«Η αντίθεσή μου προς την χούντα και η επιθυμία για λαϊκή κυριαρχία και εθνική ανεξαρτησία που με στράτευσαν στον αντιδικτατορικό αγώνα.»

 

Ο Δημήτρης Παντάκας, απόφοιτος του Βαρβακείου του έτους 1968, πολιτικός μηχανικός του ΕΠΜ, αφηγείται σε μια αποκαλυπτική συνέντευξη τους αντιδικτατορικούς αγώνες, τις δραματικές στιγμές της κατάληψης του Πολυτεχνείου, τους κινδύνους που διέτρεξε, τη σύλληψή του μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου.

• Τι θυμόσαστε από την πρώτη ημέρα της δικτατορίας;

Το πραξικόπημα της 21^ης Απριλίου 1967 μας βρήκε μαθητές της 2ας Λυκείου. Την ημέρα εκείνη δεν λειτούργησαν τα σχολεία και εμείς, νέοι ανέμελοι και απολίτικοι ακόμη, βρήκαμε ευκαιρία να γιορτάσουμε την απρόσμενη αυτή αργία.

Μαζευτήκαμε λοιπόν, με κιθάρες και δίσκους μουσικής, στην ταράτσα του σπιτιού ενός συμμαθητού μας στου Ζωγράφου, όπου κατοικούσαμε τότε. Το σπίτι αυτό ήταν δίπλα ακριβώς από το Αστυνομικό Τμήμα του Ζωγράφου, που τότε στεγαζόταν στην Βίλα Κοτοπούλη. Εκεί λοιπόν είδαμε να μεταφέρουν στο Τμήμα συνεχώς ανθρώπους με τις πυτζάμες τους ή με μια κουβέρτα κάτω από την μασχάλη τους. Όπως μάθαμε αργότερα ήταν πολίτες, αριστεροί κυρίως, που οι πραξικοπηματίες φοβούμενοι την αντίδρασή τους, τους μαζεύανε από τα σπίτια τους και τους οδηγούσανε στην εξορία σε νησιά ή απομονωμένα χωριά. Αυτή η εικόνα σημάδεψε την εφηβική ψυχή μας!

• Ποια ήταν η κατάσταση στην πόλη σας τις πρώτες ημέρες της δικτατορίας;

Στου Ζωγράφου που έμενα τότε, δεν παρατηρήθηκε σημαντική αλλαγή, πέρα από μια αυξημένη κινητικότητα γύρο από το στρατόπεδο στο Γουδή και στο Αστυνομικό Τμήμα της περιοχής. Στην καθημερινότητα των πολιτών υπήρξε μια παγωμάρα και μια απορία για το τι θα ακολουθήσει.

• Ποια ήταν τα συναισθήματά σας τις πρώτες ημέρες της δικτατορίας;

Αν και απολίτικοι έφηβοι ακόμη, η έντονη αστυνόμευση, οι πολλές απαγορεύσεις και η εμφανής στρατιωτική παρουσία μας δημιουργούσαν μια αίσθηση δυσαρέσκειας, που δεν ξέραμε ακόμη πώς να την εκφράσουμε.

• Γνωρίζετε αντιστασιακές φοιτητές ομάδες που είχαν δημιουργηθεί την περίοδο της δικτατορίας;

