Του Γιάννη Φρυγανιώτη
Η φράση Cogito,Ergo Sum (Σκέφτομαι, άρα υπάρχω) αποτελεί μια από τις πιο εμβληματικές φράσεις της φιλοσοφίας, η οποία έθεσε τη λογική και τη σκέψη ως θεμέλια της γνώσης, αλλά και τη βάση του υποκειμενισμού. Η φράση αυτή διατυπώθηκε από τον φιλόσοφο Ρενέ Ντεκάρτ. Ο Ρενέ Ντεκάρτ ήταν Γάλλος φιλόσοφος και μαθηματικός, ο οποίος αναζητούσε μια αδιαμφισβήτητη αλήθεια, η οποία θα του απάνταγε στις υπαρξιακές του ανησυχίες. Θεωρείται ο πατέρας της σύγχρονης φιλοσοφίας και της δυτικής σκέψης. Ο ίδιος έζησε σε μια εποχή έντονων επιστημονικών αλλαγών και πολλών αμφισβητήσεων της αυθεντίας και της λογικής, η οποία τον οδήγησε στην αναζήτηση της γνώσης .
Η φράση καταφέρνει να μένει επίκαιρη και στη σημερινή εποχή. Η εποχή μας έχει χαρακτηριστεί από τις εξελίξεις των τεχνολογικών μεταβολών και την εδραίωση της τεχνητής νοημοσύνης στην ζωή μας. Οι αλλαγές αυτές οδηγούν για άλλη μια φορά στον επαναπροσδιορισμό της έννοιας της ύπαρξης. Τι σημαίνει <<υπάρχω>> σε ένα κόσμο που τα όρια μεταξύ ανθρώπου, μηχανής και τεχνητής νοημοσύνης γίνονται θολά και δεν μπορούμε να τα ξεχωρίσουμε; Πώς η συνείδηση και η σκέψη καθορίζουν την ανθρώπινη ταυτότητα; Παραμένει η ανθρώπινη σκέψη η μόνη απόδειξη ύπαρξης μας ή οι νέες εξελίξεις αλλάζουν τον τρόπο κατανόησης του εαυτού μας;
Η φράση, «Σκέφτομαι ,άρα υπάρχω», σημαίνει πρακτικά ότι οποιοσδήποτε, μόνο που σκέφτεται οτιδήποτε, βεβαιώνει την ύπαρξή του, αλλά ας εμβαθύνουμε λίγο περισσότερο, για να κατανοήσουμε καλύτερα τη σημασία της φράσης. Το μυαλό μας δεν είναι απλά ένα μέσο το οποίο απεικονίζει τον κόσμο γύρω μας, αλλά καταφέρνει να δημιουργήσει το ίδιο, έναν δικό του κόσμο. Έναν κόσμο ή καλύτερα μια πραγματικότητα, που σχηματίζεται από τις σκέψεις μας, δημιουργώντας νόημα από το … τίποτα. Η δυνατότητα να ελέγχεις το μυαλό σου δηλαδή να σκέφτεσαι, σου επιτρέπει να ελέγχεις τη δημιουργία. Ο άνθρωπος λοιπόν που καταφέρνει να τελειοποιήσει τη σκέψη και τη γνώση του, μπορεί να ελέγχει τον κόσμο γύρω του και να μετατρέπει το άγνωστο σε γνωστό, το αδύνατο σε δυνατό και να μετατρέψει τη σύγχυση του εσωτερικού του κόσμου σε διαύγεια. Έτσι καταλήγουμε πάλι στην ύπαρξη, η οποία τελικά επιβεβαιώνεται μέσω της σκέψης. Και όσοι αμφιβάλλουν, δηλαδή αμφισβητούν τη λογική, τις αισθήσεις, ακόμα και την ύπαρξη του κόσμου, κατά κάποιο τρόπο επιβεβαιώνουν και τη φράση. Δηλαδή, για τον Ντεκάρτ, η ίδια η πράξη της αμφιβολίας είναι αδύνατον να υπάρξει χωρίς σκεπτόμενο νου….
