Κάπνισμα και Υγεία, Μυρτώ Μαθιουδάκη, Β2

Τι ονομάζεται κάπνισμα;

Κάπνισμα ονομάζεται η πρακτική της εισπνοής καπνού προερχόμενου από την καύση φύλλων του φυτού καπνός.

Η καύση γίνεται συνήθως σε τσιγάρο, πούρο ή με άλλο τρόπο.

Η πρακτική αυτή ήταν συνήθεια των κατοίκων της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής, πριν ακόμα αυτές ανακαλυφθούν από τους Ευρωπαίους. Η συνήθεια μεταφέρθηκε στην Ευρώπη και την Ασία μετά το 1556.

Τη δεκαετία του 1920, Γερμανοί επιστήμονες ανακάλυψαν ότι το κάπνισμα είναι βλαβερό για την υγεία, αλλά η παγκόσμια κοινότητα αναγνώρισε το πρόβλημα σταδιακά μόνο μετά το 1950. Στα επόμενα χρόνια, έγινε κατανοητό ότι το κάπνισμα προκαλεί καρκίνο του πνεύμονα.

Αλλά και άλλα προβλήματα υγείας όπως:

• ασθένειες του καρδιαγγειακού συστήματος
• ανεύρυσμα της αορτής
• πρόωρη θνησιμότητα από ασθένειες του καρδιαγγειακού συστήματος
• λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος
• μειωμένη γονιμότητα
• καταρράκτη

Τα κράτη έλαβαν μέτρα για το κάπνισμα και ανάλογα με τη χώρα τα μέτρα για τη συνήθεια του καπνίσματος μπορεί να περιλαμβάνουν απαγόρευση της διαφήμισης των προϊόντων καπνού, απαγόρευση του καπνίσματος σε δημόσιους χώρους, προκειμένου να αποφευχθεί το παθητικό κάπνισμα, υποχρεωτική σήμανση στα προϊόντα καπνού και άλλα.

Γενικά ο καπνός του τσιγάρου περιέχει >4.000 χημικές ουσίες, με διαφορετικές ιδιότητες και επιδράσεις στον ανθρώπινο οργανισμό, εκ των οποίων >250 είναι επιβλαβείς και >50 είναι καρκινογόνες. Επιλέγοντας το κάπνισμα, οι άνθρωποι αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης σημαντικού αριθμού νοσημάτων και μειώνουν το προσδόκιμο επιβίωσής τους. Το κάπνισμα έχει συσχετιστεί αιτιολογικά μ’ ένα σημαντικό αριθμό νοσημάτων. Η συσχέτιση αυτή αφορά κυρίως κακοήθη νεοπλάσματα, καρδιαγγειακά νοσήματα, περιφερειακή αγγειακή νόσο, υπέρταση καθώς και χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, χρόνια βρογχίτιδα, πνευμονικό εμφύσημα, βρογχικό άσθμα.

 Το κάπνισμα ευθύνεται ακόμη για την πρόκληση πολλών άλλων νοσημάτων και διαταραχών ή συμμετέχει στην πρόκληση αυτών. Στα νοσήματα και στις διαταραχές αυτές συμπεριλαμβάνονται τα νοσήματα πεπτικού, μυοσκελετικού και συνδετικού ιστού, τα νοσήματα ουροποιητικού/γεννητικού συστήματος, τα νοσήματα νευρικού συστήματος και αισθητηρίων οργάνων, η επιβράδυνση των γνωστικών λειτουργιών και η αρνητική επίδραση στο ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού.

Οι περισσότεροι άνθρωποι ξεκινούν το κάπνισμα κατά την διάρκεια της εφηβείας τους. Υπολογίζεται ότι περισσότερο από το 80% των ενήλικων καπνιστών αρχίζουν το κάπνισμα πριν από την ηλικία των 18 ετών, γεγονός που θα πρέπει να μας προβληματίσει για το πόσο εύκολα μπορεί να επηρεαστεί ένας νέος. Σύμφωνα μάλιστα με έρευνες, το πρόβλημα συχνά ξεκινάει απ’ το σχολείο όπου οι μισοί και πλέον μαθητές (57%) έχουν καπνίσει τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους, οι περισσότεροι περιστασιακά (33%), ενώ συστηματικά δηλώνουν ότι καπνίζουν το 21% των μαθητών.

Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που επιδρούν μεμονωμένα ή συνδυαστικά και οδηγούν τους νέους στο κάπνισμα. Καταρχήν, οι έφηβοι αρχίζουν να καπνίζουν, διότι δέχονται επιρροή και πίεση από τους συνομηλίκους τους. Πάνω από το 70% των εφήβων λένε ότι έχουν φίλους που καπνίζουν. Η ανάγκη ταύτισης και αποδοχής σε μια ομάδα σε αυτήν την κρίσιμη ηλικία οδηγεί τους νέους σε μιμητικές πράξεις. Επιπλέον, οι έφηβοι που ζουν σε ένα σπίτι όπου ένας ή και οι δύο γονείς τους (ή άλλα μέλη της οικογένειας) καπνίζουν έχουν περισσότερες πιθανότητες να γίνουν καπνιστές, σε σχέση με άλλα άτομα. Οι έφηβοι σε αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να λαμβάνουν το μήνυμα ότι όλοι οι ενήλικες καπνίζουν και αρχίζουν το κάπνισμα επειδή το θεωρούν είσοδο στην αυτονομία της ενηλικίωσης. Όσον αφορά δε τα κορίτσια, μπορεί να ξεκινήσουν το κάπνισμα, για τον έλεγχο του βάρους τους. αφού η νικοτίνη οδηγεί σε απώλεια όρεξης σε συνδυασμό με τονωτική ευεξία. Είναι, τέλος, αξιοσημείωτο, ότι πολλοί θέλουν απλά να το δοκιμάσουν, χωρίς να αντιλαμβάνονται πόσο εθιστικό μπορεί να γίνει αυτό στην πορεία.  Η νικοτίνη είναι τόσο εθιστική, όπως ίσως η ηρωίνη ή η κοκαΐνη. Όταν ο καπνιστής εισπνεύσει το καπνό μεταφέρει τη νικοτίνη βαθιά στους πνεύμονες όπου απορροφάται πολύ γρήγορα στο αίμα και από εκεί στην καρδιά και τον εγκέφαλο του. Έτσι δημιουργείται αίσθημα διέγερσης, ευεξίας και άλλα συμπτώματα παρόμοια με αυτά άλλων ναρκωτικών ουσιών.

Σε αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να υπάρχει ορθή και έγκαιρη πληροφόρηση για τους κινδύνους του καπνίσματος και του εθισμού από μικρές ηλικίες. Οι γονείς πρωτίστως θα πρέπει να αποφεύγουν το κάπνισμα μπροστά στα παιδιά, τα οποία τους θεωρούν πρότυπα. Επιπρόσθετα, χρειάζεται να γίνεται ενημέρωση στα σχολεία για τους κινδύνους στην υγεία, ενώ εξίσου ωφέλιμες είναι και οι καμπάνιες μέσω της τηλεόρασης και του διαδικτύου. Εξαιρετικά ενδιαφέροντα προς αυτήν την κατεύθυνση είναι τα μέτρα που ανακοίνωσε η Νέα Ζηλανδία, η πρώτη χώρα παγκοσμίως που σχεδιάζει να καταργήσει σταδιακά την πώληση τσιγάρων και καπνού. Η νέα νομοθεσία που θα τεθεί σε ισχύ το 2027 ορίζει ότι, όσοι στην χρονολογία αυτή είναι 14 ετών και λιγότερο, δεν θα μπορούν ποτέ να αγοράσουν νόμιμα τσιγάρα στη Νέα Ζηλανδία, ενώ το επίπεδο νικοτίνης θα μειωθεί σε όλα τα τσιγάρα που πωλούνται στη χώρα. Η νέα νομοθεσία θα δημιουργήσει μια smoke-free γενιά Νεοζηλανδών, όπως ανακοίνωσε χαρακτηριστικά το Υπουργείο Υγείας της χώρας. H κυβέρνηση της Νέας Ζηλανδίας θα θέσει σε εφαρμογή τα νέα μέτρα ως μια προσπάθεια να κάνει το κάπνισμα υπερβολικά ακριβό και μη προσβάσιμο, ώστε να πιάσει το στόχο της για μια χώρα οριστικά και πλήρως «άκαπνη» μέσα στα επόμενα χρόνια.