Η δική μας παρέα, που την αποτελούσαν μαθητές του Βαρβακείου, των Αναβρύτων και του 10^ου Λυκείου Αμπελοκήπων, που μόλις είχαν γίνει φοιτητές, και σύχναζε στην πλατεία Μαβίλη, όπου ήρθε σε επαφή με μεγαλύτερους φοιτητές της Iατρικής Sχολής, αποτέλεσε έναν πυρήνα αντιδικτατορικής ζύμωσης από τον οποίο δημιουργήθηκε η Αντιδικτατορική ΕΦΕΕ (Αντι-ΕΦΕΕ) και εξελίχθηκε στη μαζικότερη αντιδικτατορική φοιτητική οργάνωση. Η άλλη κύρια αντιστασιακή φοιτητική οργάνωση ήταν ο «Ρήγας Φερραίος», που δημιουργήθηκε από τις πρώτες ημέρες της δικτατορίας, από νεολαίους της ΕΔΑ και των «Λαμπράκηδων». Άλλες μικρότερες οργανώσεις στον φοιτητικό χώρο ήταν: ΑΑΣΠΕ(Αντιφασιστική Αντιϊμπεριαλιστική Σπουδαστική Παράταξη Ελλάδας),ΠΠΣΠ (Προοδευτική Πανσπουδαστική Συνδικαλιστική Παράταξη), ΟΣΕ(Οργάνωση Σοσιαλιστική Επανάσταση), Κ.Ο. Μαχητής, κ.α.

• Ποιος ήταν ο κύριος στόχος των αντιστασιακών φοιτητικών ομάδων;

Πρώτος στόχος ήταν η αντικατάσταση των διορισμένων από τη Xούντα εκπροσώπων των φοιτητών και η εκλογή γνήσια εκλεγμένων φοιτητικών συμβουλίων σε όλες τις σχολές για την προώθηση των καθαρά φοιτητικών αιτημάτων σίτισης, στέγασης, συγγραμμάτων και εκδημοκρατισμού στα Πανεπιστήμια, παράλληλα με την ανάγκη αποκατάστασης της Δημοκρατίας στη χώρα μας, που προϋπόθετε την ανατροπή της στρατιωτικής δικτατορίας, καθώς και το όραμα της νεολαίας για εθνική ανεξαρτησία.

• Πώς δρούσαν οι αντιστασιακές ομάδες και ποια ήταν η οργάνωσή τους;

Η δράση των περισσότερων αντιστασιακών ομάδων και οργανώσεων περιλάμβανε την έκδοση και διανομή παράνομων μπροσούρων και προκηρύξεων, την αναγραφή συνθημάτων, την ενημέρωση του ξένου τύπου για τα διαδραματιζόμενα στην Ελλάδα, την οργάνωση και συμμετοχή σε αντιδικτατορικές εκδηλώσεις κάθε είδους (από κινηματογραφικές προβολές και συναυλίες, καταλήψεις πανεπιστημιακών χώρων, μέχρι κηδείες συμβολικών δημοκρατικών προσωπικοτήτων), την οργανωμένη αντιπολίτευση στις γενικές και έκτακτες συνελεύσεις των φοιτητών κόντρα στους διορισμένους εκπροσώπους της χούντας. Ορισμένες βέβαια, πιο ακραίες και ολιγομελείς οργανώσεις κατασκεύαζαν και τοποθετούσαν αυτοσχέδιες κροτίδες ή βόμβες, με σκοπό να διεγείρουν την εγχώρια και διεθνή κοινή γνώμη.

Η οργανωτική δομή τους, για λόγους συνομωτικότητας και ασφάλειας, επέτρεπε στο κάθε μέλος να γνωρίζει μόνο αυτούς που είχε ο ίδιος οργανώσει ή καθοδηγούσε (από κάτω) και μόνο έναν τον καθοδηγητή του (από πάνω).

• 

  Συμμετείχατε σε κάποια αντιστασιακή φοιτητική ομάδα;

Συμμετείχα στην Αντι-ΕΦΕΕ από το ξεκίνημά της και μέχρι το τέλος της δικτατορίας.

• Στο οικογενειακό/φιλικό/πανεπιστημιακό/εργασιακό περιβάλλον σας υπήρχαν άνθρωποι που υποστήριζαν τη Χούντα και αν ναι με ποιον τρόπο;

Όχι, στο περιβάλλον μας δεν είχαμε, ευτυχώς, υποστηρικτές της Χούντας.

