ΕΙΝΑΙ ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΟΙ ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ;
ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ.
Του Ορέστη-Ευάγγελου Γιαννικόπουλου
Όλοι γνωρίζουμε, νομίζω, τον Ελευθέριο Βενιζέλο, τον σπουδαίο Έλληνα πολιτικό. Όμως, πολύ λίγοι γνωρίζουν τον Ελευθέριο ως παιδί και φοιτητή.
Με αφορμή μια επιστολή του πατέρα του προς τον νεαρό τότε μαθητή Ελευθέριο μαθαίνουμε άγνωστες πτυχές της ζωής του σπουδαίου πολιτικού που αφορούν στην εκπαίδευσή του.
Ο πατέρας του Κυριάκος διατηρούσε ένα μικρό υαλοπωλείο και ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για τη μόρφωση του γιού του. Έπειτα από τη στοιχειώδη μόρφωσή του (του Ελληνικού και του Γυμνασίου) αλλά και επειδή ο πατέρας του είχε καταλάβει το «οξύ πνεύμα» του, ο Βενιζέλος ξεκίνησε να φοιτά στο «Εμπορικόν Εκπαιδευτήριον Αντωνιάδου» στην Αθήνα. Στο Εκπαιδευτήριο δίδασκαν επιφανείς καθηγητές, το πρόγραμμα ήταν εμπλουτισμένο με προαιρετικά μαθήματα, όπως οι ευρωπαϊκοί χοροί, οι ξένες γλώσσες (προαιρετικές εκείνη την εποχή) και τα εικαστικά.
Στην επιστολή που έστειλε ο Κυριάκος Βενιζέλος στον γιο του στις 27 Μαρτίου 1878 κατέγραψε κυρίως τις ανησυχίες και επιθυμίες του. Ο Κυριάκος ήθελε τον γιο του διάδοχο στην επιχείρηση του. Τον συμβούλευε να μάθει να γράφει καλλιγραφικά και καθαρογραφημένα, να παρακολουθεί μαθήματα διπλογραφίας* και καταστιχογραφίας** και να παρακολουθεί το εμπορικό δίκαιο στο Λύκειο, το οποίο μάλιστα το θεωρούσε «αναγκαιότατον». Στο τέλος της επιστολής ανέφερε και τις γλώσσες που ήθελε να μάθει ο γιος του: γαλλικά, γερμανικά, και αν είχε χρόνο, λατινικά και τουρκικά. Για να βελτιωθεί στα γαλλικά αποφάσισε ο γιος του να του στέλνει γράμματα στη γαλλική και αυτός θα προσλάμβανε έναν μεταφραστή για να τα διαβάζει. Τα γερμανικά έπρεπε να τα μάθει, καθώς θεωρούσε ότι είχαν μέλλον στο εμπόριο.
Παρ΄ όλα αυτά, το σχέδιο του Κυριάκου δεν ακολουθήθηκε κατά γράμμα. Στα γαλλικά, στην αρχή, ο Ελευθέριος εισήχθη στην Τρίτη τάξη του Εκπαιδευτηρίου (στα υπόλοιπα μαθήματα εισήχθη στη Δεύτερη τάξη) αλλά ο καθηγητής του, που είχε μάθει Γαλλικά από την υπηρεσία του στον γαλλικό στρατό, ήταν ανεπαρκής. Όμως, ο Ελευθέριος πήρε υψηλό βαθμό και ευχαριστήθηκε ο απαιτητικός Κυριάκος τουλάχιστον. Βέβαια, όταν ο Ελευθέριος έστειλε επιστολή στον πατέρα του στα γαλλικά, η γλώσσα ήταν στοιχειώδης και μόνο έξι αράδες. Ο κηδεμόνας του Ελευθερίου στην Αθήνα, Δημήτριος Φέρμπος, διαβεβαίωσε σε επιστολή του τον Κυριάκο πως σε κάθε τους συνάντηση συνιστά στον Ελευθέριο να μην αμελεί το μάθημα των γαλλικών.
