ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΣ ηλεκτρονικό περιοδικό γυμνασίου Παραδεισίου

Μαθητές και μαθήτριες της Α΄ τάξης του γυμνασίου μας αναφέρονται σε έθιμα που γίνονται στον ελληνικό χώρο κατά τη διάρκεια της Αποκριάς.

Η συντακτική ομάδα

Ζάκυνθος 

Καθ’ όλη τη διάρκεια των αποκριάτικων εορταστικών εκδηλώσεων διεξάγονται χοροί μεταμφιεσμένων και παρελάσεις. Ένα άλλο παραδοσιακό έθιμο που αναβιώνει κάθε χρόνο την τελευταία εβδομάδα της Αποκριάς είναι και ο βενετσιάνης γάμος όπου όλοι οι συμμετέχοντες είναι ντυμένοι με πολυτελείς βενετσιάνικες  ενδυμασίες. Ξεκινάει μία πομπή η οποία διασχίζει τον κεντρικό δρόμο της πόλης που λέγεται Αλεξάνδρου Ρώμα για να καταλήξει στην πλατεία του Αγίου Μάρκου. Στη συγκεκριμένη πλατεία στην οποία έχει στηθεί ένα βάθρο στέκεται το ζευγάρι και πραγματοποιείται η τελετή του γάμου με πολλά ευτράπελα. Την κυριακή των Απόκρεω και της Τυρινής πραγματοποιείται η περιφορά του καρνάβαλου τον οποίο συνοδεύουν πλήθος αρμάτων και κόσμος μεταμφιεσμένος με πολυάριθμες στολές με χορούς και τραγούδια από όλα τα χωριά του νησιού. Την τελευταία Κυριακή οι εκδηλώσεις ολοκληρώνονται με την πομπή για την κηδεία της μάσκας η οποία ξεκινά στις 20:00 το βράδυ από την πλατεία του Αγίου Μάρκου για να καταλήξει στην πλατεία Διονυσίου Σολωμού όπου έχουν έτοιμη τη φωτιά για να κάψουν τον καρναβαλο. Γίνεται μία αναπαράσταση, μια παρωδία κηδείας, η οποία προσφέρει πολύ γέλιο στους θεατές. Στη θέση του νεκρού τοποθετούν τον καρναβαλο ενώ ακολουθεί η χήρα και όλοι οι τεθλιμμένοι συγγενείς με απερίγραπτες κωμικές καταστάσεις.

Κέρκυρα

Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς ο ντελάλης του νησιού της Κέρκυρας με τη συνοδεία σαλπιγκτών και τυμπανιστών διαλαλεί στους δρόμους του νησιού την άφιξη του σιορ Καρνάβαλου. Στη συνέχεια ξεκινάει η μεγαλειώδης πομπή με τα άρματα, με τον μεταμφιεσμένο κόσμο και με τη συνοδεία της φιλαρμονικής. Διασχίζει τους κεντρικούς δρόμους του νησιού για να καταλήξει στην κάτω πλατεία όπου θα τελεστεί και το καθιερωμένο γλέντι με το κάψιμο του καρνάβαλου.

Πάτρα 

Κάθε χρόνο στην Πάτρα το τελευταίο σαββατοκύριακο της Αποκριάς συγκεντρώνονται χιλιάδες επισκεπτές από όλα τα μέρη της Ελλάδας για να παρακολουθήσουν το μεγαλύτερο και το πιο εντυπωσιακό καρναβάλι που πραγματοποιείται στην ελληνική επικράτεια. Το εορταστικό πρόγραμμα συμπεριλαμβάνει πολλές εκδηλώσεις. Διεξάγονται δύο βασικές παρελάσεις, η μία παρέλαση είναι ποδαράτη και γίνεται το Σάββατο το βράδυ, ενώ την Κυριακή το μεσημέρι ολοκληρώνονται οι εκδηλώσεις αυτές με τη μεγαλειώδη παρέλαση των αρμάτων αλλά και των πεζοπόρων τμημάτων.

Μεθώνη

‘Ένα έθιμο που αναβιώνει κάθε χρόνο από τους κατοίκους της Μεθώνης την τελευταία ημέρα της Αποκριάς και έχει τις ρίζες του στον 14ο αιώνα είναι αυτό που ονομάζεται ‘του κουτρούλη ο γάμος’. Σύμφωνα με το έθιμο δύο άντρες μεταμφιέζονται σε γαμπρό και νύφη και με τη συνοδεία μασκαρεμένων φιλικών και συγγενικών προσώπων ξεκινούν σε πομπή περνώντας μέσα από τους δρόμους της πόλης καταλήγοντας στην πλατεία μέσα σε μία ευχάριστη γιορτινή ατμόσφαιρα. Αρχίζει να τελείται ο γάμος με παπά και με κουμπάρο και με πολλά ευτράπελα. Στο τέλος διαβάζεται το προικοσύμφωνο όπου διακωμωδούνται διάφορες καταστάσεις είτε του παρελθόντος είτε σημερινές και ακολουθεί το γλέντι με φαγητό, ποτό, μουσική και χορό.