Μόνο στον χώρο της σχολής μου είχαμε σε κάθε έτος ορισμένους φοιτητές που δέχθηκαν να υποστηρίξουν το έργο της Χούντας και να διορισθούν από αυτήν ως εκπρόσωποι των φοιτητών. Δυστυχώς τα άτομα αυτά έπαιζαν συνήθως και τον ρόλο των συνεργατών της ασφάλειας, δίνοντας πληροφορίες για τους δημοκράτες φοιτητές.

• Κάποιο άτομο από το οικογενειακό/φιλικό/πανεπιστημιακό/ εργασιακό περιβάλλον σας είχε διωχθεί από τη Χούντα;

Εγώ ο ίδιος συνελήφθηκα από την Γενική Ασφάλεια στις 18/2/1974, κρατήθηκα στα κρατητήρια της Μεσογείων μέχρι το Πάσχα του ’74 και μετά στις στρατιωτικές φυλακές του Μπογιατίου μέχρι τα μέσα Ιουνίου, οπότε και προφυλακίστηκα στις φυλακές Κορυδαλλού για να δικαστώ στο Έκτακτο Στρατοδικείο για παράβαση του Ν.509 του 1947, δηλαδή για ανατροπή του Πολιτεύματος. Αποφυλακίστηκα στις 26 Ιουλίου 1974 με την μεταπολίτευση και την Αμνηστεία όλων των πολιτικών κρατουμένων.

• Είχατε ως φοιτητές βοήθεια-υποστήριξη από το εξωτερικό στην αντίστασή σας κατά της Δικτατορίας; Αν ναι, τι είδους;

Η μόνη βοήθεια που λαμβάναμε ήταν η ενημέρωσή μας από τους ραδιοφωνικούς σταθμούς που λειτουργούσαν στο εξωτερικό και είχαν αντιδικτατορική στάση: «Φωνή της Αλήθειας», ελληνικό τμήμα της «Deutsche Welle», ελληνική εκπομπή του σταθμού του Λονδίνου.

• Είχατε σχέσεις με φοιτητές του εξωτερικού;

Όχι συστηματικά, αλλά περιστασιακά, μέσω ενός αδελφού συμμαθητή μας από το Βαρβάκειο που σπούδαζε στην Αρχιτεκτονική της Φλωρεντίας, λαμβάναμε ενημέρωση και έντυπο υλικό από τη δραστηριότητα των Ελλήνων φοιτητών της Ιταλίας και τη συμπαράσταση των Ιταλών φοιτητών προς τους Έλληνες.

• Ποια ήταν η σχέση των φοιτητών της Αθήνας με τους φοιτητές των άλλων πόλεων;

Η σύνδεση των φοιτητών της Αθήνας με τους φοιτητές των άλλων πόλεων γινόταν κύρια μέσα από τους συλλόγους των συντοπιτών φοιτητών (π.χ. Κρητών, Ηλείων, Δωδεκανησίων κλπ.) που λειτουργούσαν με δημοκρατικές εκλεγμένες διοικήσεις, είχαν υποκαταστήσει τους διορισμένους φοιτητικούς συλλόγους και είχαν γίνει φυτώρια αντίστασης στην δικτατορία. Γι’ αυτό και συνήθως οι συγκεντρώσεις, διαδηλώσεις και καταλήψεις που συνέβαιναν στην Αθήνα ακολουθούνταν από αντίστοιχες εκδηλώσεις σε άλλες πόλεις.

• Γνωρίζετε αντιστασιακό τύπο; Μπορούσατε να τον προμηθευτείτε και πώς;

Λόγω της συμμετοχής μου στην Αντι-ΕΦΕΕ με προμηθεύανε και μοίραζα και σε άλλους την εφημερίδα «Πανσπουδαστική», που εξέδιδε κάθε δίμηνο περίπου η Αντι-ΕΦΕΕ, ενώ μέσω του ίδιου δικτύου είχα πρόσβαση στον «Οδηγητή», όργανο της ΚΝΕ και στον «Ριζοσπάστη», όργανο της Κ.Ε. του ΚΚΕ. Από συμφοιτητές μου, που ήταν στον «Ρήγα Φερραίο» και είχαμε πολύ καλές φιλικές σχέσεις και συνεργασία, προμηθευόμουνα τον «Θούριο».

