Η σκιά της βίας στη Λογοτεχνία: Γυναικείες φωνές που ζητούν δικαιοσύνη
Τι είναι η βία και η κακοποίηση των γυναικών;
Η βία κατά των γυναικών περιλαμβάνει κάθε μορφή σωματικής, ψυχολογικής, σεξουαλικής ή οικονομικής κακοποίησης που ασκείται σε βάρος μιας γυναίκας. Πρόκειται για μια μορφή καταπίεσης που εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους και έχει σοβαρές συνέπειες για την ψυχική, σωματική και κοινωνική ευημερία των γυναικών. Επιπρόσθετα, σύμφωνα με μια έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας, τουλάχιστον μία στις τρεις γυναίκες σε ολόκληρο τον κόσμο θα ξυλοκοπηθεί, θα βιαστεί ή θα υποστεί βία σε κάποιο σημείο της ζωής της.
Πού εμφανίζεται η βία των γυναικών;
Η βία κατά των γυναικών μπορεί να εμφανιστεί σε οποιοδήποτε κοινωνικό ή πολιτισμικό περιβάλλον και σε όλες τις ηλικίες. Συνήθως είναι πιο έντονη στις σχέσεις συντρόφων (ενδοοικογενειακή βία), αλλά μπορεί να συμβεί και από γονείς ή άλλους συγγενείς. Ακόμη, μπορεί να εμφανίζεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Παρενόχληση, εκφοβισμός, δημοσίευση προσωπικών δεδομένων χωρίς συναίνεση, είναι μια μορφή ψηφιακής κακοποίησης.
Τι προκαλεί όμως η κακοποίηση στις γυναίκες;
Η κακοποίηση των γυναικών έχει σοβαρές και μακροχρόνιες συνέπειες σε σωματικό αλλά και ψυχικό και κοινωνικό επίπεδο. Συνήθως, προκαλεί σωματικά προβλήματα όπως τραυματισμούς, χρόνιες παθήσεις, προβλήματα υγείας που σχετίζονται με το άγχος, αλλά επίσης και ψυχικά προβλήματα όπως η κατάθλιψη, διαταραχές ύπνου, αισθήματα μοναξιάς και ντροπής ή αίσθημα ανικανότητας. Επιπλέον, η βία μπορεί να οδηγήσει σε απομόνωση από φίλους και οικογένεια, ειδικά όταν ο δράστης επιδιώκει να ελέγξει τις κοινωνικές σχέσεις της γυναίκας.
Η κακοποίηση των γυναικών μέσα από την Λογοτεχνία
Μέσα από τα έργα των Ελλήνων λογοτεχνών, η βία κατά των γυναικών αναδεικνύεται ως ένα σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα, αλλά και ως μια θλιβερή πραγματικότητα που πλήττει τη ζωή πολλών γυναικών. Στα Νεοελληνικά Κείμενα της Γ΄ Γυμνασίου, που φέτος εξετάσαμε, θίχτηκε το θέμα της κακοποίησης σε γυναίκες.
Τα κείμενα που θίγουν το θέμα της κακοποίησης είναι:
Του Γιοφυριού της Άρτας
Στο δημοτικό τραγούδι «Του Γιοφυριού της Άρτας», παρακολουθούμε την τραγική ιστορία της θυσίας της γυναίκας του Πρωτομάστορα, προκειμένου να στεριώσει το γεφύρι. Εδώ η γυναίκα αντιμετωπίζεται ως αντικείμενο θυσίας και μάλιστα με δόλο, χωρίς τη δική της συναίνεση. Η θυσία της συμβολίζει την υποταγή των γυναικών στις ανάγκες της κοινωνίας της εποχής και την κυριαρχία των πατριαρχικών αντιλήψεων. Η βία ασκείται από τον Πρωτομάστορα και τους εργάτες, οι οποίοι αποδέχονται την ανθρώπινη θυσία ως αναγκαίο κακό, για την κατασκευή ενός δημόσιου έργου. Το τέλος, λοιπόν, είναι τραγικό για τους δύο συζύγους, καθώς η γυναίκα χάνει τη ζωή της, ενώ ο άνδρας χάνει τη γυναίκα του. Να η συνέπεια των ηθών της εποχής…
Ερωτόκριτος:
Στον Ερωτόκριτο , η Αρετούσα, αν και δυναμική και ερωτευμένη, έρχεται αντιμέτωπη με τους αυστηρούς κοινωνικούς κανόνες. Μια μορφή βίας τής ασκήθηκε από τον βασιλιά πατέρα της, που, παραδοσιακός και αυταρχικός καθώς είναι, προσπαθεί να καθορίσει τη μοίρα της, δεν εγκρίνει έναν γάμο από έρωτα αλλά της επιβάλλει έναν γάμο που δεν επιθυμεί. Η γνώμη της μητέρας της δεν φαίνεται πουθενά κι ας είναι η βασίλισσα. Η ψυχολογική πίεση που ασκείται στην κόρη, αναδεικνύει τη θέση της γυναίκας ως υποταγμένης στις αποφάσεις των ανδρών. Η Αρετούσα ωστόσο αντιστέκεται, αποτελώντας ένα παράδειγμα γυναικείας αντοχής και δύναμης. Αυτή η μορφή ψυχολογικής βίας καταπιέζει την προσωπική της βούληση και την υποχρεώνει να υπακούσει στις αποφάσεις των ανδρών της οικογένειάς της. Ευτυχώς, το τέλος αυτής της ιστορίας είναι ευτυχισμένο για τους δύο νέους, τον Ερωτόκριτο και την Αρετούσα
