Ο Βυζαντινός Ναός της Αγίας Σοφίας στη Δράμα
Ο ναός της Αγίας Σοφίας είναι το παλαιότερο σωζόμενο διατηρητέο κτίριο στη Δράμα. Κτίστηκε στο υψηλότερο μέρος της πόλης κατά τη διάρκεια του 10ου αιώνα, μαζί με τα τείχη της πόλης, καθώς οι ίδιοι λίθοι χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή. Η εκκλησία ήταν πιθανώς αφιερωμένη στη Θεοτόκο. Ανεγέρθηκε επάνω στα ερείπια μιας μεγαλύτερης τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής που τα λείψανά της αποκαλύφθηκαν κατά τις εργασίες διαμόρφωσης του αύλειου χώρου.
Ως προς την αρχιτεκτονική ο ναός διατηρεί ομοιότητες με εμβληματικά μνημεία της βυζαντινής ναοδομίας, όπως η Αγία Σοφία Θεσσαλονίκης και η Κοίμηση της Θεοτόκου στη Νίκαια της Βιθυνίας στη Μικρά Ασία, και καταδεικνύει επιδράσεις από τα δύο σπουδαιότερα κέντρα της αυτοκρατορίας, την Κωνσταντινούπολη και τη Θεσσαλονίκη.
Οι συνθήκες ανέγερσης του μνημείου είναι άγνωστες, η οικοδόμηση του όμως συμπίπτει με μία περίοδο μεγάλης ακμής του Βυζαντίου, στη διάρκεια της οποίας στον θρόνο ανέρχεται μια σειρά σπουδαίων αυτοκρατόρων της Δυναστείας των Μακεδόνων, από τον Λέοντα ΣΤ΄ έως τον Βασίλειο Β´. Κατά τον Μητροπολίτη Δράμας Αγαθάγγελο η εκκλησία μετατράπηκε σε τζαμί από τους Τούρκους το 1430. Σύμφωνα με άλλες πηγές, η μετατροπή συνέβη από τον Σουλτάνο Μουράτ Α΄ (1359-1389).
Επί αρχιερατείας του Μητροπολίτη Δράμας Αγίου Χρυσόστομου (μετέπειτα μάρτυρα Μητροπολίτη Σμύρνης), ο Θεμιστοκλής Χατζησταύρου, Αρχιδιάκονος της Ιεράς Μητροπόλεως Δράμας, διενήργησε ανασκαφές πίσω από την κόγχη του ιερού βήματος του ναού ο οποίος λειτουργούσε τότε ως τζαμί, ύστερα από την άδεια, που του παραχώρησε ο τούρκος ιερωμένος της περιοχής, και βρήκε δισκοπότηρα, θυμιατά, κανδήλες και άλλα ιερά σκεύη, τα οποία τοποθέτησε στην Ιερά Μητρόπολη Δράμας.
Επίσης εντόπισε στον αύλειο χώρο του ναού μαρμάρινη πλάκα, την οποία αναποδογύρισε και με έκπληξή του διάβασε την ακόλουθη επιγραφή:
«…ΕΝ ΚΟΥΡΟΠΑΛΑΤΟΥ ΑΛΕΞΙΟΥ ΤΕ ΦΗΜΗ ΤΟΥ ΜΑΝΙΑΚΗ. ΦΕΡΕΙ ΚΑΙ ΗΣ ΔΙΑΓΡΑΦΗΣ ΤΟΝ ΤΥΠΟΝ ΠΑΝΑΓΙΑ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΕΙΣ ΣΩΤΗΡΙΑΝ. ΕΝ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΜΑΝΟΥΗΛ ΚΟΜΝΗΝΟΥ».
Την επιγραφή αυτή ο Θεμιστοκλής Χατζησταύρου τη δημοσίευσε στην εφημερίδα «ΑΛΗΘΕΙΑ» της Θεσσαλονίκης
Μετά την απελευθέρωση της Δράμας από τους Βουλγάρους ο ναός αποδόθηκε και πάλι στην ορθόδοξη χριστιανική λατρεία. Το 1922, ο ναός αφιερώθηκε στη Σοφία του Θεού από τους Έλληνες Μικρασιάτες πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στη Δράμα.
Από τις μαθήτριες:
Δέσποινα Καλαϊτζή
Κατερίνα Ζήρδα, Α2
