Α.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η εσπερινή  εκπαίδευση στην χώρα μας εντάχθηκε στη δημόσια εκπαίδευση πολύ αργά, ακολουθώντας στην αρχή της εμφάνισής της, πορεία μοναχική και ανεξάρτητη, εφόσον το κράτος άργησε πάνω από έναν αιώνα από την ίδρυση του να την εντάξει στους κόλπους του Δημόσιου σχολείου. Η μέριμνα για τα άτομα που δεν μπορούσαν για διάφορους λόγους να ενταχθούν στον κορμό της δημόσιας ημερήσιας εκπαίδευσης αναλήφθηκε τα πρώτα χρόνια από συλλόγους, σωματεία και ιδιώτες. Αυτοί ήταν και οι πρωτεργάτες της λειτουργίας της εσπερινής εκπαίδευσης στην χώρα μας. Για το ελληνικό κράτος η εσπερινή εκπαίδευση άρχισε να αποτελεί τμήμα του δημόσιου εκπαιδευτικού του συστήματος το 1929 με την ίδρυση δημόσιων νυχτερινών δημοτικών σχολείων, ενώ στην δημόσια δευτεροβάθμια εκπαίδευση η  μορφή που γνωρίζουμε κάνει την εμφάνισή της είκοσι χρόνια αργότερα, το 1949. H εσπερινή εκπαίδευση κλήθηκε να δώσει εκπαιδευτικές διεξόδους στα άτομα εκείνα που οι εκάστοτε κοινωνικοοικονομικές συνθήκες δεν τους επέτρεψαν να έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση, διεκδικώντας παράλληλα την άμβλυνση του κοινωνικού τους αποκλεισμού.

Το νυχτερινό  σχολείο αναιρεί τις ακραίες αρνητικές συνέπειες, κοινωνικές και οικονομικές, του εκπαιδευτικού μας συστήματος διότι η φοίτηση σε αυτό 

• Δημιουργεί τη δυνατότητα να συνεχίσουν τις σπουδές τους όσοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το σχολείο πριν τις ολοκληρώσουν .
• Παρέχει τη δυνατότητα επαγγελματικής απασχόλησης και ταυτόχρονης φοίτησης σε αυτό.
• Είναι επανορθωτική, διότι δίνει μια ατομική ολοκλήρωση της γενικής εκπαίδευσης.
• Είναι συμπληρωματική, διότι προσφέρει την εναλλακτική ευκαιρία ολοκλήρωσης της Β/θμιας Εκπ/σης και, σε όσους το επιθυμούν, τη δυνατότητα εισαγωγής σε Πανεπιστήμια & ΤΕΙ.

Α.2   ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ  ΤΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. ^[1]

H διαδρομή της εσπερινής  εκπαίδευσης στην Ελλάδα, τόσο ως προς την σύσταση και την οργάνωσή της, όσο και ως προς την ένταξή της στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, γίνεται με βάση το διαχωρισμό της περιόδου της νεοελληνικής εκπαίδευσης σε περιόδους:

α) από την ίδρυση του Ανεξάρτητου Νεοελληνικού κράτους (3/2/1830) ως το 1929,

β) από το 1929 ως το 1949,

γ) από το 1949 ως το 1976,

δ) από το 1976 ως σήμερα.

α)  Από  την ίδρυση του Νεοελληνικού κράτους ως το 1929

Από το 1834 είχε θεσπιστεί η επτάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση στην Ελλάδα. Όμως, αν και ο νόμος αυτός προέβλεπε αυστηρά πρόστιμα για τη μη τήρησή της, η συμμετοχή μαθητών δεν ήταν μεγάλη, ενώ στην μέση εκπαίδευση ήταν ακόμη μικρότερη. Στην περίοδο αυτή οι πρώτες προσπάθειες εμφάνισης της εσπερινής  εκπαίδευσης στην Ελλάδα αναλαμβάνονται από συλλόγους και φιλανθρωπικά ιδρύματα. Συγκεκριμένα, η Εταιρεία Φίλων του Λαού το 1866 προσφέρει εσπερινά μαθήματα στο πλαίσιο της μέριμνας για εκπαίδευση των εργατικών τάξεων^[4], ενώ ο Φιλολογικός Σύλλογος «Παρνασσός», το 1872, ιδρύει νυχτερινές  σχολές με σκοπό την εκπαίδευση άπορων παιδιών, τα οποία αδυνατούν να παρακολουθήσουν μαθήματα στα ημερήσια σχολεία. Στα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα οι σχολές που λειτούργησαν σε νυχτερινή βάρδια ήταν κυρίως εμπορικές.