• Πόσο χρονών ήσασταν στην εξέγερση του Πολυτεχνείου;

Ήμουν 23 ετών.

• Ποια ήταν η επαγγελματική σας απασχόληση;

Ήμουν ακόμη φοιτητής. στο τελευταίο έτος της σχολής Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ.

• Πού κατοικούσατε τότε;

Κατοικούσα στο πατρικό μου σπίτι, σε διαμέρισμα στο Γουδή του Δήμου Ζωγράφου, στην περιοχή του Νοσοκομείου των Παίδων.

• Πού βρισκόσασταν εκείνη την ημέρα, 17 Νοέμβρη;

Βρισκόμουνα στο Πολυτεχνείο.

• Πώς μάθατε για την κατάληψη του Πολυτεχνείου;

Ήμουν ήδη στο Πολυτεχνείο και συμμετείχα στην Γενική Συνέλευση της Σχολής μου, που πραγματοποιήθηκε ενόψει των προβλεπόμενων φοιτητικών εκλογών.

•  Συμμετείχατε στην κατάληψη του Πολυτεχνείου; Με ποιον τρόπο;

Αρχικά είχα αναλάβει την εκτύπωση προκηρύξεων με έναν πολύγραφο του Πολυτεχνείου στην Αρχιτεκτονική Σχολή. Ελαβα μέρος στη μεταμεσονύκτια Συνέλευση της Σχολής Πολιτικών Μηχανικών για την εκλογή εκπροσώπων της σχολής στην Συντονιστική Επιτροπή της Κατάληψης. Υπήρξα σύνδεσμος της Συντονιστικής Επιτροπής με τον ραδιοφωνικό σταθμό του Πολυτεχνείου για τη μεταφορά μηνυμάτων προς μετάδοση.

• Ποιοι λόγοι σας ώθησαν να συμμετάσχετε;

Η αντίθεσή μου προς την χούντα και η επιθυμία για λαϊκή κυριαρχία και εθνική ανεξαρτησία που με στράτευσαν στον αντιδικτατορικό αγώνα.

• Υπήρχε κάποιος δικός σας άνθρωπος που βρισκόταν στην κατάληψη του Πολυτεχνείου;

Εγώ ο ίδιος, καθώς και όλη η φιλική παρέα μας που συχνάζαμε στην πλατεία Μαβίλη.

• Ποιος ήταν ο ρόλος του κάθε φοιτητή/τριαςκατά την κατάληψη του Πολυτεχνείου και πώς συνεργαζόταν με τους συμφοιτητές του; Εσείς είχατε αναλάβει κάποιον συγκεκριμένο ρόλο;

Ο κάθε φοιτητής αναλάβαινε αυθόρμητα πρωτοβουλίες δράσης, συνήθως μόνος του και σπάνια (οι πιο οργανωμένοι) σε συνενόηση με άλλους συναγωνιστές που ήδη γνωρίζονταν. Ακόμη δημιουργήθηκαν δεσμοί συνεργασίας και μεταξύ αγνώστων, όπως θυμάμαι έναν άγνωστό μου μαθητή γυμνασίου, που «κόλλησε» μαζί μου και με ακολουθούσε συνέχεια σε ό,τι έκανα, προσφερόμενος να παίξει τον ρόλο του «βοηθού» μου. Όπως προανάφερα, είχα αναλάβει την εκτύπωση προκηρύξεων με έναν πολύγραφο του Πολυτεχνείου και υπήρξα σύνδεσμος της Συντονιστικής Επιτροπής με τον ραδιοσταθμό του Πολυτεχνείου.

