Μία επίσκεψη μας στο περίφημο Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα στο Μπούρινο ήταν αρκετή για να εξάψει την περιέργειά μας και να μας κάνει να ψάξουμε περισσότερες πληροφορίες. Τι ήταν άραγε ο Μακεδονικός Αγώνας; Πότε και πώς απελευθερώθηκε η πόλη μας η Κοζάνη; Όλοι γνωρίζουμε για την επανάσταση του 1821 και την ίδρυση του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους το 1830. Ωστόσο τα σύνορα μόλις που έφταναν μέχρι τη Θεσσαλία και την Άρτα. Και με τη Μακεδονία τι γινότανε;
Στη Μακεδονία η κατάσταση ήταν πολύ δύσκολη. Οι Βούλγαροι και οι Έλληνες αγωνίζονταν για τον έλεγχο της Μακεδονίας που ήταν ακόμη τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αρχικά η σύγκρουση εκδηλώθηκε ως αγώνας για τον έλεγχο της εκπαίδευσης και της θρησκευτικής συνείδησης των Ελλήνων. Με τον όρο Μακεδονικό Αγώνα εννοούμε μία σειρά συγκρούσεων μεταξύ κυρίως ελληνικών και βουλγαρικών ένοπλων σωμάτων που διεξήχθη από το 1904 ως το 1908 στην περιοχή της Μακεδονίας. Οι Βούλγαροι άρχισαν να στέλνουν αντάρτες- κομιτατζήδες-που πίεζαν τους κατοίκους να δηλώσουν ότι ανήκαν στην ανεξάρτητη βουλγαρική εκκλησία –Εξαρχία-. Όλη αυτή η κατάσταση οδήγησε την Ελλάδα σε πιο ενεργή ανάμειξη καθώς έφτασαν στην Μακεδονία Έλληνες αξιωματικοί όπως ο Παύλος Μελάς, ο Κωνσταντίνος Μαζαράκης, ο Τέλλος Άγρας και πολλοί άλλοι. Ακόμη στην περιοχή δραστηριοποιήθηκαν και διάφοροι άλλοι Έλληνες όπως ο μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης και οι διπλωμάτες Ίων Δραγούμης και Λάμπρος Κορομηλάς . Μάλιστα ο θάνατος του Παύλου Μελά στο χωριό Στάτιστα της Καστοριάς κινητοποίησε ακόμη περισσότερο τους Έλληνες και τους έκανε να διεκδικήσουν πιο δυναμικά τη Μακεδονία.
Ο ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ θεωρητικά έληξε το 1908, με επιτυχία καταφέρνοντας να διατηρήσει τη συνοχή του Ελληνισμού της Μακεδονίας, με τον ανταγωνισμό μεταξύ Ελλήνων αφενός, και Βουλγάρων και Τούρκων αφετέρου, να συνεχίζεται σε άλλα επίπεδα.
Ακολούθησε ο Α’ Βαλκανικός πόλεμος.

Ο Α’ Βαλκανικός πόλεμος έγινε το 1912-1913 και πήραν μέρος η Ελλάδα, η Σερβία, η Βουλγαρία και το Μαυροβούνιο. Ο πόλεμος έγινε λόγω του ότι οι χώρες αυτές δεν ήθελαν πλέον τον οθωμανικό ζυγό στα Βαλκάνια.

Ο ελληνικός στρατός με αρχιστράτηγο το διάδοχο Κωνσταντίνο κινήθηκε προς τη Μακεδονία καταλαμβάνοντας πολλές περιοχές. Μετά τη μάχη του Σαρανταπόρου, στις 9 Οκτώβριου το 1912, προχώρησαν και απελευθέρωσαν την Κοζάνη. Η μάχη του Σαρανταπόρου υπήρξε θρίαμβος πραγματικός του ελληνικού στρατού.  Στις 10 Οκτώβριου η τέταρτη Μεραρχία καταδίωξε τους Τούρκους, ενώ τμήματα της Ταξιαρχίας Ιππικού κατέλαβαν την Κοζάνη στις 11 Οκτώβριου. Έτσι η μάχη του Σαραντάπορου τόνωσε το ηθικό τον Ελλήνων και τους βοήθησε να συνεχίσουν τον αγώνα τους.

