από την εκπαιδευτικό ΠΕ01 Αναστασία Χέλμη-Κανέλλη
Τα Χριστούγεννα είναι η γιορτή της γέννησης της ελπίδας. Η γιορτή που μας θυμίζει ότι ακόμη και μέσα στο σκοτάδι μπορεί να γεννηθεί το φως. Τα Χριστούγεννα σημαίνουν τη Γέννηση, την αρχή. Σε έναν κόσμο που συχνά βυθίζεται στο σκοτάδι, η Γέννηση του Χριστού έρχεται να θυμίσει ότι ο Θεός δεν εγκατέλειψε τον άνθρωπο.
Μαζί με τα Θεοφάνια, την Περιτομή και την Μεταμόρφωση του Σωτήρος, ανήκουν στις ακίνητες δεσποτικές εορτές, τις εορτές δηλαδή που είναι αφιερωμένες στον Χριστό.
Για την Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία, η Γέννηση του Χριστού δεν είναι απλώς η γέννηση ενός σπουδαίου ανθρώπου. Είναι το μεγάλο μυστήριο της πίστης μας! Ο Θεός γίνεται άνθρωπος! Ο άπειρος γίνεται μικρός! Ο Δημιουργός μπαίνει στην ίδια του τη δημιουργία! Με τη Γέννησή Του, ο Χριστός έρχεται να φωτίσει το σκοτάδι της αμαρτίας, της αδικίας και του φόβου. Έρχεται για να ενώσει τον ουρανό με τη γη και να δείξει στον άνθρωπο τον δρόμο της αγάπης, της συγχώρεσης και της ελπίδας.
Κατά τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο, τα Χριστούγεννα είναι η «μητρόπολη των εορτών» και από τον 2ο μ.Χ. αι. εορταζόταν μαζί με τη Βάπτιση του Χριστού, τα Θεοφάνια, στις 6 Ιανουαρίου. Από τα μέσα όμως του 4ου αι., οι χριστιανοί εόρταζαν ξεχωριστά τη Γέννηση του Θεανθρώπου, στις 25 Δεκεμβρίου, εξαιτίας της ανάγκης της χριστιανικής Εκκλησίας να θεσπίσει μία γιορτή, παράλληλα με αυτή που είχαν οι ειδωλολάτρες τη συγκεκριμένη ημέρα για τον θεό Μίθρα, τον «αήττητο ήλιο».
Πριν από τα Χριστούγεννα υπάρχουν δύο προεόρτιες Κυριακές: η Κυριακή των Προπατόρων, αφιερωμένη στη μνήμη των προγόνων του Κυρίου και η Κυριακή πριν τη Γέννηση του Χριστού, αφιερωμένη στη μνήμη των Δικαίων της Παλαιάς Διαθήκης. Στην τιμή της Θεοτόκου είναι αφιερωμένη επίσης η 26η Δεκεμβρίου (Σύναξις της Θεοτόκου) και η 29η Δεκεμβρίου, στη μνήμη των νηπίων, που θανατώθηκαν από τον Ηρώδη. Στη μνήμη του Ιωσήφ του μνήστωρος, του προφήτη Δαβίδ και του Ιακώβου του Αδελφόθεου, είναι αφιερωμένη η Κυριακή μετά τη γέννηση του Χριστού.
Οι Απόστολοι για αρκετό καιρό, δεν γιόρταζαν τη Γέννηση του Κυρίου. Ο ίδιος ο Χριστός τους ζήτησε να τηρούν την ανάμνηση του θανάτου Του. Επιπλέον, είχαν μεσολαβήσει οι διωγμοί κατά των χριστιανών και το μαρτύριο πολλών από αυτούς, κατά τη διάρκεια των τριών πρώτων αιώνων μετά τον Χριστό, που είχε πια παγιωθεί να θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική η μέρα θανάτωσης ως η γενέθλια μέρα στην επουράνια ζωή. Αυτό έκανε τους πρώτους χριστιανούς να υποβιβάζουν της σημασία της σαρκικής γέννησης.
