Καθοριστικό ρόλο στην τελική έκβαση της επανάστασης του 1821 διαδραμάτισαν οι αγωνιστές της Χαλκιδικής και ευρύτερα της Μακεδονίας, που θυσίασαν τη ζωή τους δίνοντας άνιση μάχη απέναντι στους Οθωμανούς κατακτητές ή συνέχισαν να πολεμούν σε άλλα μέτωπα. Η δράση τους παραμένει στα «ψιλά» της ιστορίας, όπως και το βαρύ τίμημα που πλήρωσαν γι’ αυτήν τα χωριά της περιοχής.
Η εξέγερση της Χαλκιδικής, που κορυφώθηκε με την ηρωική Μάχη και το Ολοκαύτωμα των Βασιλικών, υπήρξε η πρώτη μεγάλη επαναστατική δράση στη Βόρεια Ελλάδα. Και μπορεί ο ένοπλος αγώνας να μην είχε αίσιο τέλος, όμως καθυστέρησε επί έξι μήνες τις τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις, δίνοντας τον απαιτούμενο χρόνο στους αγωνιστές της Νότιας Ελλάδας να εδραιώσουν την επανάσταση και να δημιουργήσουν τον πυρήνα του ελληνικού κράτους.
Η εξέγερση στη Χαλκιδική είναι άγνωστη στον πολύ κόσμο, γιατί δεν συμπεριλήφθηκε στα σχολικά εγχειρίδια, παρά μόνο σε πέντε γραμμές κι αυτό μάλιστα μόλις τελευταία. Οι Χαλκιδικιώτες αγωνίστηκαν από τον Μάιο του 1821 μέχρι σχεδόν τον τέλος του χρόνου, καθώς επίσημα τέλος στην εξέγερση μπήκε τον Ιανουάριο του 1822 με την υπογραφή της συνθήκης του Αγίου Όρους, η οποία είχε επαχθείς όρους. Το διάστημα από τον Μάιο μέχρι τον Δεκέμβριο οι Χαλκιδικιώτες κρατούσαν τις τουρκικές δυνάμεις και δεν μπορούσαν αυτές να φτάσουν στη Νότια Ελλάδα και να ενισχύσουν τους μουσουλμάνους που μάχονταν εκεί εναντίον των Ελλήνων. Έτσι δόθηκε πολύτιμος χρόνος στους οπλαρχηγούς της Νότιας Ελλάδας να εδραιώσουν την επανάσταση. Εξάλλου, οι Χαλκιδικιώτες οπλαρχηγοί και αγωνιστές, μετά την κατάπνιξη της εξέγερσης, κατέβηκαν μέσω Σκοπέλου και Σκιάθου στην Εύβοια και κατόπιν πήγαν στον νότο και στα νησιά του Αιγαίου. Από εκεί εντάχθηκαν στις δυνάμεις των άλλων οπλαρχηγών, του Κολοκοτρώνη, του Υψηλάντη, του Καραϊσκάκη μέχρι το τέλος της επανάστασης του 1829. Είναι οι παραγνωρισμένοι ήρωες της επανάστασης. Ούτε τα ονόματά τους δεν ξέρουμε παρότι είναι καταγεγραμμένες πάρα πολλές μαρτυρίες στα ιστορικά αρχεία του κράτους και του ελληνικού στρατού, ακόμα και στα αρχεία του Όθωνα και στα οθωμανικά αρχεία. Άγνωστοι είναι και οι χιλιάδες άμαχοι που θυσιάστηκαν, βασανίστηκαν, θανατώθηκαν, εκτοπίστηκαν.
Όλα αυτά είναι άγνωστα, ενώ η Χαλκιδική είναι η μοναδική περιοχή στην Ελλάδα που καταστράφηκε ολοσχερώς. Ο Μπαϊράμ πασάς μετά τη μάχη στα Βασιλικά κατέστρεψε 42 χωριά σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μην υπάρχει πέτρα στην πέτρα και να μην λαλεί ούτε πετεινάρι. Αυτό περιγράφει ο ίδιος σε μία αναφορά στον διοικητή της Βέροιας, από τον οποίο ζητά να εξασφαλίσει ζωοτροφές και καταλύματα για τον στρατό του στην πορεία του προς τη Νότια Ελλάδα.