Τα θετικά νέα έρχονται σε μια εποχή που ο κόσμος αρχίζει σιγά σιγά να αφυπνίζεται για τους κινδύνους που προκαλεί το κάπνισμα στην υγεία και υιοθετεί πιο υγιεινούς τρόπους ζωής. Μάλιστα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας περιγράφει το κάπνισμα ως «μία από τις μεγαλύτερες απειλές για τη δημόσια υγεία που έχει αντιμετωπίσει ποτέ ο κόσμος» και είναι σίγουρα ελπιδοφόρο ότι σήμερα οι περισσότερες χώρες έχουν ευαισθητοποιηθεί και αναλάβει δράση για την σταδιακή εξάλειψή του.

Πολλοί έφηβοι πιστεύουν λανθασμένα ότι το άτμισμα, τα ηλεκτρονικά τσιγάρα ή ο ναργιλές μπορεί να μην έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία ή να οδηγήσουν σε εθισμό. Ωστόσο, όλα αυτά τα προϊόντα καπνού δεν είναι ασφαλή για τους εφήβους και τους νεαρούς ενήλικες. Σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC), τα περισσότερα ηλεκτρονικά τσιγάρα περιέχουν νικοτίνη, το ίδιο εξαιρετικά εθιστικό και επιβλαβές φάρμακο που βρίσκεται στα τσιγάρα και άλλα προϊόντα καπνού.

Τα ηλεκτρονικά τσιγάρα μπορεί επίσης να περιέχουν άλλες επιβλαβείς ουσίες, όπως χημικές ουσίες που μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο, εξαιρετικά λεπτά σωματίδια που μπορούν να βλάψουν την υγεία των πνευμόνων και αρωματικές ουσίες που συνδέονται με σοβαρές πνευμονικές παθήσεις.

Ενώ οι ερευνητές εξακολουθούν να μαθαίνουν για τις επιπτώσεις των ηλεκτρονικών τσιγάρων στην υγεία, ορισμένα στοιχεία δείχνουν ότι οι νέοι που χρησιμοποιούν ηλεκτρονικά τσιγάρα είναι πιο πιθανό να καπνίσουν παραδοσιακά τσιγάρα στο μέλλον. Οι έφηβοι μπορεί να αντιλαμβάνονται το κάπνισμα του ναργιλέ ως μια ασφαλέστερη επιλογή. Ωστόσο, ο καπνός ναργιλέ εκθέτει τους χρήστες σε υψηλά επίπεδα επιβλαβών χημικών ουσιών και σχετίζεται με βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία, συμπεριλαμβανομένου του καρκίνου και των πνευμονικών παθήσεων. Το κάπνισμα ναργιλέ αυξάνει επίσης την πιθανότητα οι έφηβοι να καπνίσουν τσιγάρα.

Σύμφωνα με τον ΕΟΔΥ :

• Η Ελλάδα, σύμφωνα με στοιχεία του 2019, έχει το τρίτο υψηλότερο ποσοστό ενήλικων καθημερινών καπνιστών (24,9%) μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ
• Ο επιπολασμός του καπνίσματος στην Ελλάδα έχει μειωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια (24,9%), ενώ παράλληλα η πρόθεση για τη διακοπή του καπνίσματος, σύμφωνα με στοιχεία του 2018, έχει αυξηθεί σημαντικά (>40). Ωστόσο, μόνο 1 στους 4 Έλληνες αναφέρουν 1 τουλάχιστον προσπάθεια διακοπής κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους, η συντριπτική πλειοψηφία εξ αυτών είναι καπνιστές ανώτερου κοινωνικό-οικονομικού επιπέδου.

