Από τις μαθήτριες Βαγενά Νικολέτα, Καρταλά Σοφία-Ελπινίκη και τον μαθητή Καλαμάρα Θωμά
Η λέξη «μετόπη» [μετά + οπή (= τρύπα)] χρησιμοποιείται στην αρχαιολογία και αρχιτεκτονική των ναών δωρικού ρυθμού, για να δηλώσει το αρχιτεκτονικό τμήμα (πλάκα) πάνω από το επιστύλιο, το οποίο παρεμβάλλεται μεταξύ των τριγλύφων (που έδιναν την αίσθηση «οπών») και έφερε συνήθως ανάγλυφη παράσταση.
Ο Παρθενώνας είναι ο μοναδικός αρχαίος ελληνικός ναός με ανάγλυφες παραστάσεις και στις 92 μετόπες του (από 32 στη βόρεια και νότια πλευρά και από 14 στην ανατολική και δυτική). Πρόκειται για τα πρώτα αρχιτεκτονικά μέλη με γλυπτή διακόσμηση που τοποθετήθηκαν στο ναό. Φιλοτεχνήθηκαν μεταξύ του 445 και 440 π.Χ. από διαφορετικά συνεργεία τεχνιτών, γι’ αυτό παρουσιάζουν μικρές διαφορές στην τεχνοτροπία τους.
Κάθε μετόπη αποδίδει μια αυτοτελή μυθική σκηνή, όπου πρωταγωνιστούν, συνήθως, δύο μορφές. Στην ανατολική πλευρά εικονίζεται η Γιγαντομαχία, ο αγώνας των Ολύμπιων θεών με τους Γίγαντες που ήθελαν να ανατρέψουν την τάξη του Ολύμπου. Οι μετόπες της πλευράς αυτής του ναού είναι κατεστραμμένες σε μεγάλο βαθμό και η αποκατάστασή τους βασίζεται στα περιγράμματα των μορφών. Οι θεοί παριστάνονται σε μονομαχίες με γίγαντες. Ο Δίας, ο Ποσειδώνας και ο Απόλλωνας ακολουθούνται από άρματα, ενώ το άρμα του Ήλιου σημαίνει την τελική φάση της μάχης.
Στη δυτική πλευρά εικονίζεται η Αμαζονομαχία, ο αγώνας των προϊστορικών κατοίκων της Αθήνας εναντίον των Αμαζόνων που είχαν εισβάλει στον τόπο τους. Οι μετόπες της πλευράς αυτής του ναού σώζονται όλες αλλά ακρωτηριασμένες σε μεγάλο βαθμό. Η υπόθεση που θέλει εκεί την απεικόνιση μάχης Ελλήνων και Περσών δεν ταιριάζει με τα υπόλοιπα μυθολογικά θέματα.
Στη νότια πλευρά εικονίζεται η πάλη ανάμεσα στους Λαπίθες, λαό της Θεσσαλίας, και στους Κενταύρους, οι οποίοι μεθυσμένοι θέλησαν να αρπάξουν τις γυναίκες των Λαπιθών κατά την τελετή του γάμου του βασιλιά τους, Πειρίθου.
Οι μετόπες της Κενταυρομαχίας δεν καταστράφηκαν από τους χριστιανούς, όπως αυτές των άλλων πλευρών του ναού, ίσως γιατί το θέμα μπορούσε να ερμηνευθεί ως μάχη μεταξύ του καλoύ και του κακού. Ωστόσο, ο βομβαρδισμός του μνημείου από τον Francesco Morosini το 1687 μετέτρεψε 14 από αυτές σε θραύσματα. Στις αρχές του 19ου αιώνα 15 από τις 18 καλύτερα σωζόμενες αποσπάστηκαν από τον Thomas Bruce, λόρδο του Elgin, όταν η Ελλάδα βρισκόταν υπό οθωμανική κατοχή και κατέληξαν στο Βρετανικό Μουσείο. Η μετόπη 10, η οποία είχε πέσει στο έδαφος, κατέληξε μετά από περιπέτειες στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι.
Ορισμένα μικρότερα θραύσματα μετοπών είναι διασκορπισμένα σε άλλα μουσεία του εξωτερικού. Στο Μουσείο Ακρόπολης βρίσκονται οι μετόπες 1 και 12, καθώς και θραύσματα εννέα άλλων, τα οποία βρέθηκαν διάσπαρτα στην Ακρόπολη και τη γύρω περιοχή. Η ανασυγκρότησή τους έγινε με βάση τα σχέδια που αποδίδονται στον ζωγράφο Jacques Carrey, ο οποίος επισκέφτηκε την Αθήνα το 1674, δεκατρία μόλις χρόνια πριν από τον βομβαρδισμό του Morosini.
Τέλος, στη βόρεια πλευρά εικονίζονται σκηνές της άλωσης της Τροίας από τους Έλληνες. Από τις μετόπες της πλευράς αυτής του ναού σώζονται μόνο δέκα. Επειδή δεν υπάρχουν σκηνές βίας, θεωρήθηκε ότι οι παραστάσεις ήταν ανάλογες του πίνακα του Πολυγνώτου με το ίδιο θέμα στη Λέσχη των Κνιδίων στους Δελφούς. Στο δυτικό άκρο εμφανίζονται θεοί (μεταξύ των οποίων μάλλον και η Αθηνά) να συζητούν την τύχη των θνητών, ενώ το κεντρικό θέμα πλαισιώνεται από άρμα του Ήλιου και έφιππη Σελήνη ή Νύχτα.
Όλα τα θέματα μυθικών αγώνων (Γιγαντομαχία, Αμαζονομαχία, Κενταυρομαχία και Ιλίου Πέρσις) εμπεριέχουν τον συμβολισμό της ελληνικής νίκης κατά των βαρβάρων γενικά και των Περσών ειδικότερα. Επιπλέον, η Κενταυρομαχία και η Αμαζονομαχία αποτελούν μέρος των άθλων του εθνικού ήρωα της Αθήνας, Θησέα.
ΠΗΓΕΣ
1. https://www.theacropolismuseum.gr/ta-arhitektonika-glypta/oi-metopes
2. https://parthenonfrieze.gr/parthenonas/
3. http://repository.parthenonfrieze.gr/frieze/aboutParthenon.jsp
5. https://www.ime.gr/chronos/05/gr/culture/1212sculp_parmet.html
6. Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας (2022). Ακαδημία Αθηνών
***
Τα περιεχόμενα του δεκάτου τετάρτου τεύχους εμπλουτίζουν το φυλλάδιο εξερεύνησης για παιδιά και γονείς «Τα γλυπτά του Παρθενώνα. 6 μικρές ιστορίες χωρισμού», που διατίθεται από το Μουσείο Ακρόπολης. Δείτε πώς ακολουθώντας τα παρακάτω βήματα:
1ο Βήμα: Κατεβάστε από εδώ και εκτυπώστε το φυλλάδιο εξερεύνησης (διατίθεται και στο Γραφείο Πληροφοριών του Μουσείου).
2ο Βήμα: Κατεβάστε από εδώ στη συσκευή σας (κινητό ή tablet) την εφαρμογή επαυξημένης πραγματικότητας ARTutor.
3ο Βήμα: Ανοίξτε την εφαρμογή, επιλέξτε «Αναζήτηση βιβλίων» και στο κενό πεδίο πληκτρολογήστε τον τίτλο «Τα γλυπτά του Παρθενώνα». Κατεβάστε το αρχείο.
4ο Βήμα: Δείτε τις εργασίες των λεξιθήρων σκανάροντας τον αριθμό 4 στο φυλλάδιο εξερεύνησης.
