Αυτοκατασκευή ,ελευθερία  και αυόρμητη δραστηριότητα το μοντέλο Μοντεσσόρι έχει δυο θεμελιώδη στοιχεία:πρωτού,τα παιδιά και οι ενήλικες πρέπει να δεσμευτούν να οικοδομήσουν το δικό τους χαρακτήρα μέσα από την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον τους. Δεύτερον , τα παιδιά , ειδικά εκείνα κάτω των έξι ετών,  πρέπει να γνωρίσουν μια σημαντική πορεία πνευματικής ανάπτυξης. Με βάση της δικές της παρατηρήσεις η Μοντεσσόρι  πίστευε ότι δίνοντας στα παιδιά την ελευθερία να επιλέγουν και να ενεργούν ελεύθερα μέσα σε ένα περιβάλλον που προετοιμάζεται σύμφονα με το μοντέλο της,θα συνέβαλε αυθόρμητα στη βέλτιστη ανάπτυξη.

Σύμφωνα με την Μοντεσσόρι ,υπάρχουν καθολικά και έμφατα βίο-αθρωποεξελικτικά χαρακτηρίστηκα, τα οποία ο γιος και συνεργάτης της Μάριο χαρακτήριζε ως << ανθρώπινες τάσεις >> το 1957. Στη μέθοδο Μοντεσσόρι , αυτές η ανθρώπινες τάσεις θεωρούνται ως κατευθυντημία συμπεριφορά σε κάθε στάδιο ανάπτυξης και η εκπαίδευση θα πρέπει να διευκολύνει την έκφραση τους. Υπάρχει συζήτηση σχετικά με τον ακριβή κατάλογο αυτών των χαρακτηριστικών, αλλά ακόλουθα είναι  σαφώς αναγνώρισμα:

Ένστικτο αυτοσυντήρηση

Στροφή στο περιβάλλον

Τάξη

Εξερεύνηση

Επικοινωνία

Εργασία (που επίσης περιγράφεται  ως’’ σκόπιμη δραστηριότητα’’)

Χειρισμός  περιβάλλοντος

Ακρίβεια

Επανάληψη

Αφαίρεση

Αυτοτελειότητα

’’Μαθηματικό μυαλό ’’