Τα πρώτα  βήματα στην ενσωμάτωση της εσπερινής  εκπαίδευσης στο δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα γίνονται το 1919, με την ίδρυση στην Αθήνα Διδασκαλείου Τεχνικής Εκπαίδευσης, στο οποίο προβλέπεται η προσάρτηση μιας προτύπου προπαρασκευαστικής τεχνικής σχολής, τριών εργαστηρίων και ενός νυχτερινού  σχολείου.

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι νυχτερινές σχολές απευθύνονται σε πρόσωπα χαμηλού κοινωνικού επιπέδου, παρέχοντας σ’ αυτά μειωμένες ευκαιρίες οικονομικό – επαγγελματικής ανέλιξης, ευκαιρίες που, μόνο, μέσω των ημερήσιων Μέσων τετρατάξιων ή πεντατάξιων Εμπορικών Σχολών θα μπορούσαν, ίσως, να υλοποιηθούν.

β) από το 1929 ως το 1949.

Την περίοδο πριν από το 1929 το 80% του ελληνικού λαού είχε ελλιπή μόρφωση. Το τεράστιο πρόβλημα του αναλφαβητισμού ανάγκασε την ελληνική πολιτεία να προχωρήσει στη λήψη μέτρων για την καταπολέμησή  του. Έτσι, το 1929, με το Νόμο 4397 ιδρύονται νυχτερινές σχολές, οι οποίες έχουν ως σκοπό  τη μείωση του αναλφαβητισμού.

Με τον Νόμο 5197/1931 ιδρύονται ημερήσιες και νυχτερινές  σχολές συμπληρωματικής επαγγελματικής μορφώσεως σε πρωτεύουσες νομών ή πόλεις πληθυσμού τουλάχιστον 10.000 κατοίκων. Οι σχολές αυτές έχουν ως σκοπό τη συμπλήρωση της μόρφωσης των εργαζομένων στο εμπόριο, στη βιομηχανία και στις τέχνες.

Το 1936 ιδρύθηκε στην Αθήνα το πρώτο Εσπερινό Γυμνάσιο από το «Φοιτητικό Εκπαιδευτικό Σύλλογο». Το 1937 ιδρύθηκε Εσπερινό Γυμνάσιο στον Πειραιά από τη «Φιλική Εταιρεία Νέων». Στα σχολεία αυτά οι μαθητές φοιτούσαν δωρεάν και οι καθηγητές δίδασκαν δωρεάν με αποζημίωση μικρού ποσού για οδοιπορικά έξοδα. Απο το 1940 θεσπίστηκε μικρό ποσό διδάκτρων^[7].

Κατά τη διάρκεια της πολυτάραχης για την Ελλάδα περιόδου 1940-49, το Νυχτερινό Γυμνάσιο συνέχιζε τη λειτουργία του μέσα σε δυσμενείς συνθήκες που αφενός ευνοούσαν την ανάδειξη της δυναμικής του – εφόσον μεγάλο τμήμα πληθυσμού αδυνατούσε να ενταχθεί στο ημερήσιο σχολείο – αφετέρου όμως παρεμπόδιζαν την ανάπτυξη και επέκτασή του.

Οι δυσκολίες ήταν πολλές κατά την εφαρμογή του θεσμού, λόγω της ιδιότυπης εκπαιδευτικής του ταυτότητας. Η διάσωσή του πάντως φαίνεται να οφείλεται στις παρακάτω παραμέτρους:

α) Στις ειδικές κοινωνικές ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας εκείνης της εποχής με την κατεστραμμένη οικονομία. Ένα μεγάλο ποσοστό εφήβων εργαζόταν και αδυνατούσε να μορφωθεί εντασσόμενο στο πρόγραμμα της ημερήσιας εκπαίδευσης.

β) Ο πόλεμος άφησε πίσω του μεγάλο αριθμό αγράμματων, ημιαναλφάβητων και ατελώς μορφωμένων

γ) Η οικονομική ανάκαμψη αφενός και η πολιτισμική αναβάθμιση του ελληνικού κράτους θεωρούνταν απαραίτητες, γεγονός στο οποίο θα συνέβαλε η επέκταση του θεσμού της εσπερινής  εκπαίδευσης, που αποτελούσε εναλλακτική λύση για την πνευματική ανέλιξη των παραγωγικών τάξεων.

