχνές φωνές της πανίσχυρης γκεσταπίτικης συνοδείας. Σε χαράδρα, εκεί στο Δαφνί, εβδομήντα δύο πατριώτες και πατριώτισσες πέφτουνε κάτω από τα βόλια του γερμανικού εκτελεστικού αποσπάσματος. Ανάμεσά τους και η αγωνίστρια Λέλα Καραγιάννη. ΕΚΤΕΛΕΣΤΗΚΕ την αυγή στις 8 του Σεπτεμβρίου 1944 – 36 ακριβώς χρόνια από σήμερα…»
ΥΣΤΕΡΟΦΗΜΙΑ
Για τη δράση και τον ηρωισμό της η Λέλα Καραγιάννη τιμήθηκε ως εθνική ηρωίδα στην Ελλάδα και το εξωτερικό, όσο λίγοι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Το 1947 η Ακαδημία Αθηνών της απένειμε το Βραβείο Αρετής και Αυτοθυσίας. Στο Πολεμικό Μουσείο της Αθήνας έχει στηθεί μπρούντζινη προτομή της, ενώ ανάμεσα στο Εθνικό Μουσείο και το Πολυτεχνείο, στην οδό Τοσίτσα, υπάρχει μαρμάρινη προτομή της, έργο της γλύπτριας Λουκίας Γεωργαντή, που τοποθετήθηκε εκεί το 1963 και το οποίο βανδάλισαν άγνωστοι στις 26 Σεπτεμβρίου 2016. Τέλος, στη συμβολή των οδών Λέλας Καραγιάννη, αριθμός 1, και Σταυροπούλου, στην Αθήνα, κοντά στην Πλατεία Αμερικής, βρίσκεται η Οικία Λέλας Καραγιάννη, κτίριο του 1923, που ανήκει στον Δήμο Αθηναίων και έχει κηρυχτεί από το 1995 ιστορικό διατηρητέο μνημείο.
ΗΡΩ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ
Ένα ακόμα δείγμα γενναίας Αντίστασης στα δύσκολα χρόνια της Κατοχής ήταν η Ηρώ Κωνσταντοπούλου. ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
Οι γονείς της κατάγονταν από τη Σπάρτη. Η ίδια γεννήθηκε στην Αθήνα στις 11 Ιουλίου 1927. Μαθήτρια ακόμα του οκτατάξιου, τότε, Γυμνασίου, εντάχθηκε το 1943 στην αντιστασιακή οργάνωση ΕΠΟΝ. Μέσα σε ένα χρόνο ανέπτυξε έντονη αντιναζιστική δράση. Στις αρχές Ιουλίου 1944 μια ομάδα ταγματασφαλιτών εισέβαλε στο πατρικό της σπίτι, στην οδό Βεΐκου στο Κουκάκι, ενώ οι γονείς της απουσίαζαν, και τη μετέφεραν στα κρατητήρια. Οι γονείς της, που ήταν ευκατάστατοι, κατάφεραν με διάφορα μέσα να την απελευθερώσουν προσωρινά. Λίγες μέρες αργότερα Γερμανοί των SS τη συνέλαβαν για δεύτερη φορά και την έκλεισαν στα περιβόητα κρατητήρια της οδού Μέρλιν. Για τέσσερις μέρες τη βασάνιζαν προκειμένου να μαρτυρήσει τους συνεργάτες της στην οργάνωση. Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου, που μιλούσε άπταιστα 4 ξένες γλώσσες, ανάμεσά τους και γερμανικά, όχι μόνο δεν υπέκυψε στις δελεαστικές προτάσεις που της έγιναν, αλλά με τις απαντήσεις της στα γερμανικά «χτυπούσε» τους βασανιστές της στη γλώσσα τους!
Η ΕΚΤΕΛΕΣΗ
Αργότερα την έστειλαν στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου και στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 τη μετέφεραν μαζί με άλλους 49 κρατούμενους στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής, όπου την εκτέλεσαν. Λέγεται ότι η ίδια έδωσε το παράγγελμα στο εκτελεστικό απόσπασμα να την πυροβολήσει, φωνάζοντας: «Χτυπάτε, λοιπόν, καθάρματα»!
Η ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ
Μετά από 33 χρόνια, στις 29 Δεκεμβρίου 1977, η Ακαδημία Αθηνών – Τάξη Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών – με εισηγητή τον αείμνηστο Ιωάννη Θεοδωρακόπουλο, τίμησε την Ηρώ Κωνσταντοπούλου με βραβείο για υπέρτατες πράξεις ήθους, αναγνωρίζοντας έτσι και τη συμβολή της ΕΠΟΝ στον απελευθερωτικό αγώνα. Το 1981 προβλήθηκε η ταινία «17 Σφαίρες για Έναν Άγγελο» («Η Αληθινή Ιστορία της Ηρώς Κωνσταντοπούλου»).
Η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΗΡΩΙΔΩΝ
Στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου η Καραγιάννη συναντηθηκε με την Ηρώ Κωνσταντοπούλου. Οι δυο γυναίκες ανέπτυξαν σχέσεις μάνας και κόρης. Η Ηρώ ήταν 17 ετών και η Καραγιάννη 46, μητέρα 7 παιδιών. Συνοψίζοντας η Λέλα Καραγιάννη και η Ηρώ Κωνσταντοπούλου αποτελούν δύο λαμπρά παραδείγματα αγάπης και θυσίας υπέρ της πατρίδας. Με τη δράση τους απέδειξαν ότι παρά τη θέση που τους υποδείκνυαν τα κοινωνικά στερεότυπα που αφορούσαν στις γυναίκες, και παρά την όποια οικονομική άνεσή τους, δεν επαναπαύτηκαν, αντίθετα, προτίμησαν την ενεργό δράση δίνοντας ακόμα και τη ζωή τους. Οι δύο αυτές ηρωίδες απέδειξαν όχι μόνο την αγάπη για την πατρίδα τους αλλά και την ανάγκη των ανθρώπων να μάχονται για την ελευθερία τους, ίσως το ύψιστο αγαθό.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ : Δύο σπουδαίες και ηρωικές Ελληνίδες: Λέλα Καραγιάννη και Ηρώ Κωνσταντοπούλου
ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ: Γυναίκες στην Αντίσταση: Η ζωή και δράση της Λέλας Καραγιάννη και της Ηρώς Κωνσταντοπούλου στη << ΜηχανήτουΧρόνου>>.
Φωτογραφικό Αρχείο-Lela Karagianni
Η Λέλα Καραγιάννη
Μητέρα επτά παιδιών
Το σπίτι της Λέλας Καραγιάννη
Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου
Η αναγνώριση
Το σπίτι της Ηρώς στο Κουκάκι
