« Όσοι το χάλκεον χέρι – βαρύ του φόβου αισθάνονται ζυγόν δουλείας ας έχωσι·θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία…»
(Ανδρέας Κάλβος: Εις Σάμον)
Η περίλαμπρη Ελληνική φυλή που φώτισε και εκπολίτισε τον κόσμο με τα προϊόντα του πνέυματος και της τέχνης υπέκυψε πριν από πεντέμισυ περίπου αιώνες σ’έναν άγριο κι αιμοχαρή κατακτητή. Η ελευθερία φυγαδεύεται και αρχίζει ζοφερή περίοδος πικρής σκλαβιάς. Η ένδοξη αυτή γη σφαδάζει κάτω από το πέλμα του Ασιάτη τυράννου και ποτίζεται με ποτάμια αίματα και ωκεανούς δακρύων.
Αλλά ο Έλληνας δε λησμόνησε την περίφημη καταγωγή του. Διατηρούσε μέσα στα βάθη της ψυχής του την εθνική του συνείδηση, τις παραδόσεις και τους θρύλους της φυλής. Έτρεφε την ελπίδα ότι θ’ανατείλει και πάλι ο ήλιος της ελευθερίας στην πατρίδα των θεών και ημιθέων. Γι’αυτό και η σκλαβιά των τετρακοσίων χρόνων δε στάθηκε ικανή να τον αναγκάσει να συνθηκολογήσει με τα όνειρά του.
Το αίτημα των υποδούλων για ανεξαρτησία ακούστηκε παράφωνα από τις Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης, που οι ταγοί της συγκροτούσαν την Ανίερη – Ιερή Συμμαχία για τη διαιώνιση της νομιμόφρονης βίας. Έτσι οι καταφρονεμένοι της μοίρας και των ισχυρών, οι άνθρωποι που είχαν καταφύγει στα φαράγγια και πλανιόνταν αιώνες στα βουνά, ρίχνουν στη μέση της ιστορίας το βάρος της παρουσίας των. Και στη λησμονημένη αυτή εσχατιά της Ευρώπης αναδύονται απ΄τη ψυχή των περιφρονημένων Ελλήνων, οι μεγάλες ιδέες της ζωής όχι σαν πλάσματα αφηρημένα, αλλά πραγματωμένα αγωνίσματα ολυμπιακά.
Τότε ξέσπασε απ΄άκρη σ’άκρη η σωριασμένη από αιώνες μεσ’στην ψυχή του σκλάβου αγανάκτηση κι ο πόνος βγήκε στο φως κι αντήχησε σαν κεραυνός και σαν κατάρα, χύθηκε σα σίφουνας κι υψώθηκε κύμα θεριεμένο για να σαρώσει του τυράννου την απαίσια κυριαρχία. Κι είδε ο κόσμος κι είδαν οι αιώνες όλα τα απίστευτα κι αλλόκοτα κι όλα όσα όνειρα φαίνονταν και παραμύθια. Γυναίκες που πολεμούσαν με ανδρική ορμή. Αρχόντισσες που κυβερνούσαν στόλους. Απλοϊκούς ανθρώπους που βγαίνουν έξοχοι πολέμαρχοι. Ειρηνικές ψαροπούλες που μεταβάλλονται σε τρομερά μπουρλότα. Μοναστήρια, τόποι γαλήνης και ησυχασμού που γίνονται οι μπαρουταποθήκες της ελευθερίας. Ολόκληρη η Ελλάδα ένα φλεγόμενο ηφαίστειο.
Με τη θρυλική τους εξόρμηση οι Έλληνες δίδαξαν τον κόσμο πως δεν αξίζουν τίποτα τα σύνεργα του αφανισμού μπρος στο μεγάλο όπλο που λέγεται ψυχή. Πως η υπεροχή δε βρίσκεται στον αριθμό μα στην ποιότητα, όχι στην ύλη μα στο πνεύμα.
Δεν ήταν η πρώτη φορά που η Ελλάδα αποδυόταν σε όμοια περιπέτεια, σε τέτοιο άνισο αγώνα. Πραγματοποίησε αυτό τον άθλο κάθε φορά που η καμπάνα της μοίρας σήμανε την κρίσιμη ώρα της. Είχε δίκιο ο Αιγύπτιος ιερέας όταν, κατά τον Πλάτωνα, παρατήρησε ότι οι Έλληνες είναι « αεί παίδες », συνέχεια παιδιά, παιδιά που ζουν παίζοντας με το θάνατο και πεθαίνουν με το χαμόγελο της ζωής.
Μα το σκληρό δράμα έφτανε κάποτε στο τέλος του. Τα νερά του Ναυαρίνου γέμιζαν από συντρίμμια των Τουρκοαιγυπτιακών καραβιών και οι συμφωνίες του Λονδίνου έδιναν υπόσταση σε μια ελεύθερη κι ανεξάρτητη Ελλάδα. Έμεινα έξω περιοχές καθαρά ελληνικές και χρειάστηκαν νέες εξαντλητικές προσπάθειες. Το Έθνος κατακτά βήμα προς βήμα τη γη των πατέρων του κι εξασφαλίζει τη λίγη ευτυχία του πληρώνοντάς την κάθε φορά με κρουνούς αιμάτων. Όμως όποιος μελέτησε την ιστορία αυτού του τόπου και γνώρισε τις τύχες του λαού του είναι έτοιμος να τα εξηγήσει όλα. Γιατί απ΄τον καιρό που ρίζωσε σ’αυτή τη γωνιά ο Ελληνισμός, οι δοκιμασίες ήταν το αμετάθετο πεπρωμένο του, κι επαναλαμβάνονταν με την περιοδικότητα φυσικού φαινομένου.
Από ευρύτερη σκοπιά η ελληνική επανάσταση συμβολίζει τη νίκη του φωτός κατά του σκότους, του πολιτισμού κατά της βαρβαρότητας, της λευτεριάς κατά της τυραννίας. Με τα δυνατά χτυπήματά της έκανε την αρχή στη διάλυση μιας αυτοκρατορίας διοικητικά απολυταρχικής και πολιτιστικά ασυγχρόνιστης. Είναι επίσης αναγνωρισμένο ότι έδωσε καίριο χτύπημα στη ψευδώνυμη ιερή συμμαχία και το σύνθημα για την αφύπνιση στους καταπιεσμένους λαούς.
Αλλά πέρα απ’αυτά το εικοσιένα αντέχει σε θεώρηση πλατύτερη, ανθρώπινη. Η εξέγερση των Ελλήνων έδειξε την ακαταμάχητη δύναμη που κρύβει το καταπατημένο δίκιο, όταν τούτο γίνεται βίωμα κι αγώνισμα ανθρώπων οπλισμένων μ’ευψυχία και πίστη. Ούτε το σιδερένιο δίχτυ της Ανίερης Συμμαχίας και της Ευρώπης η δυσμένεια, ούτε η δύναμη της αντίπαλης Αυτοκρατορίας ίσχυσαν για να λυγίσουν ένα αποφασισμένο, αν και αριθμητικά και υλικά αδύνατο, λαό και να τον εμποδίσουν να φτάσει στην πραγμάτωση του σκοπού του.
Η Ελλάδα είναι κάτι πιο πολύ από μια γεωγραφική έννοια ή μια εθνικοπολιτική κατηγορία. Μέσα στους τριάντα αιώνες ιστορικής ζωής, αθάνατοι πατέρες έστησαν για αιώνιο παραδειγματισμό της οικουμένης ό,τι άφθαστο κι ανυψωτικό αξιώθηκε να πραγματοποιήσει ο άνθρωπος. Ό,τι η ανθρώπινη μνήμη αναπολεί στις ώρες ψυχικής ευφορίας από την ποίηση, την τέχνη, την ιστορία, ό,τι επικαλείται στις κρίσιμες ώρες σαν παράδειγμα αντρείας, καρτερίας ή αυτοθυσίας, τούτο είναι ελληνικό. Αυτήν την ιστορική και πολιτιστική παρακαταθήκη ο ελληνικός λαός δε σκοπεύει ν’απαρνηθεί, δεν επιτρέπει στον εαυτό του ν’απεμπολήσει.
Σήμερα η αρχή της τρίτης χιλιετίας μας επιφέρει νέα προβλήματα, προβλήματα κοινωνικά, εργασιακά, οικονομικά με την ανθρωπιστική κρίση να παίρνει επιδημική μορφή απειλώντας και τις οικονομικά εύρωστες χώρες.
Οι Έλληνες, με έντονο αγωνιστικό φρόνημα, εμφορούμενοι από απαράμιλλο πατριωτισμό, εστιάζουν το ενδιαφέρον τους στην προσπάθεια τα προβλήματα του καιρού μας να γίνουν σημεία εκκίνησης για μια ευτυχισμένη ζωή.
Η ιστορία διδάσκει πως ο άνθρωπος πάντα νικούσε.
Και τώρα ο άνθρωπος πρέπει και μπορεί να νικήσει.
Η ομιλία εκφωνήθηκε από τον φιλόλογο του σχολείου κ. Βασίλαρο Σπύρο στην σχολική γιορτή στις 24/3/2015