Μεσσήνη 

Ένα έθιμο που αναβιώνει κάθε χρόνο από τους κατοίκους της Μεσσήνης την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς είναι το έθιμο της φωτιάς. Σε όλες τις γειτονιές της πόλης οι κάτοικοι μεταμφιεσμένοι ανάβουν φωτιές και αναπαριστούν διάφορα παλιά έθιμα και ιστορίες από την εποχή της τουρκικής κατοχής. Στη συνέχεια ακολουθεί τραγούδι, χορός και άφθονο φαγοπότι.

Κουλούμπρης Ιάκωβος

Απόκριες, τα έθιμα σε όλη την Ελλάδα 

Οι Αποκριές είναι γιορτή πανάρχαια που ανάγεται στους προθρησκευτικούς ακόμη χρόνους και στις γονιμικές γιορτές που γίνονταν με αφορμή το ξύπνημα της φύσης μετά τη χειμωνιάτικη νάρκη. Είναι εποχή ευθυμίας και διασκεδάσεων γιατί η φύση αναγεννιέται οργιαστικά η ζωή νικά τον θάνατο και ο άνθρωπος λαχταρά και αυτός να ακολουθήσει το παράδειγμα της και να υποβοηθήσει τη διαιώνιση του είδους του. Στις πρώτες αυτές γιορτές γονιμικού χαρακτήρα η ίδια η πράξη της αναπαραγωγής και τα σύμβολα της υμνούνται για να επιτευχθεί η γονιμότητα σε ανθρώπους, φυτά και ζώα. Ακόμη και σήμερα σε κάποια δρώμενα αναπαριστάται η ‘αροτρίωση’, η γκροτέσκα αναπαραγωγική πράξη σε χωράφι οργωμένο τρεις φορές. Οι γιορτές ξεκίνησαν με δρώμενα διονυσιακού χαρακτήρα και τις γυναίκες ως φορείς ζωής να πρωταγωνιστούν κρατώντας ξύλινα φαλλικά σύμβολα και κάνοντας κινήσεις αναπαράστασης της ερωτικής πράξης συχνά πάνω σε φρεσκοοργωμένη γη. Οι γιορτές αυτές βαθιά ριζωμένες στο συλλογικό ασυνείδητο των ανθρώπων συνεχίζονται σχεδόν απαράλλακτες ακόμη και μετά την καθιέρωση του χριστιανισμού. Οι πρώτοι Πατέρες της εκκλησίας πολέμησαν τα γονιμικά αυτά έθιμα, τις μεταμφιέσεις, την αθυροστομία, αλλά εις μάτην. Συνεχίζονται ακόμη και σήμερα σε όλη τη χώρα όπως τα Μέριου ή οι κουδουνοφόροι του Σοχού στη Θεσσαλονίκη, οι Γέροι στη Σκύρο, οι Γενίτσαροι και οι Μπούλες στη Νάουσα, το Μπουρανί του Τυρνάβου. Οι άντρες φορούν δέρματα τράγων στο σώμα για να μεταφερθεί και σε αυτούς με μαγικό τρόπο η παροιμιώδης αναπαραγωγική ορμή αυτού του ζώου. Ζώνονται με κουδούνια ζώων δεκάδων κιλών γύρω από τη μέση τους και κινούνται άσεμνα κάνοντας εκκωφαντικό θόρυβο. Είναι ένα διάλειμμα στην αυστηρότητα των κοινωνικών κανόνων αναγκαίο και λυτρωτικό σε ένα γενικό κλίμα αμφισβήτησης της αυστηρότητας, του καθώσπρεπισμού και της δαιμονοποίησης της ερωτικής συμπεριφοράς. Κυρίως όμως διατράνωνε την αέναη διαιώνιση της ζωής μέσω της αναπαραγωγικής πράξης και τη νίκη της επί του θανάτου. Άλλωστε για το λαικό άνθρωπο ίσχυε ότι ‘τα φυσικά πράγματα δεν είναι αισχρά. Η γονιμότητα είναι η ίδια, παντού στη φύση. Ο σπόρος μπαίνει στη γη όπως στον γυναικείο κόλπο και το σπαρτο ξεφυτρώνει από τη γη όπως το παιδί από την κοιλιά της μητέρας του. Οι εκφράσεις γονιμότητας γίνονται συνήθως με φαλλικά σύμβολα και τρόφιμα ανάλογου σχήματος όπως πράσα και λουκάνικα πλαισιωμένα απο ξηρούς καρπούς και φρούτα θυμίζοντας το αρχαιοελληνικό λίκνο, το καλάθι με τους άφθονους καρπούς και έναν φαλλό όρθιο στο κέντρο στερεωμένο.