Πρώτες Ενθυμήσεις:
Στις Πρώτες Ενθυμήσεις της Πηνελόπης Δέλτα, καταγράφεται η καθημερινότητα των γυναικών στα τέλη του 19ου αι. και στις αρχές του 20ου αι. Οι γυναίκες μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον αυστηρών κοινωνικών κανόνων, όπου η καλή συμπεριφορά και η υπακοή ήταν υποχρεώσεις, όχι επιλογές. Οι διαφορές στον τρόπο ανατροφής αγοριών και κοριτσιών αναδεικνύουν την ανισότητα και μια μορφή έμμεσης καταπίεσης, καθώς οι γυναίκες αντιμετωπίζονταν περισσότερο ως «διακοσμητικά στοιχεία» της κοινωνίας. Η συγγραφέας περιγράφει τη βία που της ασκήθηκε κυρίως από τον πατέρα της, αλλά και γενικότερα από το οικογενειακό περιβάλλον, που επέβαλλαν αυστηρούς κανόνες και περιορισμούς. Ο πατέρας της ήταν αυστηρός και επέβαλλε πειθαρχία με αυταρχικό τρόπο και με ξύλο πολλές φορές. Ακόμη και η επιλογή συζύγου ήταν υπόθεση της οικογένειας κι όχι της νέας κοπέλας. Η κοινωνική αντίληψη της εποχής δεν έδινε στις γυναίκες δικαίωμα στην ανεξαρτησία, κάτι που αποτελούσε μορφή ψυχολογικής και κοινωνικής βίας.
Ελισάβετ Μαρτινέγκου:
Η Ελισάβετ Μαρτινέγκου στην Αυτοβιογραφία της, μας αφηγείται τη ζωή μιας επτανήσιας γυναίκας από την άρχουσα τάξη, στην περίοδο της ελληνικής επανάστασης του 1821, που τόλμησε να ξεφύγει από τα στερεότυπα της εποχής της. Παρά την επιθυμία της για μόρφωση, η κοινωνία της την περιόριζε και την καταδίκαζε σε έναν ρόλο που δεν της ταίριαζε. Αυτός ο κοινωνικός περιορισμός αποτελεί μια μορφή βίας, καθώς στερείται το δικαίωμα να ζήσει τη ζωή που θέλει. Οι άντρες της οικογένειας, ο πατέρας, ο αδερφός κι ο θείος της, την καταπιέζουν, αποφασίζουν και κατευθύνουν τη ζωή της. Την φυλακίζουν στο σπίτι, δεν καταδέχονται καν να συζητούν μαζί της, αποφασίζουν έναν γάμο δικής τους επιλογής, της επιβάλλουν ζωή σαν σκλάβα. Η καταπίεση προέρχεται και από την κοινωνία, που δεν αποδέχεται την αυτονομία των γυναικών.
Η άποψη των συντακτριών:
Αν και τα κείμενα αυτά ανήκουν σε άλλες εποχές, οι θεματικές τους παραμένουν επίκαιρες. Η βία κατά των γυναικών συνεχίζει να υπάρχει, αλλά οφείλουμε να αναγνωρίζουμε τις ρίζες της και να διεκδικούμε την ισότητα. Η λογοτεχνία μάς προσφέρει όχι μόνο τη γνώση του παρελθόντος, αλλά και τα εργαλεία για να αλλάξουμε το μέλλον. Συμπερασματικά, η καταπολέμηση της κακοποίησης απαιτεί μια συλλογική προσπάθεια σε ατομικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο, με την ενδυνάμωση των γυναικών, την αλλαγή των κοινωνικών αντιλήψεων και τη βελτίωση των νόμων για την προστασία τους. Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε τα σημάδια της βίας και να υποστηρίζουμε τα θύματα, καθώς και να εργαζόμαστε για τη δημιουργία μιας κοινωνίας που θα βασίζεται στην ισότητα και τον σεβασμό για όλους.
Όλα αυτά, άλλωστε, τα διδαχθήκαμε φέτος και στο μάθημα της Ιστορίας της Γ’ Γυμνασίου, μιλώντας για τη γυναικεία χειραφέτηση και το γυναικείο κίνημα. Σχολικό βιβλίο
Αντωνακάκη Δήμητρα Γ1, Ναλμπάντη Μαρία Γ1, Φράγκου – Τσαπάρη Κων/να Γ3