Από το 1947 έως το 1949 λειτούργησαν αρκετά ιδιωτικά Εσπερινά Γυμνάσια.

γ) από το 1949 ως το 1976

Το επόμενο βήμα της πολιτείας στην αποδοχή του θεσμού της εσπερινής εκπαίδευσης στο δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα έγινε το 1949. Από το 1949 ιδρύθηκαν αρκετά Εσπερινά Δημόσια Γυμνάσια επειδή θεωρήθηκε αναγκαία η ίδρυσή τους, λίγα χρόνια μετά τη χορήγηση του δικαιώματος  της ίδρυσης και συντήρησης νυχτερινών γυμνασίων σε νομικά, φυσικά πρόσωπα και σε ιδρύματα.
     Τόσο οι συνθήκες που δημιουργήθηκαν από την πρόσφατα ταραγμένη ιστορική περίοδο όσο και οι πλημμελείς εκπαιδευτικές επιλογές και αποφάσεις, δεν επέτρεψαν την ουσιαστική αντιμετώπιση του προβλήματος του.

Το έτος αυτό ιδρύθηκε και το ΙΑ΄ Εσπερινό Γυμνάσιο Περιστερίου το οποίο συνεχίζει τη λειτουργία του έως και σήμερα με την επωνυμία 1^ο Εσπερινό Γενικό Λύκειο^[7].  Το 1957 λειτουργούσαν 61 νυχτερινά Γυμνάσια ως παραρτήματα ημερησίων Γυμνασίων, τα οποία ήταν εξάχρονης φοίτησης και απευθύνονταν στους εργαζόμενους νέους ηλικίας 15 ετών και άνω.

Το 1959, με το Ν.Δ. 3971 ιδρύονται δέκα αυτοτελή δημόσια εσπερινά Γυμνάσια. Τα οκτατάξια Ημερήσια Γυμνάσια αλλάζουν σε εξατάξια, ενώ τα αντίστοιχα εσπερινά σε επτατάξια. Αλλαγή στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση είχε να γίνει από  την  κυβέρνηση  Μεταξά που το 1937 τροποποιεί τους τύπους σχολείων της μεταρρύθμισης του Δελμούζου εισάγοντας το οκτατάξιο γυμνάσιο-λύκειο στο οποίο γράφονται οι μαθητές του Δημοτικού μετά την τετάρτη τάξη. Όσοι όμως δεν θέλουν να συνεχίσουν στη μέση εκπαίδευση υποχρεώνονται να συνεχίσουν για άλλα δύο χρόνια στο δημοτικό ώστε να ολοκληρώσουν εξαετή υποχρεωτική στοιχειώδη εκπαίδευση. Τα έξι πρώτα χρόνια απετέλεσαν το εξατάξιο Γυμνάσιο και ακολουθεί το διτάξιο Λύκειο.

Η ένταξη της εσπερινής εκπαίδευσης στον δημόσιο εκπαιδευτικό κορμό, ενώ αποτέλεσε θετική κοινωνική παρέμβαση από την πλευρά της πολιτείας, παράλληλα έγινε αποδέκτης ενεργειών εκφυλισμού της, αφού αρκετοί ήταν εκείνοι που προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν τις διευκολύνσεις που η νυχτερινή  εκπαίδευση παρείχε στους εργαζόμενους, χωρίς όμως να είναι νόμιμοι δικαιούχοι. Έτσι, η προϋπόθεση εργασίας την ημέρα αποτέλεσε πλέον αυστηρό προαπαιτούμενο εγγραφής στα εσπερινά σχολεία. Με το Β. Δ. 617/1961 καθορίζεται το αναλυτικό και ωρολόγιο πρόγραμμα των επτατάξιων εσπερινών Γυμνασίων. Το 1964 με το Ν.Δ. 4379/1964 δημιουργούνται μαζί με τα ημερήσια Λύκεια και νυχτερινά  (με ένα έτος φοίτησης επιπλέον).

δ) Από το 1976 ως σήμερα.