Τι τρώμε τις Απόκριες 

Σε αυτό το κλίμα κυλά η ολόκληρη η Αποκριά και κορυφώνεται τις δύο τελευταίες εβδομάδες του Τριωδίου. Την προτελευταία, την Κρεατινή, γίνεται κατανάλωση κρέατος με αποκορύφωμα την τσικνοπέμπτη, όταν ακόμη και η πιο φτωχή οικογένεια πρέπει να τσικνώσει στη γωνιά της συνήθως χοιρινό από τα χοιροσφάγια της εποχής που γίνονται παραδοσιακά την πρώτη εβδομάδα του Τριωδίου. Μετά το γεύμα της Κυριακής της Κρεατινής ο κόσμος αποκρεύει δηλαδή παύει να τρώει κρέας. Η κορύφωση της Αποκριάς η καθ’ αυτό Αποκριά έρχεται την τελευταία εβδομάδα της Τυρινής ή Τυροφάγου οπότε καταναλώνονται φαγητά με βάση το γάλα και το τυρί: τυρόπιτες, γαλατόπιτες, γάλακτομπούρεκα, ρυζόγαλα, γλυκές και αλμυρές μακαρονάδες μέσα σε κρέμες και βούτυρο. Το τελευταίο Σάββατο του Τριωδίου, το Σάββατο της Τυρινής είναι το πρώτο ψυχοσάββατο και σύμφωνα με πανάρχαιο έθιμο μακαρίζουμε (ενθυμούμαστε} τους οικείους νεκρούς τρώγοντας μακαρόνια σε συνταγές αλμυρές και γλυκές. Σε όλη την Ελλάδα συνηθιζόταν ιδίως παλιότερα να μένει ξέστρωτο το τραπέζι του δείπνου της Κυριακής αυτής. Δεν μάζευαν καν τα ψίχουλα, ώστε να έρθουν οι ψυχές και να γευτούν λίγες από τις νοστιμιές που απολάμβαναν όσο ζούσαν. Η Κυριακή της Τυρινής έχει τα δικά της έθιμα. Η φασαρία την Κυριακή της Τυρινής είναι επιβεβλημένη και εκτός από τα τραγούδια και τις φωνές ενισχύεται με αυτοσχέδιες κροτίδες και ρουκέτες. Επίσης συνηθιζόταν να χτυπούν δυνατά τα πόδια στο έδαφος για να ξυπνήσουν τη γονιμότητα της γης και η γονιμότητα αυτή να μεταφερθεί και στους ίδιους. Αλλά η ημέρα ήταν αφορμή και για άλλα έθιμα που σχετίζονται με τον καιρό. Στη Σίφνο ο παπάς έσερνε το χορό του βοριά στον αυλόγυρο της εκκλησίας και από σπίτι σε σπίτι για να εξευμενίσουν τον αιγαιοπελαγίτικο άνεμο. Στη Ζάκυνθο που ακολουθεί εθυμοτυπικά τα σχετιζόμενα με το ενετικό καρναβάλι το βράδυ της Τυρινής γίνεται μεγάλη χοροεσπερίδα στο κτίριο του πνευματικού κέντρου γνωστού αλλιώς ως καζίνου και γύρω στις έντεκα μοιράζονται ρυζόγανα και μαντολάτα. Το βράδυ της Κυριακής αυτής σε πολλές περιοχές άναβαν μεγάλες φωτιές που έπαιζαν ρόλο καθαρμού γνωστές ως ‘φανοί’, ‘κλαδάριες’, ‘καψαλιές’ και άλλα. Σήματοδοτούν την εσωτερική κάθαρση των ανθρώπων από την οργιαστική και αρτύσιμη περίοδο της Αποκριάς ώστε να περάσουν καθαροί πια στην αυστηρότητα της Σαρακοστής. Στο Ζαγόρι η φωτιά αυτή λέγεται’ καλολόγος’ και ανάβεται με κλαδιά που κάνουν θόρυβο σαν καίγονται για να ξορκιστεί κάθε κακό. Στη Φθιώτιδα αλλά και αλλού τη φωτιά αυτή άναβαν σε ύψωμα για να είναι ορατή όσο πιο μακριά γίνεται και για να έχει επίδραση στα χωράφια. Αυτά κινδύνευαν περισσότερο άλλωστε από ασθένειες και κακές καιρικές συνθήκες. Το έθιμο αυτό είναι κοινό και σε χώρες όπως η Γερμανία και η Αυστρία όπου κυλούν φλεγόμενες μπάλες άχυρου από υψώματα προς τα χωράφια για να τα καθαρίσουν από εχθρούς όπως ασθένειες και ζιζάνια που απειλούν τις σοδειές. Στην Κάρπαθο το βράδυ της Κυριακής της Τυρινής παρακάθονται όλοι σε κοινό γεύμα συγχωρώντας αλληλούς, έσβηναν παλιές έχθρητες και κατανάλωναν τυρόπιτες, μακαρόνια αυγά, γαλατόπιτες και ένα ψωμί που λέγεται τυροζούμι, φτιαγμένο από χόρτα και μυρωδικά της εποχής γιαχνιστά μαζί με φρέσκια μυζήθρα. Τα ίδια καταναλώνονται και στην Αρκαδία και μόλις φάνε το τυροζούμι σηκώνουν όλοι με τα χέρια τους τραπέζι και το ανεβοκατεβάζουν τρεις φορές λέγοντας εύθυμα ‘άγιοζούμι τυροζούμι, όποιος πει και δεν γελάσει ψύλλος θε να τον δαγκάσει’. Έπειτα τρώνε από τρεις κουταλιές τυροζούμι ο καθένας, ενώ τα κορίτσια κλέβουν με τρόπο από ένα μακαρόνι από την απαραίτητη μακαρονάδα του γεύματος και το βάζουν το βράδυ κάτω από το μαξιλάρι για να δουν ποιον  θα παντρευτούν. Στο ίδιο αυτό δείπνο στη Σύρο γίνεται και το έθιμο του χάσκα: το τελευταίο βραστό αυγό το κυλούσαν πέρα δώθε στο τραπέζι και έπρεπε όλοι να προσπαθήσουν να το πιάσουν με το στόμα, κλείνανε το στόμα  και άρα τις Απόκριες με ένα αυγό και το ξανανοίγανε με αυτό το Πάσχα. Το αυγό παίζει ρόλο μαντικό, η μαντεία συνοδεύει πάντα τα χρονικά περάσματα από τη μία εποχή στην άλλη. Στην Αιτωλοακαρνανία βάζανε αυγά στη φωτιά το βράδυ της Κυριακής της Τυρινής και παρακολουθούσαν τίνος θα σκάσει (άρα κάποια αρρώστια θα τον απειλήσει) και τίνος θα ιδρώσει (άρα θα μείνει υγιής)

