School Hub

Γράφουν: Ιωάννα Δαχτάρη, Αφροδίτη Κόκκορα, Θεοφανία Μουλά, Γιάννης Μπάκας, Ιωάννα Πλατή

Λάρισα,  2 Δεκεμβρίου 2021

Ένα από τα πολλά  θέματα που μας ενδιαφέρουν είναι τα συναισθήματα στην εφηβεία. Αναζητήσαμε λοιπόν τη γνώμη και τις γνώσεις ενός ειδικού και είχαμε τη χαρά να μας παραχωρήσει συνέντευξη η ψυχολόγος κυρία Ειρήνη Κωνσταντούλα. Μετά από συζήτηση στην ολομέλεια της ομάδας σύνταξης του περιοδικού μας, καταλήξαμε σε τέσσερις ερωτήσεις. Η κυρία Κωνσταντούλα με προθυμία απάντησε σε όλες. Και σε άλλα πολλά, είναι η αλήθεια, που προέκυψαν την ώρα της συνέντευξης.

[Όπου ΕΚ: Ειρήνη Κωνσταντούλα, ψυχολόγος - όπου SH: School Hub, ομάδα σύνταξης του περιοδικού]

SH: Θα θέλαμε να μάθουμε για την ψυχολογία των εφήβων. Τι νομίζετε ότι  κάνει τους εφήβους δυστυχισμένους και τι ευτυχισμένους ;

Ε.Κ.Η ψυχολογία είναι ένα αχανές πεδίο. Οι ερωτήσεις σας βοηθάνε να τα βάλουμε σε “κουτάκια”. Θα μπορούσαμε, βέβαια,  να μιλάμε ώρες για την εφηβεία. Αλλά θα καλύψουμε τώρα κάποια σημεία μόνο.

Η εφηβεία είναι ένα κομμάτι της ζωής του ανθρώπου  όπου γίνονται πάρα πολλές σημαντικές αλλαγές και πολλές φορές με δραματικό και βίαιο τρόπο. Οι αλλαγές αυτές γίνονται σε πολλά επίπεδα και σε βιολογικό επίπεδο και σε κοινωνικό επίπεδο και σε πνευματικό και σε συναισθηματικό. Οι αλλαγές αυτές μπορούν να γίνουν, είτε χωρίς να προκληθεί μεγάλη αναστάτωση στη ζωή του έφηβου, είτε με μικρή έως πολύ μεγάλη αναστάτωση. Υπάρχουν αρκετά  πράγματα στην ζωή ενός εφήβου που μπορούν να προκαλέσουν θλίψη ή χαρά. Ενδεικτικά θα αναφέρω σχέσεις με οικογένεια,  συνομηλίκους και καθηγητές . Επίσης, σημαντικό ρόλο παίζει η εξωτερική εμφάνιση, η εικόνα δηλαδή που έχει στο μυαλό του ένας έφηβος για τον εαυτό του, οι σχολικές επιδόσεις και διάφορα γεγονότα ζωής (μπορεί να είναι μια μετακόμιση, μια ασθένεια λιγότερο ή περισσότερο σοβαρή, ένας θάνατος στο ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον).

 Ίσως θέλουν λίγη επεξήγηση οι σχέσεις γενικώς, δηλαδή αν είναι θετικές, αν μπορούν να προάγουν ένα θετικό κλίμα, να είναι αρμονικά τα πράγματα, τότε προάγουν μια ευτυχία στον έφηβο, όμως αν είναι αρνητικές, με έντονες διαφωνίες χωρίς επίλυση σε αυτήν την περίπτωση οι καταστάσεις θα είναι πιο δύσκολα διαχειρίσιμες.