Με την φράση αυτή όμως δημιουργούνται και κάποια αναπάντητα ερωτήματα και προβλήματα. Για παράδειγμα, άμα η σκέψη είναι το μοναδικό κριτήριο ύπαρξης. Ή από την στιγμή που μπορώ να είμαι εκατό τις εκατό σίγουρος μόνο για τις δικές μου σκέψεις, πώς είμαι βέβαιος πώς και οι υπόλοιποι άνθρωποι υπάρχουν και πώς ξέρω ότι ο εξωτερικός κόσμος είναι αληθινός και όχι απλώς μια προβολή του νου μας. Ακόμη πώς σχετίζεται το εγώ με τον κόσμο και υπάρχει κάτι άλλο που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί, πέρα από το σκέφτομαι. Άρα λοιπόν έχει όριο η αμφιβολία και μπορούμε στο τέλος να είμαστε βέβαιοι για το οτιδήποτε; Όλα αυτά είναι ερωτήματα διχάζουν τη φιλοσοφική κοινότητα και σίγουρα δεν μπορώ να απαντήσω εγώ. Αποτελούν όμως τροφή για σκέψη… Κατά την άποψη μου όμως, λανθασμένα πολλές φορές, οι άνθρωποι μπερδεύονται και νομίζουν πως οι ίδιοι αποτελούν τις σκέψεις τους. Δηλαδή πως οι σκέψεις είναι κάτι σαν αφεντικό του ανθρώπου. Στην πραγματικότητα εμείς τις ελέγχουμε και εμείς έχουμε τη δυνατότητα να τις επιλέξουμε. Συνεπώς, δεν πρέπει ποτέ να μας κυριεύουν και να μας καθοδηγούν από μόνες τους. Πρέπει να λειτουργούμε και με το ένστικτο όμως αλλά και με την καρδιά. Και σίγουρα, για παράδειγμα, δεν πρέπει να ξυπνάμε το πρωί και να φορτωνόμαστε με άπειρες σκέψεις, οι οποίες μας βασανίζουν, γιατί δεν πρέπει ποτέ να ξεχάσουμε πως εμείς τις ελέγχουμε και όχι αυτές.
Όλα αυτά που προαναφέραμε μας θυμίζουν κάτι… Αναφέραμε ότι, οτιδήποτε σκέφτεται, υπάρχει. Στην εποχή μας όμως ο άνθρωπος και πιθανόν γενικότερα τα έμβια όντα δεν είναι τα μοναδικά που έχουν αυτή τη δυνατότητα. Πλέον και δημιουργήματα του ανθρώπου μπορεί να «σκεφτούν» μέσω αλγόριθμου που λειτουργεί με τρόπο που ούτε αυτοί που τον έφτιαξαν μπορούν να το εξηγήσουν με πληρότητα. Φυσικά μιλάω για τις μηχανές και την τεχνητή νοημοσύνη. Δηλαδή τα μηχανήματα υπάρχουν όπως υπάρχουμε και εμείς; Πώς διαφέρουμε με τα μηχανήματα στην έννοια της ύπαρξης, όπως την έχει ορίσει ο Ντεκάρτ; Ο αλγόριθμος αρχίζει και λειτουργεί τρομακτικά, παρόμοια με τις σκέψεις μας. Είναι και τα δύο περίπου αυτόνομα και βοηθάνε στην επίλυση προβλημάτων και στη δημιουργία. Άρα όντως ποια είναι η διαφορά; Η διαφορά είναι πώς οι άνθρωποι έχουν συνείδηση και πράττουν ανεξάρτητα, σε αντίθεση με τις μηχανές που δέχονται εντολές, προς το παρόν τουλάχιστον… Δεν ξέρουμε όμως ποτέ πώς εξελίσσεται η τεχνολογία, η οποία πλέον είναι αλληλένδετη με την ύπαρξη του ανθρώπου. Συνεπώς δεν είμαστε πια μόνο σκεπτόμενα όντα, αλλά διασυνδεδεμένα όντα που συμμετέχουν σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο σύμπαν…
