Γνωστές παροιμίες και η σημασία τους

Οι παροιμίες είναι ομολογουμένως ευρέως γνωστές και αποτελούν σημαντικό κομμάτι της παράδοσης μας, μιας και η χρήση τους περνάει απο γενιά σε γενιά με τον προφορικό λόγο.
Η λέξη παροιμία (ή proverbium στα λατινικά) είναι γνωστή από το 458 π.Χ., αφού τη συναντάμε στην αρχαία τραγωδία του Αισχύλου «Αγαμέμνονα».
Το 2500 π.Χ. η Αρχαία Αίγυπτος δημιουργεί τις παλαιότερες συλλογές παροιμιών, εκείνος όμως που έκανε την αρχή και ασχολήθηκε συστηματικά με την ταξινόμηση τους είναι ο Αριστοτέλης, που πίστευε στην τεράστια σημασία τους, ως τον καλύτερο τρόπο να διδάξεις την νέα γενιά.

Τι αλήθεια σημαίνουν μερικές απο τις γνωστότερες παροιμίες και πως προήλθαν; Ιδού πως μας φώτισε μια γρήγορη έρευνα:

Μυρίζω τα νύχια μου…
Την φράση αυτή την χρησιμοποιούμε ότι μας ρωτούν κάτι που δεν γνωρίζουμε και συνήθως απαντούμε «Πως να το ξέρω; Να μυρίσω τα νύχια μου;»
Οι ρίζες της παραπάνω φράσης προέρχονται απο μια αρχαία τελετουργική συνήθεια, κατά την οποία οι ιερείς των μαντείων βουτούσαν τα δαχτυλά τους σε ένα υγρό που περιείχε δαφνέλαιο, του οποίου εισέπνεαν τις αναθυμιάσεις για να υπνωτιστούν και να προβλέψουν τα μελλούμενα.

Έφαγε χυλόπιτα…
Περίπου στο 1815, υπήρχε κάποιος ονόματι Παρθένης Νένιμος που ισχυριζόταν πως είχε ανακαλύψει το φάρμακο για τους ερωτευμένους που η αγάπη τους δεν είχε ανταπόκριση. Το φάρμακο αποτελούσε ένα μείγμα από σταρένιο χυλό ψημένο στο φούρνο, που όταν δοκίμαζε ο ερωτοχτυπημένος, ξεχνούσε το προβλημά του!

Χρωστάει της Μιχαλούς…
Την περίοδο της Ελληνικής ιστορίας που πρωτεύουσα της χώρας ήταν το Ναύπλιο, υπήρχε μια γυναίκα ταβερνιάρισσα, η Μιχαλού. Η Μιχαλού έδινε προθεσμία σε όσους δεν την πλήρωναν επί τόπου, παρόλα αυτά με το πέρας της προθεσμίας, οι φωνές της και τα άσχημα λόγια της ακούγονταν πέρα ως πέρα. Έτσι όταν οι κάτοικοι της περιοχής άκουγαν τις φωνές της, έλεγαν: «Αυτός χρωστάει της Μιχαλούς!»

Άλλου Παπά Ευαγγέλιο…
Σ’ένα χωριό της Κεφαλονιάς, ένας αγράμματος παπάς πήγε να λειτουργήσει σε κάποιο άλλο χωριό, αντικαθιστώντας τον παπά του χωριού εκείνου, που είχε αρρωστήσει. Ο αγράμματος παπάς, που στο δικό του Ευαγγέλιο είχε βάλει σημάδια για να τον βοηθούν στην λειτουργία, τα΄χασε με το Ευαγγέλιο το ξένο και άρχισε να ψέλνει λάθος Ευαγγέλιο. Τότε κάποιος του φώναξε: «Τι ψέλνεις εκεί παπά;» Και εκείνος απάντησε: «Τι να κάνω; Αυτό είναι άλλου παπά Ευαγγέλιο!»

ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ
Αγάπη
 Αν δεν εχεις ότι αγαπάς , αγάπα ό,τι έχεις.
 Η αγάπη κάνει το χρόνο να περνάει.Ο χρόνος κάνει την αγάπη να περνάει.
 Καινούργια αγάπη χάνεται, παλιά δε λησμονιέται.
 Η αγάπη σου είναι ψεύτικη σαν του Απριλιού το χιόνι, πρωί-πρωί απλώνεται, το μεσημέρι λειώνει.
Αναβλητικότητα
 Το σήμερα είναι του Θεού ,το αύριο είναι του πονηρού.
Άνεμος
 Αγέρας και γυναίκα δεν κλειδώνονται.
 Γέρο βοριά αρμένιζε και νότο παλληκάρι.
 Τα μαύρα νέφη του βοριά ,τα κόκκινα του νότου,κι εκείνα τα κατάμαυρα του σκύλου του σορόκου.
 Άνεμος που δε μποδίζει, αφησέ τον και ας βουίζει.
Βιασύνη
 Η βιάση ψήνει ψωμί ,μα δε το καλοψήνει.
 Το γρήγορον και το καλόν δεν παν μαζί τα δυό τους.
Γάμος
 Ο Γάμος είναι σαν πολιορκημένο φρούριο. Εκείνοι πού΄ναι από΄ξω θέλουν να μπούν μέσα κι εκείνοι πού΄ναι μέσα θέλουν να βγούν εξω.
Εμπειρία
 Το δρόμο που ανοίγεται μπρος σου για να γνωρίσεις, αυτούς που γυρνάνε να ρωτήσεις.
Εξαπάτηση
 Εγέλασές με μια φορά ανάθεμα σε σένα, εγέλασές με δυο φορές, ανάθεμά μου εμένα.
Εχθροί
 Το ποτάμι κοιμάται, ο οχτρός δεν κοιμάται.
Ζήλεια
 Είδε ο βάτραχος που πετάλωναν το άλογο, σήκωσε κι αυτός το πόδι του.
 Η ζήλια χτυπά τους άλλους κι αυτή τραυματίζεται μόνη της.
 Κάλλιο να σε ζηλεύουνε παρά να σε λυπούνται.
 Γαβγίζουν τα σκυλιά τ’ αφεντικό, που τα σκυλιά του γείτονα ταίζει.
Καθυστέρηση
 Αργεί ο Θεός και σκάει ο φτωχός.
 Κάτσε κόρη ανύπαντρη, να κάμω γιο να πάρεις.
 Όταν οι άλλοι αποτρυγούσαν ,η Μαρία έπλεκε καλάθι.
Καιρός
 Όρθιο το φεγγαράκι ξαπλωτός ο βαρκάρης.
 Χιόνισε μέσα στο Γενάρη, να οι χαρές του αλωνάρι.
 Βρήκες καιρό αρμένιζε, καιρό μη περιμένεις γιατί ο καιρός τα πράγματα δεν ξέρεις πως τα φέρνει.
Μάθηση
 Όποιος ξέρει γράμματα έχει τρία μάτια, κι όποιος δεν ξέρει έχει ένα μάτι κι εκείνο στραβό.
 Η μόρφωση τον ευτυχή στολίζει, τον άτυχο με θάρρος τον οπλίζει.
 Εκείνος που διδάσκει μαθαίνει.
 Κάλλιο γέρος μαθητής παρά αμαθής.
Μήνες
 Ο Μάρτης ο πεντάγνωμος πέντε φορές εχιόνισε και πάλι το μετάνιωσε και πάλι ξαναχιόνισε.
 Να ΄μουν τον Μάη γάιδαρος, τον Αύγουστο κριάρι, όλους τους μήνες κόκορας και γάτος τον γενάρη.
 Μήνας που δεν εχει ρο ρίξε στο κρασί νερό.
Προφύλαξη
 Κάνε το λύκο φίλο μα βάστα και τσεκούρι.
Σοφία
 Απ΄ολους η χελώνα είναι πιο σοφή, αφού το σπιτικό της στην πλάτη κουβαλεί.
Φιλία
 Αυτός που έπαψε να είναι φίλος, ποτέ του δεν υπήρξε τετοιος.
 Μη βιάζεσαι να πας στις χαρές των φίλων σου, μα στις ανάγκες τους τρέξε οσο μπορείς γρηγορότερα.
 Μη εμπιστευτείς το φίλο σου και πείς το μυστικό σου, ο φίλος στον φίλο θα το πει, κι είναι κακό δικό σου.
 Καινούργιο φίλο έπιασες; Παλιό μη λησμονήσεις.
 ΄Ενας φράχτης στην αυλή τη φιλία με το γείτονα κρατεί.

