Κάθε χρόνο στις 25 Μαρτίου τιμούμε τον ξεσηκωμό των υπόδουλων Ελλήνων κατά του Οθωμανικού ζυγού αλλά και το εκκλησιαστικό γεγονός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Βέβαια, φέτος η εορτή αυτή έχει μεγαλύτερη, συμβολική σημασία για τους Έλληνες καθώς γιορτάζουμε δύο αιώνες από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης. Η επέτειός της στις 25 Μαρτίου καθιερώθηκε στις 15 Μαρτίου το 1838 από τον βασιλιά Όθωνα, προκειμένου να συνδεθεί με το εκκλησιαστικό γεγονός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Αυτό όμως που έχει επιπλέον ενδιαφέρον να εξετάσουμε είναι η ελληνική φορεσιά της περιόδου αυτής.
Στα χρόνια πριν αλλά και μετά την επανάσταση του 1821, οι φορεσιές διέφεραν συχνά ως προς τα χαρακτηριστικά τους γνωρίσματα, ανάλογα με τις γεωγραφικές περιοχές. Για παράδειγμα στην Αττική, στους Σαρακατσάνους αλλά και στις περισσότερες περιοχές της Πελοποννήσου, της Ηπείρου και της Στερεάς Ελλάδας κυριαρχούσε ως χαρακτηριστικό γνώρισμα των ανδρικών φορεσιών η φουστανέλα. Πρόκειται για αντρική φούστα με πτυχώσεις, σε λευκό χρώμα που φτιαχνόταν από πολλά τριγωνικά φύλλα. Στην προεπαναστατική Ελλάδα συνήθως φορούσαν τη φουστανέλα οι αρματολοί και οι κλέφτες. Η τυπολογία της φουστανέλας διέφερε από περιοχή σε περιοχή.
Στο κεφάλι την περίοδο της τουρκοκρατίας φορούσαν διάφορα κεφαλοκαλύμματα, που προσδιορίζονταν αυστηρά από τους Τούρκους για να αποτελούν διακριτικά γνωρίσματα. Το φέσι, ένας μαλακός κόκκινος σκούφος ήταν συνήθως η βάση σε όλους τους κεφαλόδεσμους. Ως προς τα υποδήματα, τα πιο γνωστά από αυτά που φορούσαν ήταν τα τσαρούχια. Από μέσα, σε κάποιες περιοχές φορούσαν μακριές άσπρες κάλτσες κατασκευασμένες από τραγόμαλλο.
Στα χρόνια που ακολούθησαν την Επανάσταση τα κεφαλοκαλύμματα είχαν πιο απλή μορφή, καθώς στις περισσότερες περιοχές κυριάρχησε ένα απλό μαντήλι δεμένο γύρω από το κεφάλι. Ταυτόχρονα έχουμε γενίκευση της φουστανέλας ως λαϊκού ενδύματος. Στη συνέχεια η φουστανέλα θα εξελιχθεί σε επίσημο ανδρικό ένδυμα των αγροτικών πληθυσμών σχεδόν σε όλη την Ελλάδα. Σε αυτό συνέβαλε η καθιέρωση της φουστανέλας ως επίσημο αυλικό ένδυμα από το βασιλιά Όθωνα.
Σχετικά με κάποια συμπληρωματικά, αλλά απαραίτητα στοιχεία της ενδυμασίας αναφέρονται ενδεικτικά ο ντουλαμάς (πανωφόρι που προστάτευε από το κρύο σε κάποιες περιοχές), ο οποίος έφτανε μέχρι τη μέση και το σελάχι, μία ζώνη φτιαγμένη από δέρμα. Στις εσωτερικές θήκες του έβαζαν το ασημένιο τάσι τους για να πίνουν νερό και το τσαγκαροσούβλι για να μπαλώνουν τα τσαρούχια τους.
Μεγάλη σημασία έδιναν οι αγωνιστές στον οπισμό τους. Το καριοφίλι ήταν το πιο γνωστό όπλο του 1821. Αποτελεί ένα μακρύκανο εμπροσθογεμές τυφέκιο με λεία κάννη. Ακόμα, ένα άλλο σημαντικό όπλο των αγωνιστών ήταν η πιστόλα, η οποία ήταν μονόκανη ή δίκανη. Επιπλέον, οι σπάθες αποτελούσαν μέρος του οπλισμού των στρατιωτών μέχρι και τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Το σπαθί είναι εντυπωσιακό για την επιμήκη λάμα του, την κυρτή ράχη του, ενώ η κόψη του είναι κοίλη και προς την αιχμή γίνεται κυρτή. Η λαβή του αποτελείται από δυο τμήματα ξύλου, που στο κάτω άκρο τους αποκτούν πλατιά, κυρτή επιφάνεια, εσωτερικά και εξωτερικά επίπεδη. Υπήρχε και το γιαταγάνι, ένα είδος μεγάλης μαχαίρας, χωρίς φυλακτήρα στη λαβή, τούρκικης προέλευσης.
Η Ελληνική Επανάσταση υπήρξε ένα από τα κομβικά σημεία της ευρωπαϊκής ιστορίας του 19ου αιώνα, καθώς ήταν η αφετηρία για τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που ούτως ή άλλως βρισκόταν σε φάση παρακμής. Για τον λόγο αυτό, η έναρξης της Ελληνικής Επανάστασης τιμήθηκε φέτος με ιδιαίτερους πανηγυρισμούς όχι μόνος εντός της Ελλάδας αλλά και από χώρες του εξωτερικού.
Τέλος, αναφέρονται οι στίχοι του Κωστή Παλαμά, οι οποίοι επισφραγίζουν τη τιμή της Ελλάδας: «Αυτόν το λόγο θα σας πω δεν έχω άλλο κανένα, μεθύστε με το αθάνατο κρασί του Εικοσιένα».
Από τη Βασιλεία και τη Μαρία Ελένη
Βιβλιογραφία/Διαδικτυογραφία:
«Ελληνικές Ενδυμασίες», Η Καθημερινή – Επτά Ημέρες, 30.01.2000.
«Η ενδυμασία στη νεότερη Ελλάδα», Η Καθημερινή – Επτά Ημέρες, 14.05.2000.
Ευαγγελίδου Όλγα, «Ενδύματα του 18ου και του 19ου αιώνα στην περιοχή του ελλαδικού χώρου», Η Αυγή, 26.03.2019, Ψηφιακή έκδοση: Ενδύματα του 18ου και του 19ου αιώνα στην περιοχή του ελλαδικού χώρου | Αυγή (avgi.gr) (τελευταία πρόσβαση στις 16 Απριλίου 2021).