Μέχρι και το 1889 ο Ελευθέριος δεν ασχολήθηκε καθόλου με τα γαλλικά, αλλά στον ελάχιστο ελεύθερο χρόνο του αφιερωνόταν στα γερμανικά. Ο Ελευθέριος παρακολουθούσε προαιρετικά μαθήματα γερμανικών και ευρωπαϊκών χορών στο εκπαιδευτήριο. Στην τέταρτη και τελευταία τάξη του Γυμνασίου Ερμούπολης ο Ελευθέριος διέμενε στο σπίτι του οικογενειακού φίλου και καθηγητή Βασίλειου Ψιλάκη, ο οποίος είχε σπουδάσει στη Βιέννη. Λόγω παράκλησης του Κυριάκου-ποιου άλλου;- ο Ψιλάκης παρέδιδε μαθήματα γερμανικών στον Ελευθέριο, περιστασιακά βέβαια, λόγω του φόρτου εργασίας μαθητή-καθηγητή. Ο Ελευθέριος όμως συνέχισε τη γερμανική και όταν ήταν φοιτητής. Λόγω της επιμονής του Κυριάκου, παρακολούθησε ιδιαίτερα μαθήματα από τον γερμανικής καταγωγής Μιχαήλ Δέφνερ, λόγιο και υφηγητή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Τα γερμανικά του φάνηκαν χρήσιμα στην πολιτική, όταν ανέπτυξε φιλικές σχέσεις με τον γραμματέα του Γερμανικού Προξενείου και τη σύζυγό του Βαπτιστίνη Ικάρ.
Ως το φθινόπωρο του 1889 ο Ελευθέριος δεν είχε εκπληρώσει τις επιθυμίες του τότε νεκρού πατέρα του, καθώς τα γερμανικά του δεν ήταν πλούσια, τα γαλλικά του στοιχειώδη, ενώ τα αγγλικά δεν τα είχε «αγγίξει» καν. Όλα άλλαξαν όταν αυτοεξορίστηκε στην Αθήνα, όπου είχε χρόνο για να διαπρέψει στο πεδίο της γλωσσομάθειας. Δώδεκα με δεκαπέντε ώρες την ημέρα επί έξι μήνες τον έκαναν άπταιστο στην γαλλική. Την άνοιξη του 1890, άρχισε την εκμάθηση της αγγλικής, με τη βοήθεια δασκάλου αυτή τη φορά. Επιστρέφοντας στα Χανιά ο Βενιζέλος τελειοποίησε τα γαλλικά και φρόντισε να συναναστρέφεται και επίλεκτα μέλη της παροικίας στην κρητική πόλη.
Τα γαλλικά άνοιξαν νέους ορίζοντες στον νεαρό πολιτικό. Από τον γαλλικό τύπο μπορούσε να ενημερώνεται για τις διεθνείς εξελίξεις, να αποκρυπτογραφεί τον τρόπο σκέψης και δράσης των ισχυρών, να κατανοεί τους μηχανισμούς της διαμόρφωσης των αποφάσεων και να ακούει τους ψιθύρους της κοινής γνώμης και τα μηνύματα της. Ως δικηγόρος είχε το πλεονέκτημα να προσεγγίζει χωρίς διαμεσολαβήσεις τη γαλλική νομική βιβλιογραφία και να ενημερώνεται για τους προβληματισμούς και την πρόοδο της επιστήμης του. Επιπλέον, είχε την ευκαιρία να φωτίζει πτυχές του κρητικού ζητήματος σε δεξιώσεις, ανεπίσημα δείπνα και σε χαρτοπαικτικές εσπερίδες. Τέλος, ως πρωθυπουργός, με τα γαλλικά του και φυσικά με την ακτινοβολία της σύνθετης προσωπικότητάς του, σαγήνευσε τους ηγέτες στις διεθνείς διασκέψεις και διπλωματικές αποστολές. Βέβαια τα γαλλικά του δεν είχαν και την καλύτερη προφορά, ο Χάνκεϊ μάλιστα χαρακτήριζε τα γαλλικά του Βενιζέλου ως «φρικτά» και αυτό οφειλόταν μάλλον στο ότι στην εφηβεία ο Ελευθέριος δεν άκουγε τον πατέρα του που του έλεγε να προσέρχεται στον εμπορικό οίκο του Αιγυπτιώτη επιχειρηματία Λυγκούνη για καλύτερη προφορά της γαλλικής.
Είναι τελικά χρήσιμες οι ξένες γλώσσες;
*διπλογραφία: μέθοδος τήρησης λογιστικών βιβλίων με διπλή καταγραφή των οικονομικών στοιχείων και πράξεων.
**καταστιχογραφία: η καταχώριση οικονομικών συναλλαγών και γεγονότων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ελευθέριος Βενιζέλος και Μαρία Ελευθερίου: Η Αλληλογραφία (1889-1890),Εισαγωγή: Μ. Ζ. Κοπιδάκης. Έκδοση επιστολών: Μαρία Αρ. Καραγιάννη, Αθήνα: Καστανιώτης, 2018.
Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών Ελευθέριος Βενιζέλος https://www.venizelos-foundation.gr/el/