ΣΥΛΛΟΓΗ ΠΑΡΟΙΜΙΩΝ

 Αν είσαι και παπάς ,με την αράδα σου θα πας.
 Αν έχεις τύχη διάβαινε,και ριζικό περπάτει.
 Άνθρωπος αγράμματος,ξύλο απελέκητο.
 Από πίτα που δεν τρως τι σε νοιάζει κι αν καεί.
 Το πρόβατο έξω από το μαντρί το τρώει ο λύκος.
 Βάστα με να σε βαστώ,ν’ ανεβούμε στο βουνό.
 Για το χατίρι του γαμπρού γεννά κι ο κόκορας.
 Γιος ο γαμπρός δε γίνεται, κι η νύφη θυγατέρα.
 Ο ψεύτης και ο κλέφτης τον πρώτο χρόνο χαίρονται.
 Να μην παινέσεις την αρχή, εάν δε δεις το τέλος.
 Ή μικρός μικρός παντρέψου ή μικρός καλογερέψου.
 Η χάρη θέλει αντίχαρη και πάλι χάρη θα ‘ναι.
 Καθαρός ουρανός αστραπές δε φοβάται.
 Κάθε πράγμα στον καιρό του, κι ο κολιός τον Αύγουστο.
 Μάζευε κι ας είν’ και ρώγες.
 Με το νου πλουταίνει η κόρη, με τον ύπνο η ακαμάτρα.
 Με τον δικό σου φάε, πιε και πραματειά μην κάνεις.
 Μοναχός σου χόρευε κι όσο θέλεις πήδα.
 Ο ψηλός γίνεται υπηρέτης του κοντού.
 Όποιος βγάνει και δε βάνει, γρήγορα στον πάτο φτάνει.
 Στου κουφού την πόρτα, όσο θέλεις βρόντα.
 Όπου λαλούν πολλοί κοκόροι,αργεί να ξημερώσει.
 Μάτια που δε βλέπονται, γρήγορα λησμονιούνται.
 Ό,τι σπείρεις θα θερίσεις.
 Σαν το μπόι μου πολλοί,σαν τη γνώμη μου κανείς.
 Τα ράσα δεν κάνουν τον παπά.
 Βοηθάει η νύχτα κι η αυγή σαν να ‘χω μάνα κι αδερφή.
 Το γοργόν και χάριν έχει.
 Το ‘να χέρι νίβει τ’ άλλο, και τα δυο το πρόσωπο.
 Κάνε το καλό και ρίξ’ το στο γιαλό.
 Έπαρε γέρου συμβουλή και παιδεμένου γνώση.
 Αγάπαγε το φίλο σου με τα ελαττώματά του.
 Φύλαγε τα ρούχα σου, να ‘χεις τα μισά.
 Μικρά είν’ τα παιδάκια σου, μικρά τα βασανάκια σου.
 Όπου ‘ναι καλορίζικος γεννά κι ο πετεινός του.
[Μαστρογιάννη Παγώνα, Δ/ντρια]

 Μήνας που δεν έχει Ρο, ρίξε στο κρασί νερό.
 Μην κοιτάς τα στραβά μου πόδια, κοίτα την καλή μου τύχη.
 Παπούτσι απ’ τον τόπο σου και ας είν’ και μπαλωμένο.
 Ο ψεύτης και ο κλέφτης τον πρώτο χρόνο χαίρεται.
 Μάρτης γδάρτης και κακός παλουκοκαύτης.
 Από Αύγουστο χειμώνα κι από Μάρτη καλοκαίρι.
 Στον καταραμένο τόπο τον Μάη μήνα βρέχει.
 Αν κάνει ο Απρίλης δυο νερά κι ο Μάης άλλο ένα, χαρά σ’ αυτό το γεωργό που ’χει πολλά σπαρμένα.
 Τον Μάη ξύλα φύλαγε, μη κάψεις τα παλούκια.
 Μάη καλέ μου μήνα να ‘σουν δυο φορές το χρόνο.
 Η αγάπη σου είναι ψεύτικη σαν τ’ Απριλιού το χιόνι, πρωί-πρωί απλώνεται, το μεσημέρι λιώνει.
 Μη σε γελάσει ο μέρμηγκας ούτε και το γεράκι, αν δε λαλήσει ο τζίτζικας δεν είναι καλοκαίρι.
 Του καλού καπετάνιου η γυναίκα, το Μάη μήνα χηρεύει.
 Κοντά στα ξερά, καίγονται και τα χλωρά.
 Ο λύκος κι αν εγέρασε κι ασπρίσαν τα μαλλιά του, ούτε την γνώμη άλλαξε ούτε και τα μυαλά του.
 Μην ανοιχτείς στο φίλο σου και πεις το μυστικό σου, φίλος στο φίλο θα το πει και είν’ κακό δικό σου.
 Λαγός τη φτέρη έσειε, κακό της κεφαλής του.
 Λείψε από τη κακή την ώρα, για να ζήσεις χίλια χρόνια.
 Άκουσε γέρου συμβουλή και παιδεμένου γνώση.
 Όποιος σκορπάει τον καιρό, δεν τον ξαναμαζεύει.
[Χάσα Τούσε]

