ΒΙΟΣ
Ο Ρενέ Ντεκάρτ ή Καρτέσιος Ρενάτος όπως είναι η ελληνική απόδοση του ονόματος ήταν ονομαστός Γάλλος φιλόσοφος, μαθηματικός και φυσικός. Γεννήθηκε στο Τουραίν της Γαλλίας το 1596 και καταγόταν από οικογένεια ευγενών. Σε μικρή ηλικία έμεινε ορφανός από μητέρα και στερήθηκε τη θαλπωρή της οικογενειακής ζωής. Το 1616 πήρε το πτυχίο της Νομικής στο Πανεπιστήμιο του Πουατιέ και βάλθηκε να αναμορφώσει τον κόσμο. Είχε απογοητευθεί βαθειά από τις διδασκαλίες των καθηγητών του, που έμεναν ακόμη προσκολλημένοι στον τρόπο σκέψης των αρχαίων. Δε συμμεριζόταν την αρχαία φιλοσοφία και πίστευε ότι, ενώ καλλιεργήθηκε για πολλούς αιώνες από τα πιο εξαίρετα πνεύματα, τα θέματα της εξακολουθούν ν” αμφισβητούνται. Πραγματοποίησε όλες του τις φιλοδοξίες και αναμόρφωσε την ανθρώπινη σκέψη. Ο Ντεκάρτ ήταν ανήσυχος και πνεύμα ερευνητικό. Στη διάρκεια της ζωής του ταξίδεψε σε πολλές χώρες για να γνωρίσει τον κόσμο και για αρκετό χρονικό διάστημα ακολούθησε το στρατιωτικό επάγγελμα ,όπου ήταν στην υπηρεσία πρώτα του Ολλανδού πρίγκιπα του Νασάου και στη συνέχεια του δούκα της Βαυαρίας. Το εγκατέλειψε ,όμως, πολύ γρήγορα κι επιδόθηκε στην επιστημονική έρευνα. Όλη η ζωή του υπήρξε γεμάτη από εναλλαγές. Τελικά, εγκαταστάθηκε στην Ολλανδία το 1634, όπου δημιούργησε το έργο του.
ΘΕΩΡΙΕΣ
Ο Ντεκάρτ υποστήριζε ότι καμία επιστήμη δε χρησιμεύει στη ζωή, με εξαίρεση τα Μαθηματικά. Πραγματοποίησε έτσι την επανάστασή του με μία καινούρια φιλοσοφία που ανέκυψε μέσα από αυτό. Ένιωσε ότι ο κόσμος είχε ανάγκη από μία μέθοδο που θα πειθαρχούσε την ορθολογιστική σκέψη και θα ενοποιούσε τις γνώσεις. Περιφρονώντας τη φιλοσοφία του παρελθόντος, έψαξε να βρει τη μέθοδό του .Όσο περισσότερο έψαχνε για θεμελιώδεις αλήθειες, τόσο λιγότερες εύρισκε. Τελικά δεν μπόρεσε να βρει καμία εκτός από την απλή διαπίστωση Cogito ergo sum – Σκέπτομαι, άρα υπάρχω -, εννοώντας με αυτό ότι δεν μπορούσε να βρει καλύτερη βάση για ν” αρχίσει ν” αντιλαμβάνεται τον υλικό κόσμο, παρά αυτή την ικανότητα του ανθρώπου να χρησιμοποιεί το νου του. Ο Ντεκάρτ όμως πίστευε εσφαλμένα ότι το επιχείρημά του επέτρεπε στο υποκείμενο της σκέψης να γνωρίζει με σιγουριά όχι μόνο ότι υπάρχει τη στιγμή που σκέφτεται, αλλά και ότι αποτελεί μια άυλη, σταθερή οντότητα, μια ψυχή, η οποία είναι τελείως ξεχωριστή από το ανθρώπινο σώμα και μπορεί να υφίσταται ανεξάρτητα από αυτό.
Ο λόγος μέσω των a priori λογικών κατηγοριών οδηγείται σε μια γνώση πέρα από την εμπειρία. Τίποτε δεν θα πρέπει να αποδεχόμαστε ως αληθινό αν δεν είμαστε σίγουροι ότι δεν υπάρχει καμία ανάγκη απόδειξης. Τα σύνθετα προβλήματα θα πρέπει να απλοποιούνται και να οδηγούμε τη σκέψη μας από τα απλά στα πιο σύνθετα, χωρίς βέβαια να γίνονται παραλήψεις. Διαιρεί τις ιδέες σε τρία είδη: Στις έμφυτες, σε εκείνες που δημιουργεί κανείς μόνος του και σε αυτές που δέχεται από το εξωτερικό περιβάλλον.