• Ποια ήταν τα συναισθήματα των φοιτητών, όσο ήταν σε κατάληψη στο Πολυτεχνείο;

Όσο βλέπαμε την προσέλευση και τη συμπαράσταση, με κάθε τρόπο, του κόσμου να μεγαλώνουν, τόσο πέρναμε δυνάμεις και ελπίδα ότι ο αγώνας μας θα ήταν νικηφόρος. Ό,τι κάναμε το κάναμε με χαρά και ζούσαμε μια έξαρση σε μια γιορτή δημοκρατίας. Η μόνη ανησυχία μας ήταν τυχόν διαστρέβλωση και συκοφάντηση του αγώνα μας, με συνθήματα και ενέργειες άκαιρες, που ευτυχώς αποφεύχθηκε ανώδυνα και επιτεύχθηκε μια σύμπνοια όλων των απόψεων μέχρι την τελική στιγμή.

• Όσο οι φοιτητές βρίσκονταν στο Πολυτεχνείο υπήρχαν ενδείξεις για την επίθεση;

Από το μεσημέρι της Παρασκευής 16/11 κυκλοφορούσαν φήμες ότι θα επενέβαινε ο στρατός, μετά την αποτυχία της αστυνομίας να ελέγξει την κατάσταση, αλλά ποτέ δεν περιμέναμε αυτό που ακολούθησε.

• Σε ποιο σημείο βρισκόσασταν την ώρα της επίθεσης; Κινδυνεύσατε;

Την ώρα της επίθεσης ήμουν εκτός του Πολυτεχνείου, γιατί είχα εξέλθει το απόγευμα της Παρασκευής και δεν μπόρεσα να ξαναμπώ, καθώς είχαν περικυκλώσει το Πολυτεχνείο η αστυνομία και ο στρατός. Οι πιο επικίνδυνες στιγμές για μένα ήταν το Σάββατο το πρωί στις οδούς Πατησίων και Γ΄ Σεπτεμβρίου, όταν τα θωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού της αστυνομίας κυκλοφορούσαν πολυβολώντας με πραγματικά πυρά, για να διαλύσουν τον συγκεντρωμένο κόσμο που διαμαρτύρονταν.

• Φοβηθήκατε κάποια στιγμή ( κατά τη διάρκεια της κατάληψης, τη 17^η Νοέμβρη, τις επόμενες ημέρες) για τη ζωή σας;

Μόνο το Σάββατο 17/11 το πρωί, όπως προανάφερα. Ακόμη, στη διάρκεια της κράτησης μου στις στρατιωτικές φυλακές Μπογιατίου, το Πάσχα του 1974, όταν ένα βράδυ μετά τα μεσάνυκτα (ήταν η ώρα που κλείνανε τους κρατούμενους στρατιώτες στους θαλάμους τους και άρχιζαν τα βασανιστήρια των πολιτικών κρατουμένων), ακούστηκε η κραυγή ενός συγκρατούμενου: «Βοήθεια Έλληνες, μας σκοτώνουν!». Παγώσαμε όλοι. Ήταν κάτι εφιαλτικό!

• Πώς αντέδρασαν οι φοιτητές μετά την είσοδο του τανκ;

Από ό,τι γνωρίζω οι περισσότεροι φοιτητές βγήκαν από την κεντρική πύλη του Πολυτεχνείου μετά το γκρέμισμά της, προστατευόμενοι από τους στρατιώτες, για να μην τους δείρουν οι παρακρατικοί ή τους συλλάβουν οι αστυνομικοί και κρύφτηκαν σε γειτονικές πολυκατοικίες, όπου φιλόξενοι κάτοικοι τους προστάτευσαν μέχρι να ξημερώσει και να φύγουν δύο-δύο. Μερικοί φοιτητές κρύφτηκαν μέσα στα κτίρια του Πολυτεχνείου, όπου τους «ξετρύπωσαν» οι στρατιώτες στην έρευνα που έκαναν και τέλος μερικοί συνελήφθησαν.

