Το Διπλό βιβλίο είναι ένα πολυφωνικό κείμενο με επαναλαμβανόμενα θεματικά μοτίβα που αναπτύσσονται μουσικά. Ο μύθος τοποθετείται στη Γερμανία στα χρόνια της δικτατορίας στην Ελλάδα. Αρχίζει δηλαδή από μια μεταγενέστερη σε σχέση με τις αφετηριακές του εμπειρίες εποχή, από ένα σκληρό παρόν, που έχει όμως διαμορφωθεί από τις συνθήκες του παρελθόντος. […] Το Διπλό βιβλίο εκφράζει την αγωνία του δημιουργού του για το μέλλον της κοινωνίας μας και του τόπου μας. […]

Το Διπλό βιβλίο είναι αποσπασματικό, με αδιέξοδο προβληματισμό. Μοιάζει περισσότερο με συρραφή μικρών ιστοριών που έχουν τη μορφή διηγημάτων. Τα διάφορα πρόσωπα που πρωταγωνιστούν σ’ αυτά επανέρχονται στα επιμέρους κεφάλαια […], για να αποτελέσουν τον αρμό του μύθου. Οι ιστορίες που περιέχονται στις επιμέρους ενότητες αναφέρονται κυρίως στη ζωή και το δράμα Ελλήνων μεταναστών. Είναι εργάτες σε γερμανικά εργοστάσια και περιθωριοποιημένοι διανοούμενοι καφενόβιοι. Κοινές ιστορίες ξεριζωμένων από την πατρίδα ανθρώπων, αλλοτριωμένων, που ζουν στο περιθώριο της καπιταλιστικά οργανωμένης ζωής στη Δυτ. Γερμανία. Βασικό πρόσωπο είναι ο αφηγητής, ο Κώστας, που εργάζεται ως μεταφορέας στο Άουτο ελέκτρικα της Στουτγάρδης, ένα εργοστάσιο που κατασκευάζει φώτα και λαμπτήρες αυτοκινήτων.

[…] Το Διπλό βιβλίο καταγράφει την ιστορία των χαμένων γενιών ή αλλιώς «τον καημό της ρωμιοσύνης». Ο Κώστας αφηγείται τις ιστορίες σε πρώτο πρόσωπο στο «μικρό συγγραφέα», που καταγράφει τα λεγόμενά του. Κάποτε ορισμένα κεφάλαια τα γράφει ο ίδιος ο συγγραφέας, όπως π.χ. το 4^ο («Ρέκβιεμ για ένα μικρό ράφτη») και το 8^ο («Η Αναστασία των Μολάων»). Συχνά η αφήγηση διακόπτεται και παρεμβάλλεται διάλογος ανάμεσα στον Κώστα και στον συγγραφέα.

Γιώργος Δ. Παγανός, «Δημήτρης Χατζής. Παρουσίαση-Ανθολόγηση». Η μεταπολεμική πεζογραφία. Από τον πόλεμο του ’40 ως τη δικτατορία του ’67, τ. Η΄, Εκδόσεις Σοκόλη, Αθήνα 1992, 194-195.

 

 

Αλλά και το Διπλό βιβλίο είναι γεμάτο μεταβάσεις και στο χρόνο και στο χώρο: από τη Γερμανία στο Ντομπρίνοβο και από τη Σούρπη στους Μολάους. Το πρώτο βιβλίο είναι ο παλιός κόσμος και το δεύτερο ο νέος, ο αβέβαιος χωρίς οδηγίες και σταθερότητες κι αυτή η μετάβαση από το ένα βιβλίο στο άλλο συμπίπτει και με τη μετάβαση από το συγγραφέα, που το πρώτο βιβλίο είναι δικό του, στον αναγνώστη-Κώστα του δεύτερου βιβλίου. Στο Διπλό βιβλίο εκδηλώνεται σαφώς η εγκατάλειψη από το Χατζή της μεσιανικής πίστης στην τεχνολογία και στο μοντέρνο, όπως αυτή προβάλλεται στα πρώτα του διηγήματα και η στροφή του σε ένα είδος μεταμοντέρνας επίγνωσης και απογοήτευσης από το πολλά υποσχόμενο όραμα της βιομηχανικής κοινωνίας.

Εν γένει το έργο του Χατζή χαρακτηρίζεται από μια σειρά μεταβάσεις τις οποίες διαπιστώνει κανείς παρακολουθώντας την πορεία του από το Τέλος της μικρής μας πόλης στο Διπλό βιβλίο. Στο κοινωνικό επίπεδο παρατηρούμε τη μετάβαση από τη μικρή πόλη σε όλο σχεδόν το ρωμέικο, στο ειδολογικό από το διήγημα στο μυθιστόρημα, στο ιδεολογικό από τη βεβαιότητα και την αισιοδοξία στο σκεπτικισμό και τον αναθεωρητισμό, στο λογοτεχνικό από το συγγραφέα στον αναγνώστη.[…]