ΕΡΓΑ
Το κυριότερο φιλοσοφικό έργο του το δημοσίευσε το 1637 με τον τίτλο «Λόγος περί μεθόδου». Το έργο αυτό είναι κατά κάποιον τρόπο αυτοβιογραφικό και περιέχει τις μεθόδους με τις οποίες ο Καρτέσιος έμαθε αυτά που ήθελε .Άλλα έργα του Καρτέσιου είναι: «Κανόνες για την καθοδήγηση του πνεύματος», «Ο κόσμος» ή «Η πραγματεία περί του φωτός» και «Η πραγματεία περί του ανθρώπου», «Λόγος περί της μεθόδους και οι «Πραγματείες», «Διαλογισμοί, Αντιρρήσεις και Απαντήσεις», «Οι αρχές της φιλοσοφίας» «Στοχασμοί», «Αρχές της Φιλοσοφίας», «Διατριβή για τα πάθη της ψυχής» κ.ά.
ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΣ
Ο όρος προέρχεται από το γαλλικό όρο rationalisme, που έχει τις ρίζες του στο λατινικό ratio (= λόγος, ορθή σκέψη). Ο ορθολογισμός (ή ρασιοναλισμός) είναι η συνολική φιλοσοφική κατεύθυνση που αποδέχεται ως γνώμονα και αφετηρία της γνώσεως τη λογική σκέψη. Βασική αρχή του είναι ότι η γενίκευση και η αναγκαιότητα της γνώσης δεν είναι δυνατόν να πηγάζει από τις αισθήσεις και από την εμπειρία πηγές που χαρακτηρίζονται από αστάθεια και ανεπάρκεια – και επομένως πρέπει να πηγάζει από τη σκέψη. Ο ορθολογισμός γεννήθηκε στην προσπάθεια να διευκρινιστεί η λογική φύση των μαθηματικών εννοιών και σχέσεων και να δημιουργηθεί ένα θεωρητικό υπόβαθρο των φυσικών επιστημών. Σύμφωνα με τους ορθολογιστές φιλοσόφους, η γνώση μας για τον κόσμο προέρχεται κυρίως από τον ίδιο τον ορθό λόγο και τα βασικά του στοιχεία που μπορούν να αναζητηθούν στο νου μας.
Πρώτος μεγάλος ορθολογιστής των νεότερων χρόνων είναι αναμφισβήτητα ο Ντεκάρτ, για τον οποίο η κατασκευή ενός συμπαγούς οικοδομήματος της γνώσης οφείλει να στηριχτεί στις πεποιθήσεις εκείνες που ο ορθός λόγος έχει θωρακίσει τόσο ισχυρά, ώστε τίποτα απολύτως να μην μπορεί να τις κλονίσει. Για να μπορέσουμε να εντοπίσουμε τέτοιου είδους πεποιθήσεις, ο Ντεκάρτ προτείνει να εφαρμόσουμε τη μέθοδο της συστηματικής αμφιβολίας: μας καλεί δηλαδή να διανύσουμε το πλήρες φάσμα των πεποιθήσεών μας και να επιλέξουμε, στο τέλος της διαδικασίας, αυτές για τις οποίες στάθηκε αδύνατον να αμφιβάλουμε. Ο τρόπος με τον οποίο ο Ντεκάρτ επιχειρεί να αξιοποιήσει την απόλυτη (αλλά πολύ περιορισμένη) αυτή βεβαιότητα και πάνω της να οικοδομήσει τη γνώση του πραγματικού κόσμου μελετάται και ερμηνεύεται από τους φιλοσόφους μέχρι σήμερα.
Την ουσιαστική όμως ώθηση στον ορθό λογισμό έδωσε ο μεγάλος φιλόσοφος Σωκράτης, ο οποίος δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για τη μελέτη του φυσικού κόσμου αλλά για την ηθική πλευρά της γνώσης. Τελειοποίησε τη διαλεκτική ως μέθοδο για την αναζήτηση της γνώσης με ερωτήσεις και απαντήσεις.