Το γεγονός της Γεννήσεως του Χριστού, όπου άρχισαν να αποκαλύπτονται τα όσα συνέβησαν κατά τον Ευαγγελισμό, είναι συνάμα ιστορικό, αφού συνέβη σε συγκεκριμένη ιστορική στιγμή, όταν ηγεμόνας στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήταν ο Καίσαρας Αύγουστος και βασιλιάς στην Ιουδαία ο Ηρώδης. Εκεί, στη μικρή Βηθλεέμ, το παιδί που γεννήθηκε μέσα σε ένα ταπεινό σπήλαιο, όπως μας πληροφορεί το Κατά Λουκάν
Ευαγγέλιο, έμελλε να αλλάξει τον κόσμο.
Ο Χριστός, το δεύτερο Πρόσωπο της Αγίας Τριάδας, προσέλαβε πραγματική ανθρώπινη σάρκα, ενώ παρά την ιστορικότητά του, το γεγονός αυτό παραμένει μυστήριο καθώς δεν μπορεί να εξηγηθεί πώς ενώθηκε η θεία με την ανθρώπινη φύση στην υπόσταση του Λόγου. Έτσι, το ιστορικό του γεγονότος δεν αίρει το μυστήριο και το μυστήριο δεν καταργεί την ιστορικότητα.
Η Εκκλησία δεν περιορίστηκε μόνο στο να διηγείται τη Γέννηση του Χριστού.
Τη ζωγράφισε, τη θεολόγησε, τη δίδαξε μέσα από τις ιερές εικόνες. Κάθε στοιχείο της Εικόνας κρύβει βαθιά νοήματα και συμβολισμούς.
Ειδικότερα, στο κέντρο της εικόνας της Γεννήσεως του Χριστού βρίσκεται το Θείο Βρέφος, σπαργανωμένο, όπως οι νεκροί της εποχής εκείνης, μέσα σε κρεβατάκι ίδιο με τάφο. Αυτό μας θυμίζει ότι από τη γέννησή Του οδηγείται προς τη Σταύρωση και την Ανάσταση, για τη σωτηρία του κόσμου.
Δίπλα στο Θείο Βρέφος, εικονίζεται μεγαλοπρεπής η Παρθένος Μαρία. Η στάση του σώματός της δείχνει πραότητα και ταπείνωση. Η φιγούρα της, πολύ μεγαλύτερη από τις άλλες ανθρώπινες φιγούρες της εικόνας, μαρτυρά πως δεν είναι μόνο μητέρα, αλλά γέφυρα, σκάλα, ανάμεσα στον ουρανό και τη γη, με πλήρη αποδοχή του θελήματος του Θεού και απόλυτη εμπιστοσύνη σε Αυτόν.
Κοντά της και έξω από τη φάτνη, βρίσκεται ο Ιωσήφ ο μνήστωρ, σκεπτικός λόγω των αμφιβολιών, που του γεννά ο διάβολος. Κι όμως, μένει δίπλα στη Θεοτόκο, δείχνοντας πως η πίστη δεν είναι απουσία αμφιβολιών, αλλά υπέρβασή τους!
Εκτός από την Παναγία και τον Ιωσήφ, οι πρώτοι που προσκύνησαν το Θείο Βρέφος ήταν οι Ποιμένες, φτωχοί, απλοί άνθρωποι της υπαίθρου. Σε αυτούς πρώτους ανακοινώθηκε από άγγελο Κυρίου το σωτήριο γεγονός της Γεννήσεως του Μεσσία, πράγμα καθόλου τυχαίο, μιας και δεν οφειλόταν στο ότι ήταν οι πλησιέστεροι στο Σπήλαιο της Βηθλεέμ. Σύμφωνα με τους Πατέρες της Εκκλησίας, οφειλόταν στην ψυχική καθαρότητα των Ποιμένων, ενώ δηλώνεται με τον τρόπο αυτό ότι το μωρό που μόλις γεννήθηκε, θα είναι ο πραγματικός Ποιμήν του Ισραηλιτικού και Εθνικού λαού. Έτσι, φαίνεται καθαρά ότι ο Χριστός ήρθε πρώτα για τους ταπεινούς και διάλεξε τους πιο απλούς στην καρδιά για να δεχθούν αυτή την ολοκληρωτική αποκάλυψη.
