Οι Τζαμάλες στα Ιωάννινα
Οι Τζαμάλες είναι ένα ιδιαίτερο αποκριάτικο έθιμο που γίνεται κάθε χρόνο στα Ιωάννινα. Είναι μεγάλες φωτιές που ανάβουν στην πλατεία κάθε γειτονιάς και χωριού των Ιωαννίνων, την Κυριακή των μεγάλων Αποκριών πριν τη Καθαρά Δευτέρα. Οι κάτοικοι της πόλης αλλά και πολλοί επισκέπτες μεταμφιέζονται και τριγυρνούν στις φωτιές όπου υπάρχει μουσική και χορός. Σε κάθε τζαμάλα μαζεύονται μικροί και μεγάλοι και γλεντάνε πίνοντας κρασί και χορεύοντας γύρω από τη φωτιά. Οι συνοικίες έτσι συναγωνίζονται για το ποια γειτονιά θα κάνει την καλύτερη αποκριάτικη γιορτή. Σύμφωνα με το έθιμο, αυτό γίνεται όλο το βράδυ και τις πρώτες πρωινές ώρες φτιάχνουν φασολάδα για την Καθαρά Δευτέρα.
Κάθε γειτονιά των Ιωαννίνων και κάθε χωριό του Νομού Ιωαννίνων έχει την δική του τζαμάλα. Οι πιο δημοφιλείς τζαμάλες είναι της Καραβατιάς , του Κάστρου, στα Λακκώματα, στα Πλατανάκια, η Λούτσα κ.α. Η δημοφιλέστερη από τους επισκέπτες και τους ντόπιους είναι η φωτιά μέσα στο κάστρο , από νωρίς το απόγευμα μέχρι αργά το βράδυ, μικροί και μεγάλοι χορεύουν παραδοσιακούς και άλλους χορούς.
Αυτό που πολλοί απορούν είναι από πού προέρχεται η λέξη τζαμάλα και τι σημαίνει στην πραγματικότητα. Δύο είναι οι επικρατέστερες απόψεις καθώς πολλοί θεωρούν ότι η λέξη είναι τούρκικη ή αρβανίτικη. Σύμφωνα με τον λογογράφο Θοδωρή Σαμαρά, ο οποίος είχε κάνει έρευνα για την ετυμολογία της λέξης τζαμάλα: «… και η λέξη τζαμάλα, συνειρμικά συγγενεύει με τη δαμάλα, λέξη αρχαία ελληνική, δηλαδή χοντροκαμωμένη… Στα μάτια ενός σύγχρονου παρατηρητή, τα επίθετα αυτά δεν είναι διόλου άτοπα. Κάθε μια από αυτές τις συνοικιακές φωτιές, που καίνε τόσο πολλά και χοντρά κούτσουρα, είναι… δαμάλα -χοντροκαμωμένη! Πρόκειται για κούτσουρα με τέτοιες συνήθως διαστάσεις, που τα σηκώνουν δυο-δυο οι άντρες για να τα ρίξουν στη φωτιά…».
Άλλη εκδοχή, βασισμένοι κυρίως στο γενικό έθιμο της Τζαμάλας που σε άλλες πόλεις αφορά και μεταμφιέσεις λέει ότι η λέξη Τζαμάλα προέρχεται από την αντίστοιχη αραβική λέξη η οποία σημαίνει καμήλα. Γι’ αυτό, ιστορικά, στα λαϊκά δρώμενα του έθιμου της Τζαμάλας σε πολλές πόλεις της Ελλάδας, τα οποία αποτελούν επί της ουσίας, μορφές λαϊκού θεάτρου, απαντά πάντοτε η μεταμφίεση της καμήλας με μόνιμο συνοδό τον τζαμαλάρη. Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή, στα Γιάννενα επικράτησε η λέξη Τζαμάλα για τις φωτιές.
Κώστας Παντελής Β2