• Μετά την 17^η Νοέμβρη πώς ήταν η κατάσταση στα ΑΕΙ και ιδιαίτερα στο Πολυτεχνείο;

Το Πολυτεχνείο παρέμεινε κλειστό μερικές ημέρες, για να αποκατασταθούν οι ζημιές, που προξενήθηκαν κυρίως από την εισβολή, αν και η προπαγάνδα της χούντας προσπάθησε να τις επιρρίψει στους φοιτητές. Σε όλες τις σχολές ξεκίνησαν τα μαθήματα μέσα σε ένα κλίμα τρομοκρατίας, με μουδιασμένους όσους φοιτητές δεν είχαν τον φόβο να συλληφθούν και μπόρεσαν να τα παρακολουθήσουν.

• Ποια ήταν η θέση των φοιτητών/τριών μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου;

Όσοι φοιτητές πρωτοστάτησαν στην κατάληψη ή εκτέθηκαν στις γενικές συνελεύσεις στη διάρκεια της κατάληψης, περάσαν μετά τις 17/11 στην παρανομία, κρυβόμενοι σε φιλικά ή μισθωμένα σπίτια, για να αποφύγουν την σύλληψη από την ασφάλεια που τους αναζητούσε στα σπίτια τους. Επικρατούσε όμως γενικά ένα αίσθημα επιτυχίας, αφού είχαμε καταφέρει ένα σημαντικό κτύπημα στην δικτατορία, την διάψευση της προσπάθειας δήθεν «εκδημοκρατισμού» του καθεστώτος και την εσωτερική ανακατάταξη με την ανατροπή του Παπαδόπουλου από την χούντα του Ιωαννίδη.

• Ποιες ημερομηνίες-γεγονότα θεωρείτε ότι ήταν καθοριστικές για την πτώση της Χούντας;

Εκτός από την κατάληψη του Πολυτεχνείου, σημαντικές αντιδικτατορικές εκδηλώσεις, καθοριστικές για την πτώση της χούντας, ήταν: Η κηδεία του Νομπελίστα ποιητή μας Γεώργιου Σεφέρη, στις 22/11/1971, όπου χιλιάδες λαού σε μία πορεία-διαδήλωση από τη Μητρόπολη μέχρι το Α΄Νεκροταφείο Αθηνών, φώναξαν αντιχουντικά συνθήματα. Η κατάληψη της Νομικής Σχολής στις 21/2/1973, όπου χιλιάδες φοιτητές από την ταράτσα του κτηρίου συγκλόνησαν το κέντρο της Αθήνας με το σύνθημα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ. Τέλος το προδοτικό πραξικόπημα κατά του Μακαρίου στην Κύπρο, στις 15/7/1974, με την τουρκική εισβολή που ακολούθησε στις 20/7/1974 και τη γελοία επιστράτευση που επιχείρησε η χούντα στην Ελλάδα, ανάγκασαν σε παραίτηση το δικτατορικό καθεστώς και στην παράδοση της εξουσίας στους παλαιούς πολιτικούς.

• Τι σήμαινε για εσάς το Πολυτεχνείο τότε, τι σημαίνει τώρα;

Τότε ήταν ένας σταθμός στην πορεία του αγώνα μας για τον εκδημοκρατισμό των πανεπιστημίων και ολόκληρης της χώρας. Σήμερα παραμένει ένας φάρος του αγώνα της νεολαίας και όλων των γενεών, για ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ και ΛΑΪΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ, τα κύρια συνθήματα του Πολυτεχνείου, όπως εκφράστηκαν στη μοναδική Ανακοίνωση-Συνέντευξη της Συντονιστικής Επιτροπής της κατάληψης , που διάβασε η Τόνια Μoροπούλου, φοιτήτρια τότε Χημικών Μηχανικών ΕΜΠ, στις 16/11/1973 προς τους δημοσιογράφους και που δεν έχουν ακόμη δικαιωθεί.