Εκτός από τους Ποιμένες οι Μάγοι, σοφοί της Ανατολής, αξιώθηκαν να προσκυνήσουν τον νεογέννητο Χριστό και Του προσέφεραν δώρα: χρυσό, λίβανο και σμύρνα. Δώρα, που φανερώνουν ότι το νεογέννητο παιδί είναι Βασιλιάς, Θεός και Θυσία. Με την ορθόδοξη σημασία του όρου, οι Μάγοι ήταν θεολόγοι που απέκτησαν τη γνώση του Θεού. Αξίζει να σκεφτούμε ότι ο Θεός αποκαλύφθηκε σε αυτούς και όχι στους Γραμματείς και τους Φαρισαίους, που αποτελούσαν το θρησκευτικό κατεστημένο της εποχής εκείνης!
Συγκεκριμένα, οι μάγοι ήταν αστρονόμοι, επιστήμονες της εποχής εκείνης, που μελετούσαν τα αστέρια του ουρανού και τις κινήσεις τους. Αναγνώρισαν τον Χριστό και Τον προσκύνησαν, καθώς ήταν σε κατάλληλη πνευματική κατάσταση για να Τον δουν. Δεν ήταν θέμα επιστήμης αλλά εσωτερικής πνευματικής καθαρότητας.
Η ειρήνη την οποία ύμνησαν οι άγγελοι τη νύχτα της Γεννήσεως με τον ύμνο «δόξα εν υψίστοις Θεώ και επί γης ειρήνη εν ανθρώποις ευδοκία», δεν ήταν μία ειρήνη κοινωνική, η απουσία του πολέμου, αλλά η ενανθρώπηση και η παρουσία του Χριστού. Οι άγγελοι, τους οποίους αξιώθηκαν να ακούσουν οι ποιμένες της Βηθλεέμ, ύμνησαν την ειρήνη, που ήρθε με τη γέννηση του Χριστού, γιατί ο Χριστός ειρηνοποίησε τον άνθρωπο με τον Θεό, τον συνάνθρωπο και τον εαυτό του, ακριβώς επειδή στο πρόσωπό Του ενώθηκε τέλεια η θεία με την ανθρώπινη φύση. Μετά την πτώση του, ο άνθρωπος, έχασε την ειρήνη με τον Θεό. Τώρα ο Χριστός έκανε αυτό που απέτυχε να κάνει ο Αδάμ και η Παναγία αυτό που απέτυχε η Εύα. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να θεωθεί ο άνθρωπος και να αγιαστεί η κτίση εάν δεν υπήρχε ο Θεάνθρωπος Χριστός.
Το αστέρι που είδαν στην ανατολή και τους οδήγησε μέχρι τη Βηθλεέμ, δεν ήταν ένα κοινό αστέρι, αλλά, όπως λέει ο ιερός Χρυσόστομος, άγγελος Κυρίου που τους καθοδηγούσε. Μάλιστα, όταν προχωρούσαν οι μάγοι το αστέρι κινείτο και όταν σταματούσαν, στεκόταν κι αυτό. Κινείτο χαμηλότερα από τα άλλα αστέρια και όταν αυτοί έφτασαν στο μέρος όπου βρισκόταν ο Χριστός, χαμήλωσε και στάθηκε πάνω από το Σπήλαιο της Γεννήσεως. Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης περιγράφει ότι η λαμπρότητά του ξεπερνούσε αυτή των άλλων αστεριών και κινείτο παράδοξα, από την ανατολή προς τη δύση και προς το τέλος, κινήθηκε από την Ιερουσαλήμ προς τη Βηθλεέμ, δηλαδή προς τον νότο, ενώ φαινόταν και την ημέρα, στο φως του ηλίου.