SH: Όταν ένας έφηβος/ μια έφηβη όπως είπατε βιώνει αρνητικές  καταστάσεις μέσα στο σπίτι του/της  αλλά είναι χαρούμενος/-η στο σχολείο, αυτό πώς το εξηγείτε;

Ε.Κ.: Βεβαίως γίνεται, υπάρχει περίπτωση κάποιος εσωτερικά να βιώνει αρνητικά συναισθήματα, αλλά να θέλει να περάσει μια εικόνα θετική  στους άλλους, να κάνει ότι δεν τρέχει τίποτα. Βέβαια με μια προσεκτική παρατήρηση δεν μπορεί να μη  δώσει σημάδια, μπορούν όμως σε ακραίες περιπτώσεις να διαφύγουν της προσοχής. Το ότι κάτι πάει στραβά, συνήθως δίνει σημάδια. Οι πολύ κοντινοί του άνθρωποι θα το προσέξουν, θα υπάρξει μια διαφορετική συμπεριφορά, μια διαταραχή στον ύπνο, μπορεί να είναι αφηρημένος κάποιος, ενώ πριν δεν ήταν. Οι κοντινοί του άνθρωποι αν έχουν το μυαλό εκεί και το προσέξουν, κάτι θα καταλάβουν.

Ας επανέλθουμε όμως στους παράγοντες που επηρεάζουν την συναισθηματική κατάσταση των εφήβων, όπως πχ οι σχέσεις με τον περίγυρο και η εξωτερική εμφάνιση. Αυτοί οι παράγοντες δεν έχουν σε όλους τους εφήβους την ίδια επίδραση γιατί δε δίνουν όλοι την ίδια βαρύτητα σε όλα αυτά. Εξαρτάται από τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του κάθε εφήβου τι νόημα θα δώσει σε όλους αυτούς τους παράγοντες. Κάποιος έφηβος μπορεί να είναι αισιόδοξος, άλλος μπορεί να είναι απαισιόδοξος. Άλλα χαρακτηριστικά προσωπικότητας είναι η αυτοπεποίθηση, η υπομονή και η επιμονή οπότε η παρουσία ή η απουσία τους θα δώσει και διαφορετική συναισθηματική κατάσταση στο τέλος.

Στη ζωή δεν υπάρχει άσπρο ή μαύρο, ευτυχία ή δυστυχία. Υπάρχουν ευτυχισμένες και δυστυχισμένες στιγμές και δεν υπάρχουν αδιέξοδα. Ειδικά αυτή η λέξη, δυστυχία, δε μου αρέσει, ας το πούμε θλίψη, ίσως μελαγχολία. Υπάρχει μελαγχολία στη ζωή των εφήβων αλλά δεν υπάρχει αδιέξοδο. Είναι λογικό να υπάρχουν αρνητικά συναισθήματα στη ζωή των εφήβων, στην πορεία όμως οι περισσότεροι καταφέρνουν να τα διαχειριστούν με αποτελεσματικό τρόπο.

SΗ: Τι συμβαίνει στους εφήβους/ στις έφηβες, μέσα τους, όταν νιώθουν χαρά, ενθουσιασμό ή δυστυχία;

Ε.Κ Αυτό είναι ένας δύσκολος μηχανισμός για να τον εξηγήσω κατευθείαν σε θεωρητικό επίπεδο. Θέλω να ξεκινήσω με ένα παράδειγμα για να δείτε λίγο τον μηχανισμό, πώς αγχωνόμαστε, πώς νιώθουμε χαρά, πώς νιώθουμε οποιοδήποτε συναίσθημα. Εσείς τώρα με τα διαγωνίσματα στο σχολείο φέτος είναι προειδοποιημένα έτσι δεν είναι;