Ο Χατζής είναι κάτι περισσότερο από ρεαλιστής πεζογράφος και το ζήτημα είναι να καθορίσουμε αυτή την περισσή διαφορά του από τους άλλους ρεαλιστές. Κατά τη γνώμη μου αυτό γίνεται αν προσθέσουμε το επίθετο ουμανιστικός ως προσδιορισμό του είδους του ρεαλισμού του, όπως άλλοι παλαιότερα πρόσθεταν το κριτικός, το σοσιαλιστικός ή το κοινωνικός. Θα μπορούσε βέβαια κανείς να αντικαταστήσει τον όρο «ουμανιστικός ρεαλισμός» με έναν άλλο παρεμφερή το «νοσταλγικός ρεαλισμός» ή «ρεαλισμός της νοσταλγίας», αν δει τα πράγματα μέσα από το πρίσμα της εξορίας και τη διττή θέαση που αυτή παρέχει σε έναν εξόριστο συγγραφέα: αυτή της ειρωνικής απόστασης και εκείνη της νοσταλγικής μέθεξης. […]

 

Δημήτρης Τζιόβας, «Η πεζογραφία του Δημήτρη Χατζή: Ουμανιστικός ρεαλισμός και η ποιητική της μεταβατικής αφήγησης». Δημήτρης Χατζής. Μια συνείδηση της ρωμιοσύνης, εισαγ. Ερατοσθένης Γ. Καψωμένος, επιμ. Γιάννης Η. Παππάς & Αντώνης Δ. Σκιαθάς, Αχαϊκές Εκδόσεις, Πάτρα 1999, 51-52.

 

 

[…] Η απουσία πλοκής στο νεοτερικό μυθιστόρημα είναι συνήθως μια προγραμματισμένη ασυνέχεια ή, όπως στην περίπτωση του Διπλού βιβλίου, μια ασυνέχεια που προέκυψε από την ενστικτώδη αντίδραση του συγγραφέα να επινοήσει ή να κατασκευάσει ένα πλασματικό νοηματοδοτικό κέντρο, ορατό ή αόρατο, το οποίο θα ενορχήστρωνε την πολλαπλότητα των στοιχείων που ενυπάρχουν στον μύθο του. Αυτό που χωρίς υποτιμητική διάθεση χαρακτηρίστηκε «αποτυχία», συνιστά το θρίαμβο του καλλιτεχνικού ενστίκτου και της πνευματικής εντιμότητας του Δημήτρη Χατζή. Όποιες κι αν ήταν οι αρχικές προθέσεις του —απόρροια της ίδιας της συγγραφικής του παράδοσης και της ιδεολογικής του τοποθέτησης— κατάλαβε και μαρτύρησε ότι ο κόσμος του ΑΟΥΤΕΛ δεν μπορεί να υπαχθεί στην ενοποιητική λειτουργία μιας σφιχτοδεμένης πλοκής· κατάλαβε και μαρτύρησε ότι η μετάβαση από τη «μικρή μας πόλη» στη μοντέρνα βιομηχανική μεγαλούπολη κατακερματίζει την ανθρώπινη εμπειρία και καθιστά αδύνατη την υπαγωγή της σε ένα συνθετικό-εναρμονιστικό σχήμα μυθιστορηματικής αφήγησης. Αυτό που τόσο διορατικά υποψιάστηκαν ο Γιάννης Καλιόρης και ο Αλέξανδρος Κοτζιάς, σε ό,τι αφορά το μοντερνισμό του Διπλού βιβλίου, πιστεύω πως οφείλουμε να το προεκτείνουμε και να του δώσουμε όλη τη σημασία που του αξίζει: να αποσπάσουμε το Διπλό βιβλίο από την κατηγορία του επιγονικού ρεαλισμού και να το εντάξουμε στα σίγουρα και πολύτιμα κέρδη της νεοτερικής μας πεζογραφίας.

 

Σπύρος Τσακνιάς, «Το Διπλό βιβλίο και οι δύο προοπτικές». Δημήτρης Χατζής. Μια συνείδηση της ρωμιοσύνης, εισαγ. Ερατοσθένης Γ. Καψωμένος, επιμ. Γιάννης Η. Παππάς & Αντώνης Δ. Σκιαθάς, Αχαϊκές Εκδόσεις, Πάτρα 1999, 188-189.

Στο Διπλό βιβλίο μπορούμε να μιλάμε πια για μια πόλη, τη Στουτγάρδη, μόνο με αποσπάσματα. Διακρίνουμε μια σαφή τριλογία αποσπασμάτων (το εργοστάσιο, το σταθμό, το κέντρο της πόλης), μέσα από την οποία προσπαθεί να αρθρώσει το λόγο της η πολιτεία των ξένων, η Στουτγάρδη του Δ. Χατζή. Μέσα σ’ ένα αρχιπέλαγος τελικά από διαφορετικές επάλληλες και παράλληλες πραγματικότητες που εκπροσωπεί η Στουτγάρδη, πραγματικότητες που συνυπάρχουν και διεκδικούν το χώρο και μια θέση ισορροπίας μέσα σ’ αυτόν, μέσα σ’ ένα σύνολο και από πολλά άλλα αποσπάσματα, μια χαλαρή κοινότητα —οι έλληνες μετανάστες— αποπειράται την κατάκτηση μιας έστω αποσπασματικής τάξης μέσα στο χώρο.

Φωτεινή Μαργαρίτη, «Ο Δ. Χατζής και οι πόλεις. Στις πηγές μιας θεωρίας για την μοντέρνα πόλη». Δημήτρης Χατζής. Μια συνείδηση της ρωμιοσύνης, εισαγ. Ερατοσθένης Γ. Καψωμένος, επιμ. Γιάννης Η. Παππάς & Αντώνης Δ. Σκιαθάς, Αχαϊκές Εκδόσεις, Πάτρα 1999, 234.

 

https://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/education/literature_history/search.html?details=84