του Πάρη Ρέρρα
Η πρώτη γραπτή μαρτυρία για την ύπαρξη Εβραίων στην Κέρκυρα χρονολογείται το 1147, με μονάχα έναν Εβραίο ονόματι Γιοσέφ. Mέχρι και την αρχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου οι Eβραίοι της Κέρκυρας έφταναν τον αριθμό των 2.000, ενώ μετά το ολοκαύτωμα στην Κέρκυρα υπήρχαν μόνο 166. Τι οδήγησε όμως στον αφανισμό αυτής της κοινότητας;
Η αντισημιτική στάση των Kερκυραίων δεν μπορεί να τοποθετηθεί χρονολογικά με ακρίβεια. Η πιο
σημαντική στιγμή για τη σχέση Eβραίων και Kερκυραίων γράφεται την 1η Απριλίου του 1891, όταν η οκτάχρονη Eβραία Ρουμπίνα Βήτα Σάρδα εξαφανίζεται, ενώ ο πατέρας της μαζί με άλλους δυο θαμώνες σε ένα καφενείο ανακαλύπτει την τεμαχισμένη σορό της κόρης του μέσα σε ένα σακί στην οδό Παλαιολόγου. Σύντομα διαδίδονται φήμες μέσα στο γκέτο, πως οι χριστιανοί σκότωσαν το παιδί αυτό εν όψει του Πάσχα, ενώ αντίθετα στη χριστιανική κοινότητα γίνεται λόγος για δολοφονία της κόρης από τον ίδιο τον πατέρα της ή ακόμα και για τη δολοφονία της χριστιανής Μαρίας εν όψει του Πεσάχ. Φυσικά, οι αντιδράσεις από την πλευρά των χριστιανών ήταν σκληρές, με την αστυνομία να μην ασχολείται με το θέμα, ενώ ο φόνος αυτός έγινε αφορμή ακόμα και για πολιτική διαμάχη μεταξύ Δηλιγιάννη και Τρικούπη.
Μερικές δεκαετίες αργότερα, χωρίς το μίσος της χριστιανικής κοινότητας να έχει σβήσει, η Ελλάδα εισέρχεται στην περίοδο της Γερμανικής κατοχής. Την Παρασκευή 9 Ιουνίου του 1944 στις 6 το πρωί, οι Γερμανοί Ναζί συγκεντρώνουν όλα τα μέλη της εβραϊκής κοινότητας κοντά στο Παλαιό Φρούριο, στην πλατεία Στρατού, φρουρούμενους από την ελληνική χωροφυλακή (!). Είχε προηγηθεί η ανάρτηση της ανακοίνωσης προς όλους τους Κερκυραίους, που χαιρέτιζε 
τη γερμανική αποστολή ως λυτρωτική. Η «Ανακοίνωσις προς τον Λαόν της Κέρκυρας» απευθυνόταν κατά μεγάλο μέρος στους χριστιανούς και είχε έναν εύχαρο χαρακτήρα. Η ανακοίνωση αυτή προβάλλει έναν ακραίο εθνικισμό που παρουσιάζεται ως μεγάλη αγάπη για το νησί, ενώ υπογράφεται από τον δήμαρχο Σπυρίδωνα Κόλλα, τον νομάρχη Ιωάννη Κομιανό και τον διευθυντή της αστυνομίας Σ. Δεδόπουλο.
Οι Εβραίοι καταφτάνουν στην πλατεία φοβισμένοι για την επιβίωση όλης της κοινότητας, καθώς οι Γερμανοί ανάγκασαν ακόμα και τους ψυχικά και σωματικά ασθενείς δια της βίας να παρευρεθούν. Πίσω τους, στέκονταν άνδρες της Γκεστάπο που σημάδευαν με πολυβόλα το πλήθος. Στην πλατεία συγκεντρώθηκαν συνολικά 1.650 Εβραίοι, ενώ ανάμεσα τους υπήρχαν και Εβραίοι από την Αθήνα. Πολλοί ήταν οι χριστιανοί οι οποίοι παρευρέθηκαν στην πλατεία, για να δουν αυτό το «θέαμα». Στη συνέχεια, οι Εβραίοι κλείνονται στα υπόγεια του παλαιού εγκαταλελειμμένου αγγλικού νοσοκομείου. Εκεί οι Γερμανοί θα αρπάξουν δια της βίας τα πολύτιμα αντικείμενα που έφεραν μαζί τους. Τα περισσότερα θα τα κρατήσουν, ενώ αρκετά άλλα θα δοθούν με δημοπρασία στους Κερκυραίους, όπως μάλιστα και η ακίνητη περιουσία τους. Σύμφωνα με τον Αρμάντο Άρον, οι περιουσίες των Εβραίων της Κέρκυρας βάσει νόμου έπρεπε να παραχωρηθούν στο ελληνικό κράτος. Αντ’ αυτού, ένα ελάχιστο μέρος από όλα αυτά παραχωρήθηκε.