 Άλλη καμιά δε γέννησε, μόν’ η Μαριώ το Γιάννη.
 Άλλος έχει το όνομα, κι άλλος έχει τη χάρη.
 Αν είσαι και παπάς, με την αράδα σου θα πας.
 Ανεμομαζώματα, διαβολοσκορπίσματα.
 Μισακός ο γάιδαρος, για να τον φάει ο λύκος.
 Ανύπαντρος προξενητής για λόγου του γυρεύει.
 Αγάλια αγάλια γίνεται η αγουρίδα μέλι.
 Άπλωνε το καλάθι σου ως το κλαδί που φτάνεις.
 Από πίτα που δεν τρως τι σε νοιάζει κι αν καεί.
 Ας ήξερα δυο γράμματα κι ας ήμουν μ’ ένα μάτι.
 Αύγουστε, καλέ μου μήνα, να’ σουν δυο φορές το χρόνο.
 Για το χατίρι του γαμπρού γεννά κι ο κόκοράς μας.
 Γιάννης κερνά και Γιάννης πίνει.
 Δάσκαλε που δίδασκες και νόμο δεν εκράτεις.
 Εβάλανε το λύκο να φυλάει τα πρόβατα.
 Ένας κούκος δε φέρνει την άνοιξη.
 Η γλώσσα κόκαλα δεν έχει και κόκαλα τσακίζει.
 Η χάρη θέλει αντίχαρη και πάλι χάρη είναι.
 Ήτανε στραβό το κλίμα, το ‘φαγε κι ο γάιδαρος.
 Θρέψε λύκο το χειμώνα, να σε φάει το καλοκαίρι.
 Καθαρός ουρανός αστραπές δε φοβάται.
 Και τα μονά δικά του, και τα διπλά δικά του.
 Καινούριο κοσκινάκι μου, και πού να σε κρεμάσω.
 Κάλλιο γαϊδουρόδενε παρά γαϊδουρογύρευε.
 Κάλλιο να σου βγει το μάτι παρά το όνομα.
 Κάλλιο πέντε και στο χέρι παρά δέκα και καρτέρει.
 Κι η τρίχα έχει τον ίσκιο της.
 Κλαίνε οι χήρες, κλαίνε κι οι παντρεμένες.
 Κοντά στα ξερά καίγονται και τα χλωρά.
 Κόρακας κοράκου μάτι δε βγάζει.
 Λείπει ο γάτος, χορεύουν τα ποντίκια.
 Μ’ όποιο δάσκαλο καθίσεις τέτοια γράμματα θα μάθεις.
 Μάθε τέχνη κι άσ’ τηνε κι αν πεινάσεις πιάσ’ τηνε.
[Χριστοφίδη Ευσταθία]

 Με το νου πλουταίνει η κόρη, με τον ύπνο η ακαμάτρα.
 Μεγάλη μπουκιά φάε, μεγάλο λόγο μην πεις.
 Αφήσαμε το γάμο, να πάμε για πουρνάρια.
 Ο γεωργός θέλει βροχή, κι ο τσουκαλάς την ξέρα.
 Ο Μανώλης με τα λόγια χτίζει ανώγια και κατώγια.
 Όλα τα ‘χει η Μαριορή, ο φερετζές της λείπει.
 Όποιος δε θέλει να ζυμώσει, πέντε μέρες κοσκινίζει.
 Όποιος καεί στο χυλό φυσάει και το γιαούρτι.
 Όποιος καθίσει με στραβό, το βράδυ αλληθωρίζει.
 Όπου λαλούν πολλοί κοκόροι αργεί να ξημερώσει.
 Όσα δε φτάνει η αλεπού τα κάνει κρεμαστάρια.
 Όταν ψοφήσουν τ’ άλογα, τιμή έχουν τα γαϊδούρια.
 Ό,τι αποχτάς στα σπάργανα, στο σάβανο τ’ αφήνεις.
 Το λέω στην πεθερά για να τ’ ακούσει η νύφη.
 Σάββατο να ‘ναι , μάστορα, κι ας είναι χίλιες ώρες.
 Σε ταΐζει, σε ορίζει.
 Σήκω , συ, να κάτσω εγώ.
 Σηκώθηκαν τα πόδια να χτυπήσουν το κεφάλι.
 Τ’ αμπέλι θέλει αμπελουργό, το σπίτι νοικοκύρη και το καράβι στο γιαλό θέλει καραβοκύρη.
 Τ’ Απρίλη η στάλα της βροχής είναι βαρέλι λάδι.
 Τ’ αρνί που φεύγει απ’ το μαντρί θα το φάει ο λύκος.
 Τα γεράματα στην πλάτη έχουν γράμματα.
 Τα δαχτυλίδια αν έπεσαν, τα δάχτυλα όμως μείναν.
[Βαμβακάρη Αντωνία]