Το λαμπρό αυτό αστέρι ήταν άγγελος Κυρίου και κατά τον Ιωσήφ Βρυένιο, ήταν ο Αρχάγγελος Γαβριήλ, που διακόνησε το μέγα Μυστήριο της Ενανθρωπήσεως του Υιού και Λόγου του Θεού.
Στο γεγονός της Γεννήσεως του Θεανθρώπου, της σάρκωσης δηλαδή του δευτέρου Προσώπου της Αγίας Τριάδας, παρευρισκόταν όμως και η κτίση, δηλ. τα ζώα, το σπήλαιο, η φάτνη, τα βουνά, ο ουρανός. Ολόκληρη η κτίση. Το σκοτεινό σπήλαιο συμβολίζει το σκοτάδι της αμαρτίας και της άγνοιας. Μέσα όμως σε αυτό το σκοτάδι λάμπει το φως του Χριστού. Ένα φως που δεν σβήνει ποτέ. Το σπήλαιο είναι τύπος της Εκκλησίας και το θυσιαστήριο είναι η φάτνη.
Ο άνθρωπος λοιπόν μόνο δια του Χριστού μπορεί να σωθεί, αφού ο Χριστός διόρθωσε το σφάλμα του Αδάμ και οδήγησε τον άνθρωπο στο σκοπό στον οποίο θα έφτανε, αν ο Αδάμ δεν είχε αμαρτήσει. Σύμφωνα με τον Μέγα Αθανάσιο, ο Θεός έγινε άνθρωπος, για να κάνει τον άνθρωπο κατά χάριν Θεό, να φτάσει από το κατ’ εικόνα στο καθ’ ομοίωσιν και να θεραπευτεί από τη φθαρτότητα και τη θνητότητα.
Σήμερα, μέσα σε έναν κόσμο γεμάτο πολέμους, αδικίες, μοναξιά και ανασφάλεια, τα Χριστούγεννα δεν είναι απλώς μια γιορτή με λαμπάκια, δώρα και στολίδια.
Είναι μια υπενθύμιση ότι η αληθινή χαρά γεννιέται από την αγάπη. Ότι η ελπίδα γεννιέται μέσα στο σκοτάδι. Ότι ο άνθρωπος δεν είναι μόνος. Ο Χριστός γεννιέται και σήμερα, κάθε φορά που επιλέγουμε τη συγχώρεση αντί του μίσους, την προσφορά αντί της αδιαφορίας, το φως αντί του φόβου.
Τα Χριστούγεννα δεν είναι μόνο ανάμνηση. Είναι πρόσκληση ζωής. Να γεννηθεί ο Χριστός μέσα στις καρδιές μας. Να γίνουμε κι εμείς φως.
Με αυτές τις σκέψεις, σας ευχόμαστε Καλά Χριστούγεννα,
με υγεία, ειρήνη και αγάπη!
Βιβλιογραφία
Βλάχος, Ι. (1995). Οι Δεσποτικές εορτές: Εισοδικό στο δωδεκάορτο και την ορθόδοξη χριστολογία.
Λιβαδειά: Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου (Πελαγίας). ISBN 960-7070-28-3
Πατρώνου, Γ. Π. (1997). Η ιστορική πορεία του Ιησού: Από τη φάτνη ως τον κενό τάφο. Δόμος.
ISBN: 978-960-7217-36-3.
Φραγκόπουλος, Α. Α. (2022). Ο κόσμος των αγγέλων. Αθήνα: Ο Σωτήρ.