SH:  Όχι πάντα

Ε.Κ.: Νόμιζα ότι είναι όλα προειδοποιημένα. Ωραία, λοιπόν, στη δική μου την εποχή δεν υπήρχε προειδοποιημένο, οπότε έμπαινε ο καθηγητής μέσα στη τάξη και έλεγε τι μαγική φράση “βγάλτε μια κόλλα χαρτί” και αυτό ήταν το ερέθισμα. Το ακούγαμε 25 παιδιά από κάτω. Δεν αντιδρούσαν όλοι το ίδιο. Το ακούγαμε εμείς με τα αυτιά μας (τα αισθητήρια όργανα λαμβάνουν τα ερεθίσματα) και μετά το ερέθισμα πήγαινε στον εγκέφαλο – αυτά γίνονται σε κλάσματα του δευτερολέπτου. Στη συνέχεια ο εγκέφαλος στέλνει σήματα εγρήγορσης στο σώμα και κάποιες ουσίες εκκρίνονται στον οργανισμό. Αρχίζουμε να έχουμε ταχυπαλμία, να ιδρώνουμε, να έχουμε σφίξιμο στο στήθος, οπότε είναι κάποιες σωματικές αλλαγές που προκαλούνται εκείνη τη στιγμή. Μετά έρχονται τα συναισθήματα: αγωνία, άγχος, ανησυχία από τα πιο έντονα συναισθήματα μέχρι τα πιο ήπια. Μετά τις σωματικές αλλαγές και τα συναισθήματα έρχονται οι σκέψεις: έχω διαβάσει; Δεν έχω διαβάσει; Ο καθένας με τις δικές του σκέψεις και με βάση όλα αυτά τα γεγονότα θα λάβει και κάποιες αποφάσεις και θα ακολουθήσει η συμπεριφορά: κάποιος θα βάλει τα κλάματα, κάποιος θα δώσει λευκή κόλλα και θα φύγει, κάποιος θα πει “θα προσπαθήσω παραπάνω”. Αυτή λοιπόν είναι η συμπεριφορά.

Επομένως το βίωμα των συναισθημάτων είναι υποκειμενικό, ο καθένας το βιώνει με διαφορετικό τρόπο. Τα συναισθήματα είναι ψυχοφυσιολογικές αντιδράσεις του ατόμου σε ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Τα συναισθήματα με την σειρά τους προκαλούν σωματικές αλλαγές για την αντιμετώπιση εξωτερικών καταστάσεων και επηρεάζουν και τη σκέψη και τη συμπεριφορά μας.

Χαρακτηριστικό της εφηβείας είναι ότι τα συναισθήματα πολλές φορές βιώνονται με έντονο τρόπο

SΗ: Μπορούμε να μάθουμε πώς να διαχειριζόμαστε τα δύσκολα συναισθήματα, όπως το άγχος;

Ε.Κ.: Μπορεί κάποιος να εκπαιδευτεί στη διαχείριση του άγχους. Αλλάζοντας τον τρόπο σκέψης και την συμπεριφορά μας, μπορούμε να επηρεάσουμε το συναίσθημα. Μπορούμε ό,τι και να γίνει, ακόμα και αν είναι μια αρνητική κατάσταση να τη χρησιμοποιήσουμε εποικοδομητικά. Για παράδειγμα, διάβασα αλλά δεν έγραψα καλά σε ένα διαγώνισμα. Ας βρω γιατί δεν έγραψα: δεν ήταν σωστό το διάβασμά μου, χρειάζεται να διορθώσω κάτι; Παίζει αυτό ρόλο σε μια μαθησιακή διαδικασία. Μπορεί να μπορώ να διαβάσω με διαφορετικό τρόπο. Ας ρωτήσω κάποιον που εμπιστεύομαι, τον καθηγητή μου ή άλλο άτομο. Οπότε αυτό παύει να είναι αποτυχία. Δεν είναι αποτυχία γιατί θα έχει μπει ένα λιθαράκι ώστε να βελτιωθώ στα όρια των δυνατοτήτων μου, αυτό έχει σημασία και έτσι δεν θα αισθάνομαι πια τόσο άσχημα!

SΗ: Ωραία! Κάτι άλλο  που Θα θέλαμε να μας εξηγήσετε είναι γιατί δημιουργούνται ανασφάλειες στους εφήβους.