Η περίοδος του Διαφωτισμού που ακολούθησε πρέπει να αποδοθεί στην επίδραση του ορθολογισμού. Οι νεότεροι ορθολογιστές θεμελίωσαν με θεωρητικό τρόπο τα Μαθηματικά και τις φυσικές επιστήμες και ασχολήθηκαν με το γνωσιολογικό πρόβλημα του αντικειμενικού και καθολικού χαρακτήρα της γνώσης που συσσωρεύτηκε με την εξέλιξη των επιστημών και των άλλων νοητικών δραστηριοτήτων του ανθρώπου. Τα μεγάλα φιλοσοφικά συστήματα του Καρτέσιου, του Λάιμπνιτς και του Σπινόζα οικοδομήθηκαν στη βάση του ορθολογισμού. Σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωσή τους είχαν τα Μαθηματικά και η Λογική. Θεωρούν το λόγο ως βάση κάθε τομέα της νόησης, αλλά και της ανθρώπινης δραστηριότητας. Βασικοί εκπρόσωποι του ορθολογισμού είναι ο Καρτέσιος, ο Λάιμπνιτς και ο Σπινόζα.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ο Ντεκάρτ θεωρείται σταθμός στην ιστορία της φιλοσοφίας, καθώς φέρεται ως δάσκαλος του Διαφωτισμού. Αναφέρεται συχνά ως εκείνος που συνέλαβε την πιο ακραία μορφή σκεπτικισμού. Προσπάθησε και κατόρθωσε να απεγκλωβίσει τη φιλοσοφία από τον σχολαστικισμό, να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη στις νοητικές δυνάμεις του ανθρώπου και να απελευθερώσει το ανθρώπινο πνεύμα από την αυθεντία του παρελθόντος. Υπήρξε μια από τις σημαντικότερες μορφές του ηπειρωτικού-ευρωπαϊκού ορθολογισμού. Οι ιδέες του, όμως, έγιναν στόχος του εμπειρισμού που επικράτησε μακροπρόθεσμα. Αλλά και οι βασικές ιδέες του λειτούργησαν σε πείσμα των προθέσεών του. Θέτοντας τα όρια μεταξύ πνευματικού και υλικού κόσμου και αντιμετωπίζοντάς τον ως επαρκές και αυτόνομο αντικείμενο μελέτης, βοήθησε στην επικράτηση του υλισμού έναντι της πνευματοκρατίας.
Το όραμα του Ντεκάρτ καθοδήγησε από τότε την ανθρώπινη σκέψη και παρέμεινε πάντα η φιλοδοξία όλων των σύγχρονων επιστημών. Δυσκολεύτηκε πολύ να θέσει τα βασικά αξιώματα από τα οποία θα αναπτυσσόταν η μεγάλη του σύλληψη. Το έργο του υιοθετήθηκε από πολλούς αλλά και πολεμήθηκε σε μεγάλο βαθμό, ώστε πολλά σημεία του ν” αμφισβητηθούν. Κατά τις μαθηματικές του έρευνες ο Καρτέσιος έβαλε τις βάσεις της αναλυτικής γεωμετρίας, ανέπτυξε τη μέθοδο των ευθύγραμμων συντεταγμένων, διατύπωσε τους κανόνες για τη μεταβολή του προσήμου μιας αλγεβρικής εξίσωσης μ” έναν άγνωστο κτλ. Ακόμα, διατύπωσε τους νόμους της διάθλασης του φωτός στη φυσική. Όλη αυτή η επιστημονική δραστηριότητα και προσφορά του Καρτέσιου τον έκαναν διάσημο. Έτσι, γύρισε στην πατρίδα του δοξασμένος και αναγνωρισμένος, ενώ το 1649 πήγε στη Σουηδία προσκεκλημένος από τη βασίλισσα Χριστίνα, για να διδάξει φιλοσοφία. Δεν άντεξε όμως το βαρύ χειμώνα της χώρας κι έτσι το Φεβρουάριο του 1650 πέθανε από πνευμονία στη Στοκχόλμη.
Επιμέλεια: Αλεξάνδρα Αραγιάννη (Πε02)
Δήμητρα Ραυτοπούλου, Κωνσταντίνα Μέρα, Middle Montain College News, 07-05-2023
