Τουλάχιστον 200 χρόνια πριν, η Χαλκιδική, όπως και ολόκληρη η Ελλάδα, ήταν σκλαβωμένη στους Τούρκους. Η Χαλκιδική όμως, είχε καλύτερη τύχη από τα άλλα μέρη, καθώς εδώ δεν ζούσαν πολλοί κατακτητές. Οι άνθρωποι είχαν ξεχωριστή αυτοδιοίκηση, κάτι που διευκόλυνε τα χωριά. Πολύ μεγάλης σημασίας ήταν και το Άγιον Όρος, όπου από χίλια χρόνια πριν, υπήρχαν Ορθόδοξα Μοναστήρια, τα οποία απολάμβαναν διάφορα προνόμια.
Τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα, ο Πολύγυρος γίνεται διοικητικό κέντρο της Χαλκιδικής, με αύξηση των κατοίκων, λόγω της γεωργίας και της κτηνοτροφίας. Στον Πολύγυρο, λοιπόν, ζούσε η οικογένεια του κ. Γιώργη Παπαγεωργάκη, ευκατάστατου τοπικού εμπόρου και γαιοκτήμονα. Κάποτε έστειλε εμπόρευμα στις Σέρρες, όπου λειτουργούσε μεγάλη αγορά με χριστιανικό πληθυσμό. Όταν ο γιος του, Γιαννάκης πούλησε το εμπόρευμα, πήρε τα χρήματα και κίνησε για την Κωνσταντινούπολη, όπου αργότερα έγινε γραμματέας του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄. Όταν πατέρας και γιος ξανασυναντήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη, εξ αιτίας της μικρής κόρης Συργιάνως, ο Γιαννάκης επισκέφτηκε τον Πολύγυρο, όχι μόνο για να ξαναδεί τα αγαπημένα του πρόσωπα, αλλά κι επειδή ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρίας. Στόχος του, η μύηση του αδερφού του Κύρκου, ο οποίος θα αποδεικνυόταν πολύ χρήσιμος για την οργάνωση. Ο Κύρκος πάρα τους δισταγμούς του, πείστηκε από τον αδερφό του Μαυρουδή να ορκιστούν αμέσως μέλη της Φιλικής Εταιρείας (εικόνα 1).
Ένας αξιοσέβαστος Μακεδόνας πατριώτης, ο Εμμανουήλ Παπάς, εγκαταστάθηκε στην Πόλη και έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρίας. Όταν πλησίαζε η ώρα του ξεσηκωμού, ο αρχηγός της, Αλέξανδρος Υψηλάντης τού ανέθεσε να αναλάβει την πολιτική αρχηγία της επανάστασης στην Μακεδονία. Τέλη Μαρτίου του 1821 ξεσπά η επανάσταση αρχικά στην Πελοπόννησο και επεκτείνεται γρήγορα σε πολλά μέρη της σκλαβωμένης πατρίδας μας. Η επιτυχία είναι μεγάλη, αν και οι Τούρκοι την αντιμετωπίζουν με σκληρά αντίποινα. Ο πασάς αντιλαμβάνεται πως οι Χαλκιδικιώτες ετοιμάζουν κάτι σοβαρό και αποφασίζει να δράσει με βία (εικόνα 2). Τα νέα φτάνουν στον Πολύγυρο και ο Κύρκος Παπαγεωργάκης κατευθύνεται προς την έδρα του Τούρκου διοικητή για να κατευνάσει τα πνεύματα, όπου δολοφονείται, όντας ο πρώτος νεκρός του αγώνα σε ολόκληρη την Μακεδονία κατά την παράδοση. Στις 17 Μαϊου, οι Πολυγυρινοί ξεκινούν την επανάσταση, κερδίζοντας με γενναιότητα τον Τουρκικό στρατό.
Τα νέα διαδίδονται και στην υπόλοιπη Χαλκιδική, ξεσηκώνοντας τους, κάτι που οδήγησε τον Γιουσούφ της Θεσσαλονίκης σε βιαιοπραγίες ενάντια στους Έλληνες της Θεσσαλονίκης. Τα νέα φτάνουν στο Άγιο Όρος και ο Εμμανουήλ Παπάς κηρύσσει την επανάσταση. (εικόνα 3) Γρήγορα, περίπου 4.000 Χαλκιδικιώτες ετοιμάζονται για μάχη. Ο Εμμανουήλ Παπάς κινείται προς τη Ρεντίνα για να αποτρέψει την έλευση τουρκικών στρατευμάτων στην Θεσσαλονίκη. Στο μεταξύ, τα στρατόπεδα των Ελλήνων αρχίζουν αποθαρρύνονται. Ο Μπαϊράμ συγκεντρώνει στρατιώτες ώστε να καταπνίξει την επανάσταση. Ακολουθεί σημαντική μάχη στα Βασιλικά, όπου τα πράγματα δεν πηγαίνουν καλά για τους Έλληνες. Ο Χάψας και τα Συκιωτάκια του πεθαίνουν και ο Μπαϊράμ βάζει φωτιά στο μοναστήρι της Αγίας Αναστασίας, στη Γαλάτιστα, στον Βάβδο και στον Πολύγυρο.