Ε.Κ.:Η εφηβεία είναι αυτή η περίοδος της ζωής που ευνοεί περισσότερο από όλες την ανάπτυξη και έκφραση ανασφάλειας. Πρόκειται για μια μεταβατική περίοδο που χαρακτηρίζεται από αβεβαιότητα για το μέλλον. Οι βιολογικές αλλαγές που συντελούνται στο σώμα προκαλούν φόβο και αμηχανία. Υπάρχουν αποφάσεις που πρέπει να παρθούν, δεν είστε πια παιδιά, είστε έφηβοι, έχετε άλλα δικαιώματα και άλλες υποχρεώσεις. Επίσης, υπάρχουν  έντονα και αντιφατικά συναισθήματα. Ο έφηβος δε διαθέτει ακόμα τους απαραίτητους μηχανισμούς για να διαχειριστεί αυτές τις πρωτόγνωρες καταστάσεις. Δεν ξέρετε ας πούμε  να διαχειρίζεστε  το άγχος, γιατί μέχρι πριν λίγο ήσασταν παιδιά, δεν είχατε τόσα θέματα να σας απασχολούν.  Σε κάποιους όλα αυτά φαίνονται ένα κουβάρι και δεν μπορούν να το ξεδιαλύνουν και είναι απόλυτα φυσιολογικό και λογικό. Δεν είναι, βέβαια, τόσο ακραία για όλους και το πιο σημαντικό είναι ότι υπάρχει τρόπος ώστε αυτό το κουβάρι να ξεμπλεχτεί..

Σημαντικό είναι ότι προκειμένου να βρει την ταυτότητά του ο έφηβος/ η έφηβη και να αυτονομηθεί, αμφισβητεί την οικογένειά του, τη γονεϊκή αυθεντία -που όταν ήταν παιδί αποτελούσε όλο του τον κόσμο- και στρέφεται πιο πολύ προς τα έξω, τους φίλους, την κοινωνία. Και μέσα σε όλο αυτό, παλεύει να βρει νέους τρόπους πιο ισότιμους να συνδεθεί με την οικογένεια. Αυτή η κατάσταση φέρνει αναπόφευκτα μεγάλη αναστάτωση στη ζωή του εφήβου /της έφηβης. Φυσικά, το αν είναι πολλές και σοβαρές οι ανασφάλειες ή όχι εξαρτάται από τα βιώματα που έχουμε και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς μας.

SΗ: Μας απασχολεί και η γνώμη των άλλων. Γιατί έχει μεγάλη σημασία για τους εφήβους/ τις έφηβες η γνώμη των άλλων

Ε.Κ. Ναι, μια μεγάλη αλλαγή στην εφηβεία είναι η μετατόπιση των ενδιαφερόντων του ατόμου από την οικογένεια στον κοινωνικό περίγυρο. Η αποδοχή είναι τόσο σημαντική που ψάχνουμε να βρούμε φίλους/ φίλες με τις ίδιες αρχές και αξίες, που κατά πάσα πιθανότητα θα μας θέλουν και αυτοί/ αυτές για φίλους ή φίλες. Οι νέοι/ νέες  που δεν μπορούν να τα βρουν με άλλα παιδιά ζουν συνήθως μοναχική και ίσως δυστυχισμένη ζωή. Κατά κάποιον τρόπο, οι φίλοι και φίλες παίρνουν τη θέση της οικογένειας προσφέροντας το στήριγμα που κάποτε παρείχε αυτή, ώστε να καταφέρουν να γνωρίσουν τον κόσμο έξω από αυτήν με σχετική ασφάλεια. Επίσης, μέσα στην ομάδα οι έφηβοι/ έφηβες μαθαίνουν πώς να αλληλεπιδρούν με τους άλλους, να ελέγχουν την κοινωνική συμπεριφορά τους, να αναπτύσσουν ενδιαφέροντα και δεξιότητες και να μοιράζονται παρόμοια αισθήματα και απόψεις (είναι η κοινωνική εκπαίδευση). Σταδιακά, όμως, αν όλα πάνε καλά, ο έφηβος/ η έφηβη γίνεται ενήλικας. Η γνώμη των άλλων δεν έχει πια τη σημασία που είχε κάποτε αφού έχει βρει τη δική του ταυτότητα και αποκτά συναισθηματική ισορροπία, αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση.

Κλείνοντας, θα ήθελα να θυμάστε πως ό,τι κι αν γίνει δεν υπάρχουν αδιέξοδα. Επίσης, έχει πολλά θετικά η φάση στην οποία είστε τώρα. Για παράδειγμα μέσα στη μέρα σας γελάτε πολύ περισσότερο από ό,τι οι ενήλικες.

SΗ: Σας ευχαριστούμε πολύ!