Απόσπασμα από ιστορικό μυθιστόρημα της Μαλτέζη Ελένης-Μαρίας

(Τα γεγονότα διαδραματίζονται μεταξύ των ετών 1961-1962.)

Το νεώριο Σύρου βρισκόταν λίγο πιο κάτω απ΄ το λιμάνι, απέναντι απ΄ το Νησάκι και το τελωνείο. Ήταν γεμάτο παράξενα μηχανήματα και είχε και ένα ορθογώνιο, κομψό κτίριο με αψιδωτά παράθυρα. Μία ταμπέλα που έγραφε «ΝΕΩΡΙΟΝ» με μεγάλα μπλε γράμματα το στόλιζε.

«Τι σημαίνει “νεώριον” θείε;» ρώτησε η Λενούλα.

«Είναι αρχαία λέξη που παράγεται από τη λέξη “νεωρός”, που δημιουργείται από τον συνδυασμό των λέξεων “ναῦς” και “ὁρῶ”, δηλαδή “πλοίο” και “βλέπω”. Είναι αυτός που είναι υπεύθυνος για την φροντίδα των πλοίων σε έναν χώρο ελλιμενισμού. Έτσι, βγαίνει και η λέξη “νεώριο”, που σημαίνει χώρος του λιμανιού όπου επισκευάζονται και κατασκευάζονται πλοία» της εξήγησε ο καπετάν Νικόλαος.

Προχώρησαν προς την είσοδο του κτιρίου. Ένας καπετάνιος βρισκόταν εκεί με στολή ίδια με του θείου.

«Καλημέρα, Νικόλαε! Πώς πάει;»

«Καλημέρα, Μάρκο. Μια χαρά. Εσύ;»

«Επίσης. Ευτυχώς, όλα καλά. Το κοριτσάκι; Η ανιψούλα που μου έλεγες;»

«Ναι» είπε η Λενούλα και του έδωσε το χέρι της. Χαιρετήθηκαν και ο καπετάνιος της είπε:

«Κι έλεγα πότε θα σε γνωρίσω! Έχεις στ΄ αλήθεια πολλή ομορφιά και πιστεύω πως θα΄ χεις  άλλη τόση καλοσύνη. Μού΄ χει πει πολλά ο μπάρμπας σου!»

«Θέλω να μάθω την ιστορία του ναυπηγείου» του είπε η Λενούλα.

Ο καπετάν Μάρκος, συνονόματος του σπουδαίου Μάρκου Βαμβακάρη, ήταν καπετάνιος και ναυπηγός. Δούλευε πολλά χρόνια στο Νεώριο Σύρου και γνώριζε καλά την ιστορία του.

«Ας αρχίσουμε με την ιστορία λοιπόν» είπε, καθώς περπατούσαν προς τη θάλασσα. «Η ιστορία του ναυπηγείου ξεκινά το 1860, πριν από εκατό χρόνια περίπου. Χτίστηκε με σχέδια που έγιναν στην Ευρώπη, με την επίβλεψη του Ιταλού αρχιτέκτονα Πιέτρο Σαμπό. Ιδρύθηκε τον Απρίλιο του 1861 από την πρώτη Ατμοπλοϊκή Εταιρεία που διηύθυνε ο Ηλίας Κεχαγιάς. Το ναυπηγείο δημιουργήθηκε στη θέση ενός παλιού λοιμοκαθαρτηρίου, που κατεδαφίστηκε το 1857.

Η πρώτη ξύλινη αναβάθρα για την ανέλκυση των πλοίων κατασκευάστηκε το 1857 από τον Χιώτη ναυπηγό Νικόλαο Παγίδα. Αρχικά, στο ναυπηγείο κατασκευάζονταν μικρές ατμομηχανές, αντλίες, λέβητες, πιεστήρια. Επίσης, κατασκευάζονταν μικρά ραβδωτά κανόνια κατά την περίοδο 1866-1869. Ήταν η συμβολή του ναυπηγείου μας στην Κρητική Επανάσταση. Ακόμη, περιελάμβανε τμήματα μηχανουργείου, λεβητοποιείου και χυτηρίου».

Έδειξε στη Λενούλα μια μεγάλη ξύλινη πλατφόρμα.

«Αυτή είναι η αναβάθρα, μικρή καπετάνισσα. Εδώ ανεβαίνουν τα πλοία, καθώς έρχονται απ΄τη θάλασσα και τα επισκευάζουν οι ναυπηγοί».