 Εδώ σε θέλω, κάβουρα, να πηδάς τα κάρβουνα.
 Η αλεπού εκατό χρονών, το αλεπουδάκι εκατόν δέκα.
 Με τον ήλιο τα μπάζω, με τον ήλιο τα βγάζω, τι έχουν τα έρμα και ψοφάνε?
 Σιγά, μη στάξει η ουρά του γαϊδάρου στο πηγάδι
[Θωμάκου Μαρία]

 Άζωστος τρέχει ο γείτονας, κι ο συγγενής ζωσμένος.
 Ακαμάτης και φαγάς ή κλέφτης ή αφέντης.
 Άκουε εκατό φορές και μίλα μια μονάχα.
 Άλλα τ’ αρεσούμενα, κι άλλα τα πρεπούμενα.
 Άλλαξε ο Μανωλιός κι έβαλε τα ρούχα του αλλιώς.
 Άμα δεν ταιριάζανε, δε συμπεθεριάζανε.
 Άμα του δώσεις δάκτυλο σου παίρνει και το χέρι.
 Αν δε γονάτιζε η καμήλα, δεν τηνε φορτώνανε.
 Αν δεν ακούσεις και τους δυο, δίκιο ποτέ μη δώσεις.
 Από Θεό και γείτονα δεν κρύβεσαι.
 Από μικρό και από τρελό μαθαίνεις την αλήθεια.
 Άτυχος πάει να πνιγεί, στερεύουν τα πηγάδια.
 Βγάζει απ’ το μέρμηγκα πετσί κι απ’ το κουνούπι ξίγκι.
 Βουνό με βουνό δε σμίγει, άνθρωπος με άνθρωπο σμίγει.
 Γελάει καλά όποιος γελάει τελευταίος.
 Γυρεύει ψύλλους στ’ άχυρα.
 Δείξε μου το φίλο σου, να σου πω ποιος είσαι.
 Δεν υπάρχει καπνός χωρίς φωτιά.
 Έκατσε η δουλειά στην πόρτα και κυνήγησε τη φτώχεια.
 Έκατσες στραβά και λες σου φταίει ο τόπος.
 Εκεί που είσαι ήμουνα, κι εδώ που είμαι θα ‘ρθεις.
 Κύλησε ο τέντζερης και βρήκε το καπάκι.
 Έλα, παππού μου, να σου δείξω τα’ αμπελοχώραφά σου.
[Καραμεσίνη Βαρβάρα-Παπαγεωργίου Γεωργία]

 Αν κάνει ο Απρίλης δυο νερά, κι ο Μάης άλλο ένα, χαρά σε εκείνο το ζευγά που ‘χει πολλά σπαρμένα.
 Δε λείπει ο Μάρτης απ’ τη Σαρακοστή.
 Μάης άβρεχος, μούστος άμετρος.
 Μάρτης γδάρτης και κακός παλουκοκαύτης.
 Μάρτης είναι , νάζια κάνει, πότε κλαίει πότε γελάει.
 Υπαπαντή καλοβρεγμένη, η κοφίνα γεμισμένη.
 Το Μάρτη βάλε εργάτες, και ας είν’ και ακαμάτες(γιατί τον Μάρτη η μέρα είναι μεγάλη).
 Το Μάρτη ξύλα φύλαε, μην κάψεις τα παλούκια.
 Του Γεναριού η καλοκαιριά όλα τα δένδρα τα γελά.
 Χιόνια πέφτουν το Γενάρη, χαρές θα ‘ν’ τον Αλωνάρη.
[Μιλάι Σαμάνθα]