Οι Εβραίοι της Κέρκυρας έφευγαν ανά ομάδες για την Αθήνα και μετά για το Άουσβιτς. Συνολικά η αποστολή διήρκησε 20 μέρες, μέχρι τις 29 Ιουνίου, όταν και η τελευταία ομάδα ολοκλήρωσε το ταξίδι. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού πολλοί από αυτούς πέθαναν λόγω των συνθηκών, καθώς επί μέρες βρίσκονταν ομαδικά όρθιοι σε μικρά βαγόνια χωρίς φαγητό και νερό. Όσοι πέθαναν, τοποθετούνταν σε ένα βαγόνι με ασβέστη και έπειτα, όταν έφταναν στο Άουσβιτς, καίγονταν.
Τα βασανιστήρια που υπέστησαν οι Eβραίοι στο Άουσβιτς, όσο σκληρά και αν ήταν, δεν πτόησαν το ηθικό τους. Ισχυρή απόδειξη αποτελεί η ιστορία του Κερκυραίου αξιωματικού του Ελληνικού στρατού Ιωσήφ
Βαρούχ, ο οποίος παρακίνησε τους συγκρατούμενούς του σε μία από τις μεγαλύτερες εξεγέρσεις στο Άουσβιτς Μπικερνάου. Χαρακτηριστικά, ο Ιωσήφ με το σύνθημα «Θα γίνει ρε, ναι ή όχι, το ντου που λέγαμε;», παρακινεί τους Εβραίους να αντισταθούν στον απόηχο της προέλασης του Κόκκινου στρατού. Κυρίως Έλληνες και Πολωνοί Εβραίοι επιτέθηκαν σε μία ομάδα Γερμανών φρουρών, τους αφόπλισαν και εφοδιασμένοι μεταξύ άλλων με δυναμίτιδα, που τους είχαν προμηθεύσει Ελληνίδες κρατούμενες παρακείμενου ναζιστικού εργοστασίου, οχυρώθηκαν σε ένα από τα πέντε κρεματόρια. Κατάφεραν να σκοτώσουν μικρό τμήμα της ναζιστικής δύναμης, δοκίμασαν να ανατινάξουν ένα από τα κρεματόρια, μα υπέκυψαν σε έφοδο των Ες Ες. Περισσότεροι από τετρακόσιοι εξεγερμένοι έχασαν εκείνη τη μέρα τη ζωή τους, μέσα σε κρεματόρια ή σε άλλα σημεία του στρατοπέδου, ακόμα και στο γειτονικό δάσος τις στιγμές που επιχειρούσαν να διαφύγουν. Αρκετοί Έλληνες Εβραίοι έπεφταν νεκροί από τα πολυβόλα των Ναζί τραγουδώντας τον ελληνικό εθνικό ύμνο. Από τις στολές τους είχαν φτιάξει μία πρόχειρη ελληνική σημαία που την ύψωσαν στο στρατόπεδο και πέθαναν τραγουδώντας τον ελληνικό εθνικό ύμνο.
Δυστυχώς, η ελληνική εβραϊκή κοινότητα της Κέρκυρας, η οποία έφερε μαζί της μία ιστορία αιώνων, έφτασε στα όρια του αφανισμού της κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, με μόνο 166 από τους 2.000 Εβραίους της Κέρκυρας να επιζούν μετά το ολοκαύτωμα. Σήμερα λειτουργεί η εβραϊκή συναγωγή της οδού Βελισσαρίου στην Κέρκυρα, λίγα μέτρα μακριά από τα ερείπια της παλαιάς συναγωγής, συνεχίζοντας την ιστορία της ιουδαϊκής κοινότητας.
Πηγές:
- Γκατένιο Όσμο Ν. (2005). Από την Κέρκυρα στο Μπιρκενάου και στην Ιερουσαλήμ. Η ιστορία μίας Κερκυραίας, Εκδόσεις Γαβριηλίδης.
- Λιάτα, Ε. (2008). Η Κέρκυρα και η Ζάκυνθος στον κυκλώνα του αντισημιτισμού: η» συκοφαντία για το αίμα» του 1891, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών.
· Σούσης Λ., Ισραηλιτικές Κοινότητες Ιονίων Νήσων-Ιστορία-Εκπαίδευση, στο συλλογικό έργο Το Σχολείο στα Ιόνια Νησιά: 1864-2021. Εκατόν πενήντα επτά χρόνια ελληνική εκπαίδευση , Επιμ Αγγελόπουλος Π., Κέρκυρα 2021