Γλυκιά πίτα της συγχώρεσης 

Το βράδυ της Τυρινής συνηθίζεται σε πολλά μέρη της Ελλάδας να γίνονται γεύματα συγχώρεσης όπου παλιές έχθρες σβήνουν και οι νεότεροι ζητούν κατανόηση και συγχώρεση από τους μεγαλύτερους. Στην Κέρκυρα της Τυρινής ανταλλάσσονταν ευχές για συγχώρεση και για καλή Σαρακοστή. Οι γυναίκες έστηναν χορό και μετά έπλεναν σχολαστικά όλα τα σκεύη της κουζίνας με αλισίβα για να φύγει κάθε ίχνος λίπους από τα προηγούμενα φαγοπότια πριν μπει η Καθαρά Δευτέρα και η Σαρακοστή. Στο Σοχό της Θεσσαλονίκης με το περίφημο καρναβάλι του το Σάββατο της Τυρινής κατά το έθιμο ‘προστάβανι’ οι νέοι προσφέρουν στους γεροντότερους ένα πορτοκάλι και τους φιλούν το χέρι ζητώντας τους συγχώρεση πριν ξεκινήσει η Σαρακοστή. Την ημέρα αυτή ετοιμάζουν μια γλυκιά πίτα: βράζουν ρύζι, το στραγγίζουν και το ανακατεύουν με βούτυρο, γάλα, αυγά, λίγη ζάχαρη και κανέλα. Στρώνουν ένα χειροποίητο φύλλο σε μεγάλο ταψί, απλώνουν τη γέμιση, σκεπάζουν με δεύτερο φύλλο, ραντίζουν με νερό, τη χαράσσουν, τη λαδώνουν και την ψήνουν. Σύμφωνα με το έθιμο ο καθένας τη μοιράζει απαραίτητα σε τρία σπίτια.

 Κουλούμπρη Μαρία- Φανουρία