από την Καραμπάτσα Βάια, εκπαιδευτικό ΠΕ02
Με αφορμή την επίσκεψή μας στην Πορτογαλία, προτείνω για ανάγνωση ένα από τα αγαπημένα μου βιβλία, το «Περί τυφλότητος» του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Σαραμάγκου.
Ο Σαραμάγκου δεν είναι ένας «εύκολος» συγγραφέας. Κάθε άλλο. Τα βιβλία του καταπιάνονται με βαθιά και δύσκολα ζητήματα, πολιτικής και οντολογικής φύσης. Δείχνουν τα σαθρά θεμέλια της κοινωνικοπολιτικής οργάνωσης των σύγχρονων «πολιτισμένων» κοινωνιών και τα ζωώδη ένστικτα του «νοήμονος» ανθρώπου, βάζοντας μπροστά μας τον μεγεθυντικό καθρέφτη του μαγικού ρεαλισμού και της αλληγορίας. Είναι όμως βιβλία που σε παρασύρουν στον κόσμο τους και καταβροχθίζονται μονορούφι, χάρη στο λεπτό χιούμορ και την ευφυΐα του συγγραφέα τους, την ελκυστική γραφή του, τον εξωφρενικό τρόπο με τον οποίο το φανταστικό και το παράλογο παραπέμπουν τόσο άμεσα στο πραγματικό.
Στο «Περί τυφλότητος» ο Σαραμάγκου περιγράφει την ακολουθία των γεγονότων μετά το ξέσπασμα μιας ανεξήγητης επιδημίας που έχει ως επακόλουθο την τύφλωση όλων των κατοίκων μιας πόλης. Αντιστρέφοντας τον μύθο του δαχτυλιδιού του Γύγη, μας κάνει να αναρωτηθούμε πώς θα λειτουργούσε ο κόσμος μας, η κοινωνική οργάνωση και οι θεσμοί, σε μια κοινωνία όπου κανείς δεν βλέπει και δεν υπάρχει κανείς να τον δει, μια κοινωνία χωρίς όραση και επιτήρηση. Με χειρουργική λεπτότητα και λεπτομερή περιγραφή ο Σαραμάγκου παρουσιάζει τη σταδιακή κατάρρευση όλων όσα θεωρούνται «σταθερές» στον σύγχρονο πολιτισμό και όλων όσα θεωρούνται χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσης: της δημοκρατίας, των νόμων, της ευπρέπειας, της αξιοπρέπειας, της αλληλεγγύης, εν τέλει της «ανθρωπιάς».
Μέσα σε αυτό το χάος, ωστόσο, ο συγγραφέας επιτρέπει σε ένα άτομο να διατηρήσει το προνόμιο της όρασης. Είναι μια γυναίκα που αναγκάζεται να γίνει μάρτυρας αυτής της εξαθλίωσης της ανθρώπινης φύσης και παρόλα αυτά κατορθώνει να βρει τη δύναμη, χωρίς να γίνει αντιληπτή, να καθοδηγήσει τους συντρόφους της και να τους βοηθήσει όχι μόνο να επιβιώσουν, αλλά και να δημιουργήσουν μια μορφή κοινότητας στην οποία (ξανα)βρίσκουν τη θέση τους «ανθρώπινες» αξίες, όπως η αλληλεγγύη, η αυτοθυσία ακόμα και ο έρωτας.
Δεν θα σας αποκαλύψω τι γίνεται στο τέλος της ιστορίας. Στα βιβλία του, εξάλλου, ο Σαραμάγκου δεν δίνει απαντήσεις. Επιτρέπει, ωστόσο, σε κάποιους από τους χαρακτήρες του να εκφράσουν τις δικές τους αξίες και τη δική τους οπτική για τα πράγματα. Όπως όταν η ηρωίδα του δίνει τη δική της εξήγηση για αυτό που συνέβη:
«Νομίζω ότι δεν τυφλωθήκαμε, νομίζω ότι είμαστε τυφλοί, Τυφλοί που βλέπουν, Τυφλοί που δεν βλέπουν, κι ας βλέπουν».
