Το Λαογραφικό Μουσείο Κρανέας Ελασσόνας στεγάζεται στο ανακαινισμένο κτίριο του πρώην ΜΕΣΚΕ (Μορφωτικός Εξωραϊστικός Σύλλογος Κρανέας Ελασσόνας) στο οποίο λειτουργεί ο Πολιτιστικός Οργανισμός του Δήμου Αντιχασίων – Πνευματικό Κέντρο – ΜΕΣΚΕ. Το κτίριο που φιλοξενεί το μουσείο ανεγέρθηκε το έτος 1964, επί προεδρίας Παπαευθυμίου Βασιλείου, αντιπροεδρίας Ψύρρα Δημητρίου και Κοινοτικών Συμβούλων: Γκανέτσιου Δημητρίου, Δημουλά Κων/νου, Ζαφείρη Χαρίσιου, Κατσαβού Σπυρίδωνα, Λάλου Αποστόλου, Λυκοκώστα Ιωάννη, Προβίδα Βασίλειου, μερίμνη του τότε γραμματέα της κοινότητας Ζέρβα Βασλείου και των διδασκάλων Αδαμόπουλου Ευσταθίου, Κόνιαρη Νικολάου, Φορλίδα Γεωργίου και τη συμμετοχή όλων των δημοτών. Πρόκειται για ένα διώροφο κτίριο στο ισόγειο του οποίου υπάρχει η αίθουσα εκδηλώσεων του χωριού και βοηθητικοί χώροι, ενώ στον όροφο υπάρχει το μικρό όμορφο Λαογραφικό Μουσείο Κρανέας.
Η συλλογή του Μουσείου καταλαμβάνει μία ευρύχωρη αίθουσα η οποία βρίσκεται δίπλα από εκείνη που φιλοξενεί την βιβλιοθήκη του χωριού. Η συλλογή περιλαμβάνει είδη λαϊκής τέχνης και οικιακής χρήσης των περασμένων χρόνων από την περιοχή. Εκτίθενται τοπικές φορεσιές, εργόχειρα και αντικείμενα καθημερινής χρήσης.
Η συλλογή υφαντικής αποτελεί μια από τις σημαντικότερες συλλογές του μουσείου. Τα χειροποίητα αυτά ¨έργα τέχνης¨ διασώζουν γνώσεις, υλικά, τεχνικές καθώς και την αισθητική ιστορία του χωριού. Τα υφαντά αυτά εξυπηρετούσαν διάφορες καθημερινές ανάγκες των ανθρώπων, τον στολισμό του σπιτιού και επαγγελματικές ασχολίες. Συγκεκριμένα ο επισκέπτης μπορεί εδώ να δει βελέντζες στείρες (Προθήκη 1 & Βάση 1), σάϊσματα τα οποία είναι στρώματα από γιδόμαλλο (Προθήκη 3 & 4), κιλίμια (Προθήκη 4 & Βάση 1), μαξιλάρια (Προθήκη 5), μπάντες (Προθήκη 6) και σακιά (Προθήκη 5).
Η συλλογή ξυλογλυπτικής του λαογραφικού μουσείου Κρανέας περιλαμβάνει έργα που συνδέονται κυρίως με τις ανάγκες του σπιτιού (έπιπλα, σκεύη) ή της επαγγελματικής ζωής. Πρόκειται για αντικείμενα τα οποία είναι κατασκευασμένα από μία μεγάλη ποικιλία ξύλου, χωρίς όμως ιδιαίτερη διακόσμηση, εκτός από ελάχιστα που φέρουν εγχάρακτη ή ανάγλυφη, και εξυπηρετούσαν τις καθημερινές ανάγκες των ανθρώπων. Η συλλογή αυτή περιλαμβάνει μία μπιζουτιέρα, έναν τράπεζο, μία χλιαροθήκη (κουταλοθήκη) (Προθηκη 1), ένα βιδούρι και φουρλέτσκα (ξύλινη λεκάνη και κόπανος για να χτυπάνε το βούτυρο ή το γάλα), κούτουλος (κουτάλα), φτσέλι (ξύλινο βαρελάκι στενόμακρο χωρητικότητας 3-5 κιλών νερού, το μετέφεραν μαζί τους οι γεωργοί και οι κτηνοτρόφοι), σκαφίδι, (Προθήκη 7), πίπα, τσιμπούκια, χερούλια γκλίτσας, κλούτσα, (Προθήκη 8), κόσκινα, πινακοτό, μπούκλα (ειδικό ξύλινο παγούρι για κρασί), κουτάλες, πιρούνα, γκουμπζές και τσιουνάκα (γουδί – γουδοχέρι), πινάκια, στούμπος, ξύλινα περίτεχνα χλιάρια (κουτάλια), ποτήρι με χαμηλό πόδι, κουτουλούλι (κουτάλι με στενόμακρη λαβή), καρδάρι (Προθήκη 10).
Τα αντικείμενα μεταλλοτεχνίας που διαθέτει το μουσείου είναι κατασκευασμένα από χαλκό (μπακίρι), ορείχαλκο (μπρούντζο) σίδερο, ατσάλι και η χρήση τους αναφέρεται σ’ ένα ευρύ φάσμα οικιακών αναγκών (τροφή, φωτισμός, θέρμανση, καθαριότητα) και αγροτικών ασχολιών (γεωργία, κτηνοτροφία). Τέτοια αντικείμενα είναι το γκιούμι, το καφόντλαπο (μεταλλικό κυλινδρικό εργαλείο με στενόμακρη λαβή πού εξυπηρετούσε στο ψήσιμο του καφέ), ο τενεκές (Προθήκη 1), ένα σίδερο με κάρνα (κάρβουνα) (Προθήκη 2), ένα μαγγάνι και ένα κηροπήγιο (Προθήκη 3), λάμπα και γκαζόλαμπα (Προθήκη 7), ένα τσακμάκι, ένα κουδούνι, μία τράκα, ένα κυπρί (Προθήκη 8). Επίσης στην Προθήκη 10 υπάρχουν μπακιρένια και μπρούτζινα αντικείμενα όπως μπρακατσούλια, τσέντσερη, μπρακάτσα, γκιουμούλια, τσιζβέ, κουτούλα και τέσσερα τσιουνάκια (πινάκια). Στην κατηγορία αυτήν ανήκουν και τα εργαλεία που χρησιμοποιούσαν στις καθημερινές τους ασχολίες όπως πιδίκλια (αλυσίδες που περνούσαν στα πόδια των ζώων για να τα ακινητοποιούν) (Προθήκη 1), πολεμικά όπλα και μαχαίρια υπάρχουν στην Προθήκη 6, δύο κλαδευτήρια, ένα μεγάλο ψαλίδι, τσεκούρια, ένα σφυρί, ένα πιστόλι του 1912, ένα πριόνι, ένας σβανάς, ένα τσιουκαλστάρι (σκαφτικό εργαλείο μικρό), και ένα τρυπάνι (Προθήκη 7). Στην Προθήκη 8 υπάρχουν ένας ζυγός και ένα φκέλι (σκαφτικό εργαλείο), ενώ στην Προθήκη 11 υπάρχουν φτάρια και ένα λελέκι (εργαλείο θερισμού).
Το Λαογραφικό Μουσείο της Κρανιάς διαθέτει και μία μικρή συλλογή από κεραμικά που προορίζονταν κυρίως ως χρηστικά σκεύη. Τα υλικά κατασκευής τους είναι ο πηλός, εφυαλωμένα ή χρωματισμένα με διάφορες ύλες, προερχόμενα προφανώς από τοπικά εργαστήρια. Τέτοια αντικείμενα είναι ένα μεγάλο πιθάρι που υπάρχει στην Προθήκη 1, οι κανάτες και τα μσούρια (πινάκια βαθιά) στην Προθήκη 3.
Επίσης, εδώ μπορεί κανείς να δει και κάποια εργαλεία παραδοσιακών τεχνών, ξύλινα ή μεταλλικά, όπως στην Προθήκη 1 υπάρχει ένα εργαλείο τσαγκάρη, στην Προθήκη 7 μία ξύλινη γωνία και μία πλάνη, στην Προθήκη 8 υπάρχουν ένα αλέτρι, ζέβλα (εξαρτήματα ζώων στο αλέτρι), ένα υνί και ένα παράβολο (εξάρτημα του ξυλάλετρου, για να ανοίγει το χώμα σε πλατιές αυλακιές), ενώ στην Προθήκη 11 υπάρχουν μία δοκάνη (πλατύ ξύλο, που στο κάτω μέρος είχε κοφτερές πέτρες και χρησίμευε στο αλώνισμα, ζευόταν στα βόδια, έκοβε στα στάχυα και έβγαινε το σιτάρι) και δίχτυα.
Οι παραδοσιακές ενδυμασίες και εξαρτήματα αυτών αποτελούν ένα σημαντικό κομμάτι του εκθεσιακού αυτού χώρου. Διαθέτει μία αρκετά μεγάλη ποικιλία ενδυμάτων γυναικείων και ανδρικών. Στην Προθήκη 9 μπορεί κανείς να δει μία ολοκληρωμένη γυναικεία στολή, η οποία αποτελείται από το εσωτερικό λινό φόρεμα με κεντημένο ποδόγυρο και μανίκια, την σαγιά που φέρει ίδια κεντητή διακόσμηση στο τελείωμα, στο σημείο της ποδιάς και στη λαιμόκοψη, τα εσωτερικά μάλλινα μανίκια, τα μάλλινα τσουράπια, τη βελούδινη ποδιά, τη ζώνη, τα φλουριά και το μπουμπάρι που φορούσαν κάτω από τον κεφαλόδεσμο. Προχωρώντας μέσα στην αίθουσα θα δει κανείς στην Προθήκη 11 κρεμασμένα μία γυναικεία μάλλινη φούστα και μία κάπα βοσκού. Στην Προθήκη 12 που ακολουθεί υπάρχουν με τη σειρά ένα ανδρικό σιγκούνι, μία φούστα νεαρής γυναίκας, ένα επίσημο ανδρικό σιγκούνι, μία ακόμη γυναικεία φούστα, ένα παλτό και μία φούστα γυναίκας μεγάλης ηλικίας. Αντικείμενα της κατηγορίας αυτής υπάρχουν και στην Προθήκη 13. Εδώ, βρίσκονται ένα επίσημο γυναικείο σιγκούνι και ένα ανδρικό, ενώ κάτω υπάρχει ακόμα ένα γυναικείο σιγκούνι.
Στο κέντρο της αίθουσας υπάρχει ένας παραδοσιακός αργαλειός με τα εξαρτήματά του, τα οποία είναι τα καρούλια, τα μ΄τάρια (μυτάρια: κυλινδρικά ξύλα παράλληλα μεταξύ τους που πάνω τους είναι δεμένοι πολλοί λεπτοί σπάγκοι, ανάλογα με το υφαντό άλλοτε χρησιμοποιούσαν δύο και άλλοτε τέσσερα), το ξυλόχτενο, οι πατήθρες (ποδαρικά: δύο μικρά ξύλα συνδεδεμένα με τα μυτάρια που τα πατούσαν διαδοχικά, έτσι άνοιγε το στημόνι (το στόμα) για να περνάει η σαΐτα), το διασίδι (το ιδασμένο στημόνι που προσαρμόζεται για ύφανση στον αργαλειό), το σφοντύλι (στρογγυλό πέτρινο εξάρτημα με τρύπα που τοποθετείται στην δρούγα για να την διευκολύνει στην περιστροφή), τα μικρά λανάρια, τα τρανά λανάρια, (ξάσιμο: υπήρχαν δύο ειδών λανάρια για το ξάσιμο του μαλλιού, τα μικρά και μεγάλα), το χτένι, την ανέμη, το σταματήρα, τη σαΐτα (ξύλο ελλειψοειδές που ήταν σκαμμένο εσωτερικά και κατά μήκος συγκρατούσε μια βέργα, στη βέργα τύλιγαν το βαμβακερό νήμα που με το πέταγμα περνούσε μέσα στο στημόνι) και το αδράχτι.
Σε ένα σημείο της αίθουσας υπάρχει το “φλάμπουρο”, το οποίο αποτελούνταν από ένα μεγάλο καλάμι για κοντάρι και ένα μεγάλο μαντίλι άσπρο, με σταυρό στη μέση από κορδέλα. Στην κορυφή του φλάμπουρου υπήρχε ένας σταυρός ντυμένος με ¨σκούλο¨ (φιτίλια από άσπρο και κόκκινο μαλλί στριμμένα μαζί γύρω απ΄ το σταυρό). Και στα τρία άκρα ήταν περασμένα μήλα ή πορτοκάλια. Το φλάμπουρο διατηρούνταν σαν έθιμο από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, ειρηνικό σύμβολο αγάπης και χαράς που συνόδευε την πομπή του γάμου. Το έφερε αποκλειστικά ο νούνος, ο οποίος από την ώρα που παραλαμβανόταν από το σπίτι του, είχε τιμητικά το πρόσταγμα της γαμήλιας τελετής μέχρι τη λήξη του γάμου. Τα μήλα που έμπαιναν στον σταυρό συμβόλιζαν την αγάπη που ένωνε τα τρία σπίτια (του γαμπρού, της νύφης και του νούνου), το άσπρο μαλλί την αγνότητα και το κόκκινο την λαμπρότητα της τελετής του μυστηρίου του γάμου. Το έθιμο του φλάμπουρου έχει τις ρίζες του από τα Βυζαντινά χρόνια και μετέπειτα από τα κλέφτικα ¨μπαϊράκια¨ και φανερώνει την πολεμική του προέλευση καθώς αποτελούσε είδος πολεμικής σημαίας.
Μέσα στο Μουσείο υπάρχει και μία πολύ μικρή αρχαιολογική συλλογή που προέρχεται από την αρχαία Μονδαία. Πρόκειται για αντικείμενα της προϊστορικής περιόδου όπως όστρακα αγγείων με στικτή διακόσμηση (Μέση Νεολιθική Εποχή), ένα βαρίδιο, έναν χειροπέλεκυ και έναν μικρό κρανιοθραύστη (Προθήκη 3). Σε άλλο χώρο του Μουσείου φιλοξενείται ένα διασωθέν τμήμα καλύμματος στομίου και τμήματα από επιτύμβιες στήλες. Τη συλλογή αυτή συμπληρώνει ο οξυπύθμενος χρηστικός πίθος, τύπου Τροίας, με ύψος 1,60μ. Ανήκει στην προϊστορική εποχή και χρονολογείται το 1200 π.Χ. Βρέθηκε στην τοποθεσία που θεωρείται από τους ειδικούς ότι υπήρχε η αρχαία Μονδαία, σε υψόμετρο 400μ., 25μ. πάνω από τους αρχαίους τάφους.
Στη σκάλα μεταξύ ισογείου και ορόφου υπάρχει μία μικρή έκθεση φωτογραφιών που απαθανατίζουν σκηνές των ασχολιών του χωριού: “Όργωμα με Μπλάρια”, “Θερισμός”, “Γνέσιμο Ρόκας”, “Ξελάκωμα Αμπελιού”. Επίσης απαθανατίζονται σκηνές από διάφορα δρώμενα του χωριού: “Παραδοσιακός Γάμος”, “Πρωτοχρονιά του 1959″, “Τα Μπαμπαλιούρια”, “Απόκριες”, “Γυμναστικές Επιδείξεις” και “Γαϊτανάκι”. Τέλος, υπάρχουν φωτογραφίες διαφορετικών χρονολογιών της άποψης του χωριού και φωτογραφίες με μορφές του χωριού: ¨Αφέντης καβάλα στο άλογο”, “Γέροντες με τοπική ενδυμασία”, “Μανιές με τοπική ενδυμασία” και “Δραγάτης”.
Σκοπός του Λαογραφικού Μουσείου Κρανέας δεν είναι μόνο η συγκέντρωση, η μελέτη, η καταγραφή, η διαφύλαξη, η διατήρηση και η προβολή των στοιχείων του λαϊκού πολιτισμού της περιοχής. Αλλά αποβλέπει στη διαφώτιση των επισκεπτών του για τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα του τόπου, τα ήθη και τα έθιμα, τις γιορτές και τις καθημερινές συνήθειες των ανθρώπων του χωριού. Αποβλέπει επίσης στο να γίνει το Μουσείο αυτό ένα αξιόλογο πολιτιστικό κέντρο.
Η σημερινή μορφή του κτηρίου
Η κύρια αίθουσα του κτηρίου
'