Τον Σεπτέμβριο του 1821, ο Μεχμέτ Εμίν, ξεκινά προς την Ποτίδαια και στις 26 Οκτωβρίου (π.η.) ζητά από τους Έλληνες να παραδοθούν. Οι Έλληνες αρνούνται και ο Εμίν επιτίθεται και νικάει τους επαναστάτες στην Ποτίδαια. (εικόνα 4)
Στη συνέχεια προχωράει σε αυτό που είναι γνωστό ως «Ο Χαλασμός της Κασσάνδρας», η ολοκληρωτική καταστροφή και ερήμωση της χερσονήσου. Ο Εμμανουήλ Παπάς πεθαίνει στο καράβι με το οποίο διαφεύγει προς την Ύδρα. (εικόνα 5) Τελικά, έξι μήνες μετά το ξεκίνημα της επανάστασης στον Πολύγυρο, η επαναστατική φλόγα σβήνει. Η επανάσταση αυτή δεν κατάφερε να επιτύχει τον αρχικό της στόχο. Παρόλες τις συνέπειες, βοήθησε την επανάσταση που είχε ξεσπάσει στα νότια απασχολώντας ισχυρά τμήματα του τουρκικού στρατού.
Μόλις 33 χρόνια μετά την αιματηρή καταστολή της πρώτης επανάστασης, η Χαλκιδική βρέθηκε σε νέο επαναστατικό αναβρασμό, λόγω του ρωσοτουρκικού πολέμου το 1853. Αρχές του 1854, εισέρχονται ένοπλοι στην Μακεδονία και στην Ήπειρο, ώστε να αγωνιστούν για την απελευθέρωση των ακόμη σκλαβωμένων περιοχών. Φτάνοντας ο Τσάμης Καρατάσος στα Μακεδονικά χώματα, εκδίδει προκήρυξη, καλώντας τους Χαλκιδικιώτες να επαναστατήσουν. Η απόσυρση των αξιωματικών από την κυβέρνηση λόγω των απαιτήσεων των Γάλλων οδηγεί στο τέλος της επανάστασης. Ο Πολύγυρος πλήρωσε το τίμημα με την εκτέλεση των προεστών του.
25 χρόνια αργότερα, το 1878, με την μεγάλη νίκη των Ρώσων, υπογράφεται η συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, η οποία ευνοεί τους Βούλγαρους, δίνοντας τους ολόκληρη την Μακεδονία εκτός από την Χαλκιδική και την Θεσσαλονίκη. Ο ξεσηκωμός των Χαλκιδικιωτών αποτράπηκε εν τη γενέσει του. Το 1904, ξεκινά ο Μακεδονικός Αγώνας, μεταξύ αντάρτικων ελληνικών και βουλγαρικών δυνάμεων στα εδάφη της Μακεδονίας, ο οποίος θα λήξει το 1908, όταν ξέσπασε στους κόλπους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το Κίνημα των Νεότουρκων.
Την οριστική λήξη της τουρκικής κατοχής έδωσαν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι το 1912. Ο ελληνικός στρατός, οδηγούμενος από τον διάδοχο Κωνσταντίνο και με την πολύτιμη καθοδήγηση του πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου, συνέτριψε την τουρκική αντίσταση. Έτσι, στις 22 Οκτωβρίου 1912, ο Πολύγυρος ελευθερώνεται από την μακραίωνη τουρκική σκλαβιά και η Χαλκιδική και η Μακεδονία ενσωματώνονται στο ελληνικό κράτος. Η Χαλκιδική, ελεύθερη πλέον, άρχισε και συνεχίζει να διακρίνεται σε έργα ειρήνης και προκοπής, έτσι ώστε να είναι σήμερα από τις πιο αξιόλογες περιοχές του ελληνικού κράτους!
(Τα στοιχεία πάρθηκαν από το βιβλίο «Σαν παραμύθι» του Γ. Ζωγραφάκη. Εργάστηκαν οι Πιπέρκος Αυγερινός, Χατζηιωάννη Μαγδαληνή και Χρηστίδου Ελευθερία. Τα σκίτσα είναι του Πέτρου Τσιολάκη)
εικόνα 1
εικόνα 2
εικόνα 3
εικόνα 4
εικόνα 5
