Η Καθαρά Δευτέρα είναι κινητή γιορτή, η οποία εξαρτάται από την ημερομηνία του Πάσχα. Συγκεκριμένα πέφτει κάθε χρόνο στο ξεκίνημα της 7ης εβδομάδας, δηλαδή 48 μέρες πριν το Ορθόδοξο Πάσχα και προφανώς πάντοτε ημέρα Δευτέρα. Την ημέρα αυτή ξεκινάει η Σαρακοστή για την Ορθόδοξη Εκκλησία, ενώ ταυτόχρονα σημαίνει το τέλος των Αποκριών. Η Καθαρά Δευτέρα ονομάστηκε έτσι γιατί οι Χριστιανοί «καθαρίζονται» πνευματικά και σωματικά. Είναι μέρα νηστείας αλλά και μέρα αργίας για τους Χριστιανούς. Η νηστεία διαρκεί 40 μέρες, όσες ήταν και οι μέρες νηστείας του Χριστού στην έρημο. Εορτάζεται 48 ημέρες πριν την Κυριακή της Ανάστασης του Χριστού.
Το έθιμο της Καθαράς Δευτέρας
Το έθιμο της καθαράς Δευτέρας είναι το πέταγμα του χαρταετού το οποίο είναι ένα έθιμο μεταγενέστερο. Κούλουμα ονομάζεται η καθαροδευτεριάτικη έξοδος στην εξοχή και το πέταγμα του αετού. Οι περισσότεροι, παρέες-παρέες, βγαίνουν στην εξοχή, παίρνοντας μαζί τους νηστίσιμα φαγητά και το ρίχνουν στη διασκέδαση.
Η Καθαρά Δευτέρα στην Κοζάνη
Παλιότερα, όσοι επέστρεφαν από τους Φανούς καθάριζαν ό, τι απέμεινε από το αποκριάτικο τραπέζι καταβροχθίζοντας το. Και όταν ξημέρωνε οι νοικοκυρές έπλεναν με «κασταλαή» (σταχτόνερο) όλα τα οικιακά σκεύη του φαγητού. Σήμερα, όλοι ξεχύνονται στις εξοχές με τα νηστήσιμα φαγητά τους και τις παραδοσιακές λαγάνες. Το απόγευμα της Καθαράς Δευτέρας οι παρέες από όλους τους φανούς ανεβαίνουν στο πάρκο του Άϊ Δημήτρη με τις παραδοσιακές κοζανίτικες φορεσιές χορεύοντας και γλεντώντας. Εκεί η Επιτροπή απονέμει τα βραβεία και με τη δύση του ηλίου αποχωρούν οι παρέες και όλος ο κόσμος που βρέθηκε εκεί.
Η Καθαρά Δευτέρα στα Βυζαντινά χρόνια
Από παλιά, η Καθαρά Δευτέρα πέρασε στη συνείδηση του λαού σαν μέρα καθαρμού. Οι βυζαντινοί την Καθαρά Δευτέρα την ονόμαζαν Απόθεση -Απόδοση και τελούσαν δρώμενα. Τραγουδούσαν σχετικά άσματα, από τα οποία έχουν σωθεί μικρά μέρη μέχρι στις μέρες μας.
Έθιμα ανά την Ελλάδα
Τα περισσότερα έθιμα της Καθαράς Δευτέρας παρουσιάζονται κυρίως σε νησιά. Η ημέρα της Καθαράς Δευτέρας, γιορτάζεται έντονα σε όλη την Ελλάδα, με διάφορα έθιμα και αποτελεί επίσημη αργία. Συνηθίζεται πανελλαδικά να τρώγεται λαγάνα, δηλαδή άζυμο ψωμί που παρασκευάζεται μόνο εκείνη τη μέρα, ταραμάς, χαλβάς(από ταχίνι), θαλασσινά, λαχανικά, ελιές και φασολάδα χωρίς λάδι. Κύρια έθιμα σε όλη την Ελλάδα είναι το πέταγμα του χαρταετού, αλλά και το λεγόμενο «Γαϊτανάκι», έθιμο που έφεραν από τη Μικρά Ασία οι πρόσφυγες.
Έθιμα με ρίζες από την Τουρκοκρατία
Στα Μεστά, στους Ολύμπους και στο Λιθί της Χίου, αναβιώνει το Έθιμο του Αγά(Ο αγάς ήταν τίτλος αξιωματούχου στην Οθωμανική Αυτοκρατορία που δήλωνε άρχοντα, διοικητή) με τις ρίζες του στην Τουρκοκρατία, όπου σε ένα θεατρικό ο Αγάς ως δικαστής, καταδικάζει με χιούμορ τους θεατές. Άλλο έθιμο με ρίζες στην Τουρκοκρατία είναι εκείνο της μεταμφίεσης κάποιου κατοίκου της Αλεξανδρούπολης σε Μπέη (Ο Μπέης ή Βέης ήταν ανώτερος διοικητικός τίτλος στην Οθωμανική αυτοκρατορία)και της περιφοράς του στην πόλη μοιράζοντας ευχές.
Άλλα έθιμα στην Ελλάδα είναι το «ξάρτυσμα» όπως αποκαλείται, σύμωνα με το οποίο οι κάτοικοι του Πόρου καθαρίζουν τα μαγειρικά σκευάσματά τους από τα λίπη των κρεάτων που καταναλώθηκαν τις Απόκριες. Σε ορισμένα χωριά της Κέρκυρας λαμβάνει μέρος ο Χορός των Παπάδων όπου οι ιερείς στήνουν χορό που ακολουθείται από τους γέροντες. Στην Κάρπαθο οδηγούνται στο «Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων» από τους «Τζαφιέδες», δηλαδή τους χωροφύλακες, οι κάτοικοι που αντάλλαξαν απρεπείς χειρονομίες, ώστε να αποδοθεί δικαιοσύνη από τους σεβάσμιους της πόλης.
Γράφει ο Βαγγέλης Μουσαφίρης Γ2
Μπράβο Βαγγέλη!!!