• Έχει υπολογιστεί, ότι κάθε τσιγάρο που καπνίζεται αφαιρεί κατά μέσο όρο 5 λεπτά από τη ζωή του καπνιστή. Έχει επίσης υπολογιστεί, ότι κάθε 6 δευτερόλεπτα ένας άνθρωπος πεθαίνει εξ’ αιτίας του καπνίσματος και της έκθεσης στο παθητικό κάπνισμα.
• Σήμερα στην Ελλάδα, το κάπνισμα αποτελεί την αιτία σχεδόν του 25% των θανάτων μεταξύ των ανδρών και του 7,5% των θανάτων μεταξύ των γυναικών.
• Το κάπνισμα αποτελεί την κύρια αιτία για την εμφάνιση της χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας (ΧΑΠ), τόσο στους άνδρες, όσο και στις γυναίκες.
• Οι θάνατοι από ΧΑΠ είναι 10 φορές περισσότεροι στους καπνιστές, απ’ ότι στους μη καπνιστές.
• Σχεδόν το 40% των θανάτων από καρκίνο και σχεδόν το 90% θανάτων από καρκίνο του πνεύμονα μπορούν ν’ αποδοθούν στο κάπνισμα.
• Το 25% των θανάτων από καρδιαγγειακά νοσήματα οφείλεται στο κάπνισμα.
• Η οστική πυκνότητα των καπνιστών τείνει να είναι μικρότερη από αυτή των μη καπνιστών.
• Σε ότι αφορά στις γυναίκες, το κάπνισμα έχει βρεθεί ότι προκαλεί διαταραχές στην έμμηνο ρύση, μειώνει μέχρι και κατά 50% την γυναικεία γονιμότητα και σχετίζεται με την πρόωρη εμφάνιση (κατά 2-3 χρόνια) της εμμηνόπαυσης.
• Το κάπνισμα συσχετίζεται με την έκπτωση των πνευματικών ικανοτήτων των καπνιστών (καλή λειτουργία της μνήμης, της σκέψης και της αντίληψης).
• Το κάπνισμα επιδρά αρνητικά στο ανοσοποιητικό σύστημα και αυξάνει τον κίνδυνο λοιμώξεων. Οι καπνιστές τείνουν να είναι λιγότερο υγιείς από τους μη καπνιστές, ενώ το κάπνισμα επιδεινώνει τα υπάρχοντα προβλήματα υγείας και αυξάνει τον χρόνο που απαιτείται για να αναρρώσουν οι ασθενείς από κάποια ασθένεια.
• Το κάπνισμα φαίνεται να συσχετίζεται με την αυξημένη ευαλωτότητα, την αρνητική εξέλιξη και τις δυσμενείς επιπτώσεις από την ασθένεια COVID-19.
• Το κάπνισμα αλληλεπιδρά και μειώνει την αποτελεσματικότητα πολλών φαρμακευτικών σκευασμάτων, τα οποία χορηγούνται ευρέως για νοσήματα όπως η υπέρταση, η αρθρίτιδα, η στηθάγχη και ο σακχαρώδης διαβήτης.
• Το κάπνισμα της μητέρας κατά την προγεννητική περίοδο συσχετίζεται με το χαμηλό βάρος γέννησης των βρεφών και με την εμφάνιση διαταραχών συμπεριφοράς και μάθησης στην εφηβική ηλικία και αυξάνει σημαντικά και τον κίνδυνο για την εμφάνιση της χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας κατά την ενήλικη ζωή.

 

• Παγκοσμίως, το 40% των παιδιών, το 33% των ενήλικων μη καπνιστών ανδρών και το 35% των ενήλικων μη καπνιστριών γυναικών εκτίθενται στο παθητικό κάπνισμα.
• Στην Ευρώπη μόνο, 70.000-80.000 άνθρωποι χάνουν τη ζωή της κάθε χρόνο από ασθένειες που σχετίζονται με την έκθεση στο παθητικο κάπνισμα.
• Ο κίνδυνος εμφάνισης λοιμώξεων του κατώτερου αναπνευστικού συστήματος των βρεφών αυξάνεται κατά 1,22 φορές όταν ο ένας εκ των γονέων του παιδιού είναι καπνιστής ενώ ο κίνδυνος αυξάνεται κατά 1,62 φορές όταν και οι δύο γονείς είναι καπνιστές.
• Ο κίνδυνος εμφάνισης της βρογχιολίτιδας στη βρεφική ηλικία αυξάνεται κατά 2,51 φορές στην περίπτωση που ένα μέλος της οικογένειας του παιδιού είναι καπνιστής.
• Η συμβίωση με καπνιστή αυξάνει τις πιθανότητες ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονα ενός μη καπνιστή κατά 20-30%.
• H έκθεση στον καπνό του τσιγάρου συνδέεται αιτιολογικά με την αύξηση, κατά 25%-30%, της νοσηρότητας και της θνησιμότητας από στεφανιαία νόσο καθώς και με την πιθανή αύξηση της επίπτωσης των αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων.