Ρωμηοσύνη εν φυλή συνότζιαιρη του κόσμου.
Κανένας εν εβρέθηκεν για να την ηξηλείψει.
Κανένας, γιατί σιέπει την που τά΄ψη ο Θεός μου.
Η Ρωμηοσύνη εννα χαθεί, όντας ο κόσμος λείψει.”
Έτσι απάντησε ο ηρωικός Αρχιεπίσκοπος Κύπρου, Κυπριανός, στις απειλές του Τούρκου κυβερνήτη, πριν το μαρτυρικό του τέλος στις 9 Ιουλίου του 1821 στη Λευκωσία, όπου αρνούμενος να εγκαταλείψει το ποίμνιό του βάδισε σταθερά προς την αγχόνη. Μια απάντηση που εκφράζει το ολοζώντανο ελληνικό πνεύμα των Κυπρίων, συνοψίζει ολόκληρη την ιστορία της μεγαλονήσου, μια απάντηση που διαλαλεί μέχρι και σήμερα το προφητικό της νόημα. Αυτή είναι η Κύπρος. Ο τόπος των αμέτρητων θυσιών και του ηρωισμού. Η γη την οποία τόσοι κατακτητές πάτησαν: Φράγκοι, Ενετοί, Τούρκοι, Άγγλοι και ξανά σήμερα Τούρκοι αλλά κανένας δεν μπόρεσε να την κάνει δική του. Όλες οι περιοχές αυτού του ευλογημένου τόπου έχουν να αναδείξουν πλήθος θυσιών και αγώνων, όμως η νήσος των Αγίων, όπως ονομάστηκε λόγω των μυρίων Αγίων που πρόσφερε στην εκκλησία, είναι από τις πιο μαρτυρικές. Παρά τα 800 χρόνια σκλαβιάς, η Κυπριακή γη έχει να αναδείξει πλούσιο ελληνικό πολιτισμό και παράδοση διαλαλώντας την ελληνική ταυτότητά της εδώ κι τρεις χιλιάδες χρόνια.
Την χρονιά που διανύουμε φέτος συμπληρώνονται 50 χρόνια από το θλιβερό γεγονός της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο. Ως ελάχιστο φόρο τιμής σε όλους αυτούς που θυσιάστηκαν για τη δόξα της πατρίδας, αυτούς που ξεριζώθηκαν από τον τόπο τους και πήραν μαζί τους μόνο την ελπίδα του ξαναγυρισμού, εμείς, οι μαθητές της ακριτικής Φλώρινας, μέσω της σχολικής μας εφημερίδας, αφιερώνουμε το συγκεκριμένο φύλλο της σχολικής μας εφημερίδας.
Σύντομο ιστορικό της εισβολής
Τρία χρόνια μετά την υπογραφή των Συμφωνιών της Ζυρίχης με τις οποίες η Κύπρος γίνεται ανεξάρτητο κράτος (11 Φεβρουαρίου 1959), ο πρόεδρος της Κύπρου, Αρχιεπίσκοπος Μακάριος αποστέλλει έγγραφο στο γεν. γραμματέα του ΟΗΕ για τροποποίηση του συντάγματος. Ως αντίδραση οι τούρκοι κάτοικοι της Κύπρου προβαίνουν σε αιματηρά επεισόδια ύστερα από ενθάρρυνση της Τουρκίας. Παρά την αποστολή ειρηνευτικών δυνάμεων από τον ΟΗΕ, οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν με αποκορύφωμα την επέμβαση της τουρκικής αεροπορίας η οποία βομβαρδίζει άμαχο πληθυσμό και καίει χωριά στη περιοχή της Τυλληρίας (Αύγουστος 1964). Μέσα σε αυτές τις ταραχές και μετά τα επεισόδια που συνέβησαν στην περιοχή του Κοφίνου (15 Νοεμβρίου 1967), αποσύρεται η ελληνική μεραρχία που βρισκόταν στην Κύπρο και αρχίζουν συνομιλίες μεταξύ των δυο κοινοτήτων. Στις 15 Ιουλίου του 1974 η κυβέρνηση των Αθηνών, η χούντα διενεργεί πραξικόπημα και ανατρέπει τον Μακάριο. Στις 20 Ιουλίου ο Τούρκος πρόεδρος με το πρόσχημα να προστατεύσει τους Τουρκοκυπρίους και να επαναφέρει τη συνταγματική τάξη, πραγματοποιεί πολεμική επιχείρηση με το προσωνύμιο «ΑΤΤΙΛΑΣ». Παρά τον ηρωισμό με τον οποίο πολέμησαν οι άνδρες της Εθνικής φρουράς και της ΕΛΔΥΚ ( Ελληνική Δύναμη Κύπρου) η μάχη ήταν άνιση και μέχρι την 22η Ιουλίου που υπογράφηκε συνθήκη κατάπαυσης του πυρός, ο Τουρκία είχε ένα μικρό μέρος της Βορείας Κύπρου. Στις 14-16 Αυγούστου πραγματοποιείται η β’ φάση της εισβολής κατά την οποία η Τουρκία καταλαμβάνει ένα μεγάλο μέρος της Κύπρου το οποίο κατέχει μέχρι σήμερα.
Συλλέξαμε μαρτυρίες ανθρώπων που βίωσαν την εισβολή, τις οποίες σας παραθέτουμε με την ολόθερμη ευχή να σας μεταφέρουμε την έντονη συγκίνηση που νιώσαμε .
1η Μαρτυρία
Ο π. Επιφάνιος Χατζηγιάγκου, καταγόμενος από την Κυθρέα, μια κατεχόμενη περιοχή, υπηρετεί ως ιερέας στον Μητροπολιτικό ναό του Αγίου Παντελεήμονα στη Φλώρινα και μας έχει εμπνεύσει την Κύπρο. Η συνέντευξη που παραθέτουμε είναι μια ζωντανή μαρτυρία ενός ανθρώπου που έζησε τα γεγονότα της εισβολής.
-Πώς ονομάζεστε;
Ονομάζομαι Επιφάνιος Χατζηγιάγκου
-Από ποια περιοχή της Κύπρου κατάγεστε;
Κατάγομαι από ένα χωριό που λέγεται Κυθρέα το οποίο τώρα είναι κατεχόμενο. Βρίσκεται δηλαδή στη περιοχή που κατέχουν οι Τούρκοι, στη Βόρεια Κύπρο.
-Πώς ήταν η κατάσταση στη Κύπρο λίγο πριν την εισβολή;
Λίγο πριν την εισβολή στην Κύπρο υπήρχε ένας εμφύλιος πόλεμος θα λέγαμε, μια διαμάχη μεταξύ των Κυπρίων. Είχαν χωριστεί σε δύο παρατάξεις και μεταξύ τους είχαν διενέξεις και μάλιστα ένοπλες πολλές φορές- και νεκρούς είχαμε από αυτές τις φασαρίες- ένας μικρός εμφύλιος πόλεμος. Κάποια στιγμή έγινε και το πραξικόπημα, δηλαδή τότε η κυβέρνηση των Αθηνών, η Χούντα όπως την λέμε έκανε πραξικόπημα στην Κύπρο και έριξε τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας τον Μακάριο. Μετά από αυτό, η Τουρκία βρήκε αφορμή και ήρθε στην Κύπρο δήθεν σαν μια ειρηνευτική δύναμις να επαναφέρει την συνταγματική τάξη γιατί στην Κύπρο υπήρχαν και υπάρχουν Τουρκοκύπριοι. Πριν από την εισβολή περίπου το 18-20 % των Κυπρίων ήτανε Τουρκοκύπριοι και οι υπόλοιποι 80% Ελληνοκύπριοι. Η Τουρκία με τη συμφωνία Ζυρίχης- Λονδίνου είχε κάποιο δικαίωμα ας πούμε αν γινόταν επέμβαση από ξένη χώρα στην Κύπρο να επέμβει και να φέρει τη συνταγματική ομαλότητα. Θεώρησε λοιπόν το πραξικόπημα ότι ήταν μια επέμβαση της Ελλάδος στην Κύπρο και για αυτό έκανε την εισβολή δήθεν για να φέρει την ομαλότητα. Δυστυχώς όμως δεν έφυγε μετά την ομαλότητα γιατί η ομαλότητα αμέσως μετά σχεδόν επανήλθε και θα ‘πρεπε κανονικά να πάει πίσω η Τουρκία με τα στρατεύματά της. Δεν έφυγε όμως. Κι όχι μόνο δεν έφυγε αλλά και πήρε και ένα μεγαλύτερο κομμάτι- συνολικά δηλαδή το 40%- το οποίο το κατέχει μέχρι σήμερα, μετά από 50 χρόνια.
-Μπορείτε να μας περιγράψετε τα γεγονότα που έλαβαν μέρος κατά την εισβολή των Τούρκων στη Κύπρο; Ποιά ήταν τα συναισθήματα και οι αντιδράσεις σας όταν συνέβη το θλιβερό γεγονός;
Όταν συνέβη το γεγονός αυτό εγώ ήμουν στρατιώτης. Υπηρετούσα τη στρατιωτική μου θητεία στην Κύπρο. Στις 20 Ιουλίου ξυπνήσαμε στις 5.00 τα χαράματα και μας είπαν ότι οι Τούρκοι στη Βόρεια Κύπρο – εγώ ήμουν προς τη νότια πλευρά- έχουν κάνει απόβαση με στρατό, με άρματα μάχης και κατέλαβαν ένα κομμάτι στη Βόρεια Κύπρο αρχικά, ένα πολύ μικρό κομμάτι είχαν καταλάβει. Φυσικά στεναχωρηθήκαμε όλοι μας μετά από αυτό. Παρόλο που δεν πιστεύαμε ότι θα γινόταν, εντούτοις δεν υπήρχε δυστυχώς καλή οργάνωση, αν υπήρχε καλή άμυνα στα παράλια της Κύπρου, δεν θα μπορούσαν οι Τούρκοι να επέμβουν, να κάνουν δηλαδή την απόβασή τους. Στη συνέχεια αφού πέρασαν κάποιοι μήνες στις 14 Αυγούστου έγινε και η δεύτερη φάση της εισβολής -η πρώτη έγινε 20 Ιουλίου, η άλλη στις 14 Αυγούστου- οπότε τότε πήραν ολόκληρο το κομμάτι που έχουν σήμερα ( το 40%).
-Επισκεφθήκατε τον τόπο σας μετά την εισβολή ;
Ναι, πήγα μετά την εισβολή, το 2009. Τότε ήταν η πρώτη φορά που επέτρεψαν οι Τούρκοι να ανοίξουν τα οδοφράγματα και όσοι θέλουν να πάνε να δουν τους τόπους τους, τα σπίτια τους, τα χωριά τους κ.τ.λ. Τότε λοιπόν πήγα και εγώ με τα συγγενικά μου πρόσωπα και πήγαμε και στο χωριό μας και στο σπίτι το πατρικό και τα είδαμε τα μέρη μας. Είχανε ερημωθεί. Κατοικούνταν βέβαια από κόσμο που φέρανε από την Τουρκία. Έφεραν πολλούς από την Τουρκία, πράγμα που απαγορεύεται. Είναι έγκλημα πολέμου να γίνει εποικισμός σε μια περιοχή σε καιρό πολέμου. Κι όμως αυτοί έφεραν και τους εγκατέστησαν στα σπίτια μας εκεί πέρα.
- Πώς αντιμετωπίζεται το γεγονός της εισβολής από του νέους της Κύπρου; Γνωρίζουν; Θυμούνται;
Κοίταξε…τα πρώτα χρόνια ήταν διαφορετικά βέβαια τα πράγματα, ήταν πιο ζωντανά ήταν πιο ζεστά. Οι γονείς όλοι των παιδιών αυτών είχανε ζήσει τα μέρη μας και έλεγαν στα παιδιά τους ότι αυτή είναι η περιοχή μας, αυτά είναι τα βουνά μας, αυτά είναι τα χώματά μας και ότι εκεί είναι η πατρίδα μας. Σιγά σιγά δυστυχώς, χαλαρώνει αυτή η διάθεση για επιστροφή. Βέβαια εντάξει…πολλοί, όλοι μας θέλουμε να ξαναγυρίσουμε αλλά δεν υπάρχει η ίδια θέρμη όπως υπήρχε τα πρώτα χρόνια. Έχει κάπως ατονήσει.
-Θέλετε να μας διηγηθείτε κάποιο περιστατικό σχετικό με την εισβολή που αξίζει να το ακούσουμε;
Περιστατικό; Τι να πω…πολλά περιστατικά ζήσαμε εκεί. Εγώ που σας είπα ήμουν στη νότια Κύπρο όπου εκεί είχαμε κάποιες μάχες όχι τόσο πολύ δύσκολες και πολύνεκρες όπως ήτανε στη Βόρεια Κύπρο. Θυμάμαι απλώς οτι την παραμονή της 15ης Αυγούστου- 14ης Αυγούστου δηλαδή- όταν ήρθαν οι Τούρκοι και κατέλαβαν όλο το κομμάτι που έχουν σήμερα, τότε περιμέναμε απόβαση στο μέρος που ήμουνα εκει. Περιμέναμε να έρθουν τουρκικά πλοία – ήμασταν σε παραλιακή περιοχή στη Πάφο και εκεί υπάρχει λιμάνι-και περιμέναμε να έρθουν οι Τούρκοι και να κάνουν απόβαση. Τότε μας είπαν “θα περιμένετε εδώ, να τους αντιμετωπίσουμε’’ αλλά πώς να τους αντιμετωπίσουμε; Εκείνοι είχανε πολυβόλα, είχαν όπλα σύγχρονα. Εμείς είχαμε κάτι τυφέκια λίγο πιο σύγχρονα από τα κυνηγετικά όπλα που έχουν σήμερα οι γονείς σας που κυνηγάνε. Τέτοια σχεδόν όπλα είχαμε. Με αυτά υποτίθεται θα κάναμε αντίσταση, να τους αντιμετωπίσουμε. Αδύνατον βέβαια, δεν γινόταν αυτό. όμως είχαμε μάθει από τους δασκάλους μας, από τους καθηγητές μας ότι ο Έλληνας τη σφαίρα δεν τη τρώει στη πλάτη, την τρώει στο στήθος. Τι σημαίνει αυτό; Ότι δεν σηκώνεται να φύγει και να φάει τη σφαίρα από πίσω, αντιμετωπίζει τον εχθρό και πληγώνεται θανάσιμα κατά μέτωπο. Για αυτό ήμασταν αποφασισμένοι να σκοτωθούμε. Εκείνο το βράδυ είπα στον εαυτό μου “απόψε είναι η τελευταία μέρα της ζωής μου “ και περιμέναμε να ‘ρθει ο εχθρός. Τελικά δεν ήρθε βέβαια. Πήγανε από τη βόρεια Κύπρο και έτσι σωθήκαμε. Αλλά ήταν η μέρα που είχα συνειδητοποιήσει ότι “απόψε φεύγω” και ήταν και η μέρα της Παναγίας που ξημέρωνε δεκαπενταύγουστος.
- Ποια είναι η γνώμη σας για το Κυπριακό; Πιστεύετε ότι θα λυθεί κάποτε; Και πώς;
Εγώ αυτό που λέω είναι ότι θα λυθούν όλα τα προβλήματα του κόσμου και τελευταίο θα μείνει το Κυπριακό. Όλα θα λυθούν : Ουκρανικό, Παλαιστινιακό δεν ξέρω τι, το Κυπριακό θα μείνει τελευταίο παιδιά, γιατί η Κύπρος είχε μια πολύ σπουδαία γεωστρατηγική θέση και οι Τούρκοι δεν φεύγουν εύκολα, δεν την αφήνουν εύκολα. Η Κύπρος είναι ένας κόμβος που συνδέει τρεις ηπείρους: την Ασία ανατολικά και βόρεια, την Αφρική νότια και την Ευρώπη δυτικά. Από εκεί ελέγχονται όλες οι χώρες που παράγουν τα πετρέλαια, που για τον κόσμο όλο το πετρέλαιο είναι πηγή ενέργειας και για αυτό την Κύπρο δεν θέλουν να την αφήσουνε. Αν ήθελαν οι μεγάλες δυνάμεις, θα έπρεπε να έδιναν μια διαταγή στην Τουρκία να σηκωθεί να φύγει αλλά δεν το έκαναν μέχρι τώρα περάσανε 50 χρόνια και ενώ οι συμφωνίες λένε ότι η Κύπρος είναι ανεξάρτητο κράτος, η Τουρκία κρατάει το μισό κράτος αυτό χωρίς να δίνει λόγο σε κανέναν, γιατί έχουν ανάγκη την Τουρκία, είναι μια μεγάλη χώρα, με στρατιωτική δύναμη, την έχουν ανάγκη και δεν θέλουν να της χαλάσουν το χατίρι. Για αυτό το κυπριακό δεν λύνεται ανθρωπίνως εύκολα είναι σήμερα. Γίνονται συνομιλίες αλλά δεν βγάζουν σε κανένα αποτέλεσμα. Μόνο αν αλλάξουν τα διεθνή δεδομένα και η Τουρκία πέσει σε δυσμένεια, Τότε θα μπορεί ίσως να λυθεί. Βέβαια εμείς πιστεύουμε, σύμφωνα και με τις προφητείες ότι κάποια στιγμή η Τουρκία θα πληρώσει όλα αυτά που έκανε και της Κύπρου αλλά και πριν από την Κύπρο, τη γενοκτονία που έκανε και στους Πόντιους και στη Μικρασιατική καταστροφή που σκότωσε χιλιάδες ανθρώπους, εκατοντάδες χιλιάδες και στους Αρμενίους. Κάποια στιγμή θα τα πληρώσουν όλα αυτά. Ο Θεός μπορεί να αργεί να αποδώσει το δίκιο αλλά κάποια στιγμή το αποδίδει.
- Ως άνθρωπος που βίωσε μια εθνική τραγωδία, ποια θα ήταν η συμβουλή σας προς εμάς, τους νέους που θα πάρουμε στα χέρια μας το μέλλον της πατρίδας;
Αυτό που έχω να πω παιδιά, είναι να έχουμε ενότητα. Αν εμείς οι Κύπριοι ήμασταν ενωμένοι και δεν είχαμε αυτή τη φαγωμάρα πριν την εισβολή, η Τουρκία δεν θα ερχότανε. Βρήκε αφορμή για να ‘ρθει. Αν δεν γινόντουσαν αυτά που έγιναν με το πραξικόπημα και προηγουμένως με τον εμφύλιο σπαραγμό που είχαμε μεταξύ μας, δεν θα έβρισκε ευκαιρία η Τουρκία δεν θα είχε λόγο να επέμβει στην Κύπρο. Για αυτό λοιπόν σας συμβουλεύω, να είστε ενωμένοι , τα λάθη τα οποία κάναμε εμείς να μην τα κάνετε εσείς και να έχετε μεταξύ σας ενότητα γιατί η φαγωμάρα και ο αλληλοσπαραγμός παραλίγο το 1821 όπως ξέρετε, να στοιχίσει…αυτά που κερδίσαμε να τα χάσουμε. Ευτυχώς σταμάτησε. Και το 1922 η Μικρασιατική καταστροφή έγινε εξαιτίας του διχασμού, επειδή διχάστηκε ο ελληνικός λαός, με τον βασιλέα ήταν οι άλλοι , με τον Βενιζέλο ήταν οι άλλοι. Και το ‘74 στην Κύπρο πάλι το ίδιο λάθος έγινε :χωρίστηκαν οι Κύπριοι σε οπαδούς του Μακαρίου που ήταν ο Πρόεδρος της Κύπρου και σε οπαδούς του Διγενή ο οποίος ήταν ο στρατιωτικός αρχηγός της ΕΟΚΑ του ‘55. Δυστυχώς, αυτοί οι μεγάλοι άνδρες ενώ πρόσφεραν πάρα πολλά, έγιναν αιτία διχασμού του λαού και ο λαός σκοτωνόταν μεταξύ τους. Για αυτό να μην επαναλάβουμε αυτό το λάθος και να παρακαλάμε τον Θεό, να προσευχόμαστε να φυλάει την πατρίδα μας από κάθε κακό γιατί χωρίς τη βοήθεια του Θεού, δεν μπορούμε τίποτα να κάνουμε.
Ευχαριστούμε !
2η Μαρτυρία
Ἀνδρέας Παπαέλληνας: Μια μαρτυρία της γιαγιάς μου Λένας, εκτοπισμένης από τη Λάπηθο της Κερύνειας, που είναι ενδεικτική της στάσης και των συναισθημάτων πολλών Ελλήνων Κυπρίων προσφύγων, που «νοσταλγούν τον τόπο τους, ζώντας στον τόπο τους…
- Στην Λάπηθο…ούτε να το σκεφτείς ποτέ. Εγώ δεν δείχνω την ταυτότητά μου στους Τούρκους για να με αφήνουν να πάω σπίτι μου και να πάω στο σπίτι μου και να βρω τον Τούρκο….Να ζει μέσα στο δικό μου το σπίτι που εγεννήθηκα, που μεγάλωσα. Και να λεν τι καλός που ήταν ζε να κεράσει ζε καφέ… Ποιος ;! Ο Τούρκος! Μένει στο δικό μου σπίτι …Εγώ δεν θέλω να ζήσω τούτην την σκηνή. Δύο σκηνές: Να δείξω την ταυτότητά μου τσε να πα να βρω τον Τούρκο μεσ’στο σπίτι μου. Τσε στη Λάπηθο τσε στον Κάραβα τσε στα δυο σπίτια μου. Αυτό το πράγμα είναι πολ’ άδικο….Επήγαμεν εις την Ευρωπαικήν ένωσιν. Μπορούμε να μπαίνουμε σε όποιαν χώραν της Ευρώπης χωρίς να δείξουμε την ταυτότητά μας τσε για να πάμε σπίτι μας πρέπει να δείχνουμε ταυτότητα.
- Και να πας ως επισκέπτης…όχι ως…
- Τσε να πάω ως επισκέπτης! Να δω τον Τούρκο, να νιώσω ετζείνο που είν’ να νιώσω..τσι αν δεν καταφέρω να επιζήσω μετά από τζίνα ούλα που να σκεφτώ ζε να νιώσω…. Γιατί να πάω; Γιατί να πάω…
3η Μαρτυρία
« Και ξέρεις τι ήθελα; Να πάω στη Λάπηθο…αλλά όχι με τους Τούρκους εις την Λάπηθο. Θέλω να πάω στην Λάπηθον, να δω την Λάπηθον ελευθερωμένη…να παρπατήσω, να παω στον Άγιο Λουκά, να παω στην Αγία Αναστασία, στον Πρόδρομο, στον Άγιο Θεόδωρο. Αυτό είναι που ευχήθηκα στον εαυτό μου προχτές…αλλά δεν νομίζω να ζήσω Ανδρέα μου μέχρι ετζείνην την ώρα»
Τελειώνοντας αυτό το αφιέρωμα ήρθε η στιγμή να αναλογιστούμε…
Εμείς είμαστε οι συνεχιστές της ένδοξης ιστορίας…αυτή η μαρτυρική γη που έβγαλε ήρωες απαιτεί και τώρα νέους Λεωνίδες, νέους Κολοκωτρώνιδες, νέες Μπουμπουλίνες, νέους Μελάδες, νέους Πατάτσους, νέους Παλικαρίδηδες.
Είμαστε Έλληνες και ως Έλληνες , ως απόγονοι ηρώων και μαρτύρων δεν έχουμε τη πολυτέλεια να ξεχνάμε το παρελθόν, τις θυσίες, το αίμα που χύθηκε για να είμαστε εμείς σήμερα ελεύθεροι, δεν μας επιτρέπεται να ξεχνάμε όλα αυτά που μας κράτησαν Έλληνες μέσα σε τόσες δυσκολίες, την πίστη στον Θεό, την αγάπη στην πατρίδα, την διατήρηση της παράδοσης.
Η ιστορία της εισβολής στην Κύπρο, όπως και ιστορία κάθε εθνικής τραγωδίας μας διδάσκει πολλά. Ανάμεσα σε αυτά εμείς ας κρατήσουμε την ενότητα, όπως τονίζει και ο π. Επιφάνιος στη συνέντευξή του. Την ενότητα…Με την ενότητα κάνουμε θαύματα σαν έθνος, μα η διχόνοια μας καταστρέφει, μας στερεί ακόμα και αυτά που έχουμε, αυτά τα οποία παλέψαμε για να τα αποκτήσουμε.
Εμείς, οι νέοι από τη Φλώρινα, ευχόμαστε ολόψυχα κι ας δείχνουν δύσκολες οι συνθήκες, η κατεχόμενη Κύπρος μας να ελευθερωθεί και αναφωνούμε μαζί με τον Ευαγόρα Παλλικαρίδη:
«Και η καρδιά μας λαχταρά
της λευτεριάς τη μέρα,
το χαίρε, ω χαίρε, λευτεριά
να πούμε και δω πέρα»
Ευχαριστούμε τον π. Επιφάνιο Χατζηγιάγκου και Ανδρέα Παπαέλληνα για τη συμβολή τους στην δημιουργία αυτού του αφιερώματος.