Από την στιγμή που η  εσπερινή  εκπαίδευση εντάχθηκε και επίσημα στο δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα, έγινε αποδέκτης όλων εκείνων των νομοθετημάτων που επιχειρούσαν να διευθετήσουν τα εκπαιδευτικά πράγματα, με τις ανάλογες κάθε φορά τροποποιήσεις και διευκρινήσεις, που αναφέρονται επιγαμματικά στη συνέχεια.

Το 1976 δημοσιεύεται ο Νόμος 309, σύμφωνα με τον οποίο τα Γυμνάσια διακρίνονται σε ημερήσια και νυχτερινά, ενώ τα Λύκεια είναι επίσης ημερήσια και νυχτερινά. Παράλληλα ο Νόμος 576/1977 ορίζει ότι οι σχολικές μονάδες της Μέσης Τεχνικής και Επαγγελματικής Εκπαίδευσης είναι ημερήσιας ή εσπερινής φοίτησης.

Ο Νόμος 1566/1985 ορίζει ότι στα νυχτερινά  γυμνάσια γίνονται δεκτοί εργαζόμενοι μαθητές, εφόσον έχουν συμπληρώσει το 14ο έτος της ηλικίας τους. Η φοίτηση είναι υποχρεωτική στο δημοτικό σχολείο και στο γυμνάσιο, εφόσον ο μαθητής δεν έχει υπερβεί το 16ο έτος της ηλικίας του. Τα λύκεια διακρίνονται σε ημερήσια και νυχτερινά. Στα νυχτερινά φοιτούν οι εργαζόμενοι μαθητές.

Ο Νόμος 2525/1997 θεσμοθετεί το Ενιαίο Λύκειο. Στα εσπερινά Ενιαία Λύκεια η φοίτηση είναι τετραετής.

Η εσπερινή εκπαίδευση στο δεύτερο μισό του 20^ου αιώνα εδραιώνεται σταδιακά στο δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα. Για την εισαγωγή των αποφοίτων της εσπερινής εκπαίδευσης στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση εκδίδεται μια σειρά Υπουργικών Αποφάσεων, οι οποίες ακολουθούν τις συνεχείς μεταβολές. Με τις αποφάσεις αυτές δίνεται η δυνατότητα εισαγωγής των αποφοίτων της εσπερινής εκπαίδευσης στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση με την πρόβλεψη ποσοστών εισαγωγής (1% επί των εισακτέων) και με εξεταστέα ύλη μικρότερη αυτής των μαθητών των ημερησίων σχολείων.

Α.3  Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Στα νυχτερινά σχολεία φοιτούν^[1] :

α. ανήλικοι μαθητές (από 14 χρονών έως 18 ετών) οι οποίοι εργάζονται και παράλληλα επιθυμούν να συνεχίσουν τις σπουδές τους στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο.

β. ενήλικες εργαζόμενοι που έχουν σε κάποια φάση της ζωής τους διακόψει τις σπουδές τους.

Η διάρκεια φοίτησης στα νυχτερινά Γυμνάσια είναι τριετής και τετραετής στα Γενικά Λύκεια. Από μελέτη σχετικά με εργαζόμενους μαθητές^[5] προκύπτει από τα στοιχεία της ΕΣΥΕ και του ΥΠΕΠΘ του 2000 ότι η συντριπτική πλειοψηφία των μαθητών των εσπερινών σχολείων (περίπου 80%) βρίσκεται στην ηλικιακή ομάδα  14-24 ετών και αποτελούν μόνο το 6%, περίπου, στο σύνολο των εργαζόμενων  νέων της παραπάνω ηλικιακής ομάδας.

Κατά την τρέχουσα σχολική χρονιά, 2011-2012, λειτουργούν στη χώρα μας 51 Δημόσια Εσπερινά Λύκεια. Στον παρακάτω πίνακα δίνονται στοιχεία που αφορούν στον αριθμό των Εσπερινών Λυκείων που λειτούργησαν τα τελευταία έξι χρόνια, καθώς και ο αριθμός των αποφοίτων.Τα κορίτσια αποτελούν κατά μέσο όρο το 42% του συνολικού μαθητικού πληθυσμού που φοιτά στα δημόσια Εσπερινά Λύκεια.