Η Λενούλα κοίταξε με θαυμασμό την αναβάθρα. Όλα όσα μάθαινε της φαίνονταν πολύ συναρπαστικά.

«Και η δεύτερη αναβάθρα;» ρώτησε.

«Η δεύτερη αναβάθρα κατασκευάστηκε από την γαλλική εταιρεία “Compagnie des Forges et Chantiers” την περίοδο 1883-1885» της εξήγησε ο καπετάν Μάρκος. Η Λενούλα τώρα ήθελε να μάθει περισσότερα.

«Αυτό το κομψό κτίριο του ναυπηγείου υπήρχε από την αρχή;» ρώτησε.

«Όχι. Χτίστηκε το 1885, όταν έγινε η πρώτη επέκταση του ναυπηγείου» της απάντησε ο καπετάνιος.

Ύστερα, συνέχισε την ιστορία. «Το πρώτο μεταλλικό εμπορικό πλοίο στην Ελλάδα ναυπηγήθηκε εδώ το 1892 και το δεύτερο τη χρονική περίοδο 1903-1904, με σχέδια του Ερμουπολίτη ναυπηγού Αλεξάνδρου Κρυστάλλη»

«Σε ποιον ανήκει το ναυπηγείο; Πρέπει να υπάρχει κάποιος επιχειρηματίας.» τον ρώτησε η Λενούλα.

«Στη μακρόχρονη ιστορία του το Νεώριο άλλαξε πολλούς ιδιοκτήτες και πέρασε από διαδοχικές φάσεις ακμής και παρακμής. Τα πρώτα χρόνια την τεχνική διεύθυνση είχαν Άγγλοι και Γάλλοι μηχανικοί, ενώ οι σημαντικότεροι Ερμουπολίτες διετέλεσαν μέτοχοι, σύμβουλοι και δανειστές ή προμηθευτές της εταιρείας, η οποία πτώχευσε το 1893. Το 1898 ανέλαβε το ναυπηγείο η εταιρεία “Νεώριον και Μηχανουργεία Σύρου” των Τσιροπινά, Λαδοπούλου, Βαφιαδάκη και Πετροκόκκινου. Το 1925 το ναυπηγείο πέρασε στην ιδιοκτησία του Κασσιώτη εφοπλιστή Μηνά Διακάκη. Το 1926 επισκευάστηκαν εδώ δύο αντιτορπιλικά του Πολεμικού Ναυτικού.

Τέλος, το 1950 ανέλαβε την επιχείρηση ο εφοπλιστής Μηνάς Ρεθύμνης, στα χέρια του οποίου παραμένει μέχρι σήμερα. Το 1955 παραχωρήθηκε στο ναυπηγείο μία σιδερένια, πλωτή δεξαμενή που είχε αποκτήσει το Ελληνικό Δημόσιο μέσω των γερμανικών επανορθώσεων. Η δεξαμενή αυτή εγκαταστάθηκε στην ανατολική πλευρά του λιμανιού της Ερμούπολης.»

«Ναι. Νομίζω πως την είδα καθώς ερχόμουν» είπε η Λενούλα.

«Αυτή λοιπόν είναι η ιστορία του ναυπηγείου. Πώς σου φαίνεται;» τη ρώτησε ο καπετάν Μάρκος.

«Πολύ ενδιαφέρουσα! Ώστε υπήρχε από τόσο παλιά ναυπηγείο εδώ!» απάντησε με θαυμασμό η Λενούλα.

«Ναι. Οι Συριανοί ήταν πάντα πολύ προοδευτικοί» της εξήγησε ο θείος της.

Η Λενούλα χαμογέλασε στον ήλιο. Αγαπούσε το νησί της.  Τώρα πια ήταν σίγουρη πως θα γινόταν καπετάνισσα. Κοίταξε τις μηχανές του ναυπηγείου, τα σμαραγδένια νερά της θάλασσας και την όμορφη Ερμούπολη. Ήθελε να κάνει κάτι σπουδαίο για το νησί της. Οι Συριανοί είχαν κάνει τόσο σπουδαία πράγματα και πρωτοποριακά για την εποχή τους. Ναι, θα έκανε κάτι μεγάλο γι΄ αυτόν τον τόπο, έπρεπε μόνο ν΄ αποκτήσει γνώσεις. Γνώσεις για την ιστορία, την τέχνη και τον πολιτισμό της ιδιαίτερης πατρίδας της.