Οι Τούρκοι εγκατέλειψαν το Σαραντάπορο και τα Σέρβια, τα οποία έκαψαν. Σε αντίθεση με τα Σέρβια, η Κοζάνη εγκαταλείφθηκε από τους Τούρκους αμαχητί. Πανικόβλητος ο κύριος όγκος της τούρκικης φρουράς της πόλης εγκατέλειπε τα όπλα, αρπάζοντας ψωμιά, τρόφιμα και κρέατα από φούρνους, μαγαζιά και κρεοπωλεία, σπάζοντας τις πόρτες τους.
Στο μεταξύ οι Κοζανίτες έτρεξαν στους τούρκικους στρατώνες κι άρπαξαν όπλα, πυρομαχικά, τρόφιμα, φάρμακα κι ό,τι άλλο υπήρχε μέσα σʼ αυτές. Από όλες τις γειτονιές κατέβηκαν οπλισμένοι κάτοικοι στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου στο κέντρο της πόλης και τοποθέτησαν στο καμπαναριό τη γαλανόλευκη και το σταυρό της ορθοδοξίας. Ενώ οι καμπάνες ηχούσαν χαρμόσυνα, ο λαός δεν άργησε να βρεθεί στην έξοδο της πόλης με τα βλέμματα προσηλωμένα στο μέρος απ’ όπου θα έφταναν οι ελευθερωτές.

Μόλις οι Κοζανίτες αντίκρισαν τους στρατιώτες καβαλάρηδες ξέσπασαν σε ζητωκραυγές και σε παρατεταμένα χειροκροτήματα. Το φέσι, το αιώνιο σήμα της σκλαβιάς, ξεσχίστηκε από το ενθουσιασμένο πλήθος και πετάχτηκε στο δρόμο για να ποδοπατηθεί από τα άλογα του ένδοξου Ελληνικού ιππικού. Όλες αυτές οι σκηνές εξελίχτηκαν στις 11 Οκτωβρίου 1912, 5 η ώρα το απόγευμα κατά μήκος της οδού από τον σημερνό κόμβο Θεσσαλονίκης-Αθηνών μέχρι την είσοδο της πόλης, σημερινό κτίριο τεχνικού Ο.Τ.Ε., που από τότε ονομάστηκε οδός 11ης ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ.

Την επόμενη μέρα 12 Οκτωβρίου 1912 με πανηγυρική όψη η πόλη γεμάτη σημαίες υποδέχτηκε τμήματα των Μεραρχιών και το υπόλοιπο της ταξιαρχίας του ιππικού καθώς και τον Αρχιστράτηγο Διάδοχο Κωνσταντίνο. Μόλις έφτασε ο Αρχιστράτηγος έγινε δοξολογία και το επιτελείο του στρατού εγκαταστάθηκε στα γραφεία της Μητρόπολης. Την Κυριακή 14 Οκτωβρίου έφτασε στην Κοζάνη και ο Έλληνας βασιλιάς Γεώργιος που φιλοξενήθηκε στο σπίτι του Κωνσταντίνου Δρίζη, που ήταν στο κέντρο της πόλης μαζί με την ακολουθία του. Η Κοζάνη έγινε τότε και τυπικά ελληνική, πεντακόσια σχεδόν χρόνια μετά την ίδρυσή της.
Μετά από την έρευνα μας για τον Μακεδονικό αγώνα, που μ΄αυτή την ευκαιρία παρουσιάζουμε σε εσάς, νιώθουμε πιο σοφοί,καθώς τώρα πια γνωρίζουμε ένα μέρος της μεγάλης ιστορίας του τόπου μας.

Αντώνης Δαμιανός Σιώζος

Βασίλης Χατζηγιαννακίδης