2006-2007

616    59%)

429   (41%)

1045

53

2007-2008

616   (59%)

429   (41%)

1045

53

2008-2009

508   (57%)

379   (43%)

887

53

2009-2010

574   (55,4%)

463   (44,6%)

1037

54

2010-2011

616   (59%)

429   (41%)

1045

51

2011-2012

51

(Πηγή: http://survey.sch.gr, Διεύθυνση Σπουδών Δ.Ε. Υπ. Παιδείας ΔΒΜΘ)

Αναζητώντας τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των μαθητών των εσπερινών σχολείων προκύπτει ότι οι μαθητές που φοιτούν σε αυτά έχουν στη συντριπτική τους πλειοψηφία μια μακρά εκπαιδευτική ιστορία αποτυχιών και απορρίψεων στα ημερήσια δημοτικά και γυμνάσια. Στα πλαίσια αυτά είναι φανερό ότι τα εσπερινά σχολεία δίνουν τη δυνατότητα ολοκλήρωσης της φοίτησης στην υποχρεωτική εκπαίδευση και συνέχιση της στο λύκειο^[5].

Επίσης πολλοί από τους μαθητές των εσπερινών σχολείων αντιμετωπίζουν οικογενειακά και προσωπικά προβλήματα, τα οποία επιδεινώνονται από το γεγονός ότι πολλοί εργάζονται κατά τη διάρκεια της ημέρας. Με τα δεδομένα αυτά τα εσπερινά σχολεία δεν λειτουργούν απλά και μόνο ως εκπαιδευτικές μονάδες που παρέχουν μόρφωση και γνώσεις σε εργαζομένους, αλλά σε πολύ μεγάλο βαθμό επιτελούν ταυτόχρονα ένα σημαντικό κοινωνικό έργο, λειτουργώντας και ως μονάδες κοινωνικής προστασίας ένταξης και προσαρμογής.^[6]

Τα προβλήματα των μαθητών εσπερινών σχολείων μπορεί να θεωρηθεί ότι έχουν ένα διπλό χαρακτήρα καθώς και οι ίδιοι έχουν διπλή ιδιότητα, αυτή του εργαζόμενου αλλά και του μαθητή:^[1]

• Τα μεν εργασιακά, συνοψίζονται κυρίως στη δυσκολία να βρουν μόνιμη εργασία με ωράριο που να ανταποκρίνεται στην μαθητική τους ιδιότητα, παρά το γεγονός ότι υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο που προβλέπει ελαφρύνσεις (ωράριο, άδειες κλπ). Αλλά και προβλήματα εργοδοσίας τόσο με τις αμοιβές όσο και με την ασφάλιση.
• Στα δε εκπαιδευτικά για τους μαθητές νυχτερινών σχολείων, υπάρχουν προβλήματα με την απουσία ειδικών αναλυτικών προγράμματων  και βιβλίων, προσαρμοσμένων στις πραγματικές τους ανάγκες, στις ελλείψεις υποδομής των εσπερινών σχολείων, στην απουσία εξειδικευμένου προσωπικού (ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί κλπ), καθώς και στο έλλειμμα απαραίτητων ειδικών γνώσεων που πρέπει να διαθέτει το εκπαιδευτικό προσωπικό για την αντιμετώπιση των ειδικών προβλημάτων τους.

Οι μαθητές των Εσπερινών σχολείων εργάζονται σε μεγάλο ποσοστό σε βαριές χειρωνακτικές εργασίες με ωράριο που σε αρκετές περιπτώσεις ξεπερνάει τις 50 ώρες εβδομαδιαίως (συνεργεία αυτοκινήτων και μηχανών, μηχανουργεία, βενζινάδικα, εξωτερικές δουλειές και μεταφορές σε πιτσαρίες και καταστήματα έτοιμου φαγητού, οικοδομές, λαϊκές κλπ ). Στον παρακάτω πίνακα απεικονίζονται ενδεικτικά επαγγέλματα στα οποία απασχολούνται οι εσπερινοί μαθητές^[5].

ΠΙΝΑΚΑΣ Α.3.2. :ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΜΑΘΗΤΩΝ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ

[Πηγή: Έρευνα του Χρήστου Κάτσικα σε 50 εργαζόμενους μαθητές του Εσπερινού Γυμνασίου Καλλιθέας

(σχολικό έτος 1999/00)]

Απόσπασμα από την εκδήλωση του Εσπερινού Λυκείου Βόλου για την ιστορία του σχολείου

(Ομιλία του Διευθυντή του σχολείου  Δρ Αποστολάκη Δημήτρη)