Η καταγωγή των Φανών και το Κοζανίτικο γλωσσικό ιδίωμα

Το χαρακτηριστικότερο έθιμο της κοζανίτικης αποκριάς και ένα από τα μοναδικά έθιμα του τόπου που διατηρήθηκε αναλλοίωτο στο χρόνο είναι ο «Φανός». Στους Φανούς, λοιπόν, ανάβουν φωτιές σε γειτονιές τις πόλεις και γύρω τους στήνεται ένα γλέντι με χορό και τραγούδι, το οποίο αποτελείται από πολλά είδη όπως «τα ξινέντροπα» (αθυρόστομα τραγούδια), τα σκωπτικά, της αγάπης, τα νοικοκυρίσια και τα κλέφτικα.

Όμως το κυρίαρχο θέμα έχει να κάνει με την καταγωγή των Φανών. Σύμφωνα με τις απόψεις ερευνητών και λαογράφων, οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις είναι αντικρουόμενες, κοινή διαπίστωσή τους αποτελεί το ότι οι Φανοί ανάγονται στην αρχαιότητα.

Μία από τις απόψεις είναι ότι οι Φανοί θυμίζουν τις Διονυσιακές τελετές και τον πυρρίχιο χορό, σε αυτό το σημείο θα ανοίξω μια παρένθεση για να αναφερθώ στον πυρρίχιο ή πυρρίχη – η πυρρίχη ήταν ένας πολεμικός χορός των Σπαρτιατών που γινόταν γύρω από φωτιές και είχε σκοπό την εμψύχωση των πολεμιστών.

Μία άλλη άποψη ερευνητών είναι ότι το έθιμο σχετίζεται με  την αναπαράσταση του γραφικού φαινομένου της Δύσεως του ηλίου και τον μύθο του Ηρακλή ή ότι είναι κατάλοιπο της ειδωλολατρίας και συμβολίζει τον ερχομό της άνοιξης. Το μόνο βέβαιο είναι ότι στο έθιμο επιβιώνουν συνήθειες της αρχαιότητας, αφού ο άνθρωπος τη φωτιά τη θεωρούσε θείο δώρο κι έπλασε τόσους μύθους γι’ αυτή. Τότε η φωτιά είχε και «καθαρτήριο» και «λυτρωτικό» χαρακτήρα και ίσως συνδέεται με ένα καλό μήνυμα, το μήνυμα της Άνοιξης και της Ανάστασης. Είναι το μόνο έθιμο που κατάφερε να επιβιώσει ανάμεσα σε τόσες δύσκολες καταστάσεις και σε τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα αλλά και να διατηρείται ακόμα και σήμερα.

Από το δίτομο βιβλίο του Ντίνα Κώστα «Το γλωσσικό ιδίωμα της Κοζάνης»

Στη γλώσσα αυτού του εθίμου επικρατούν παραδοσιακές κοζανίτικες λέξεις και φράσεις, το κοζανίτικο ιδίωμα. Μέσα από τις εορταστικές εκδηλώσεις, την αποκριάτικη παρέλαση και τους φανούς αλλά και τις σατιρικές θεατρικές παραστάσεις γραμμένες από ντόπιους θεατρικούς συγγραφείς καταφέρνει και αναβιώνει το γλωσσικό ιδίωμα.

Κλείνοντας αυτό το θέμα καλό είναι να γνωρίζουμε ότι οι Φανοί έχουν αρχαίες ρίζες και ότι κατάφεραν να αναβιώσουν από γενιά σε γενιά ως γλέντι που ύστερα τελειοποιήθηκε παίρνοντας την μορφή ενός εθίμου.

Γράφει η Ελένη Ιωαννίδου Γ2

Πηγή

Σιαμπανόπουλος, Κ. (1983).   Αποκριάτικα Κοζάνης, Σύνδεσμος Γραμμάτων και Τεχνών Νομού Κοζάνης. Θεσσαλονίκη.