Πίσω στο Αϊβαλί
Με αφορμή την συμπλήρωση 100 χρόνων από την Μικρασιατική καταστροφή, αξίζει να θυμηθούμε μια πόλη που κάποτε ήταν σημαντική για τον ελληνισμό, το Αϊβαλί.
Η ονομασία της πόλης προέρχεται από την τουρκική λέξη ayva που σημαίνει κυδώνι, λόγω των οστράκων αλλά και των καρπών που αφθονούσαν στην περιοχή. Η δεύτερη ονομασία της πόλης ήταν Κυδωνίες και αυτή τη χρησιμοποιούσαν οι μορφωμένοι Έλληνες.
Οι πρώτοι κάτοικοι του Αιβαλιού (Κυδωνιών) ήταν Έλληνες από την Λέσβο οι οποίοι στις αρχές του 17ου αιώνα εγκατέλειψαν το νησί στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν από τις επιδρομές των πειρατών.
Οι Κυδωνίες, με ελληνικό πληθυσμό 30.000 κατοίκους λίγο πριν από την Ελληνική Επανάσταση, ήταν ένα από τα σπουδαιότερα οικονομικά και πολιτιστικά κέντρα του υπόδουλου Ελληνισμού, το δεύτερο μετά τη Σμύρνη. Στην πόλη υπήρχε η περίφημη Ακαδημία των Κυδωνιών, στην οποία δίδαξε ο διάσημος διδάσκαλος Βενιαμίν ο Λέσβιος. Υπήρχε, επίσης, νοσοκομείο, βρεφοκομείο και βιβλιοθήκη αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων.
Η πόλη καταστράφηκε από τον τουρκικό στρατό που μπήκε στην πόλη στις 2 Ιουνίου 1821, για να πάρει εκδίκηση για την πυρπόληση του τουρκικού δίκροτου στις 27 Μαΐου στην Ερεσό.
Το 1827 αρκετοί κάτοικοι επέστρεψαν και ανοικοδόμησαν την πόλη. Στα χρόνια που ακολούθησαν η οικονομική ανάπτυξη ήταν μεγάλη με το Αϊβαλί να αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα εμπορίας λαδιού. Τα δημόσια και ιδιωτικά σχολεία, το Γυμνάσιο με την περίφημη Διδότειο Βιβλιοθήκη, το εργαστήριο φυσικών επιστημών, τα τυπογραφεία και οι πολιτιστικοί σύλλογοι συνέβαλλαν στην πλούσια πνευματική ζωή του τόπου. Ο Ηλίας Βενέζης, ο Φώτης Κόντογλου, ο Στρατής Δούκας και πολλοί άλλοι αξιόλογοι άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών κατάγονταν από εκεί.
Το Αϊβαλί ήταν μία σπουδαία πόλη και η καταστροφή το 1922 ήταν ένα τραγικό γεγονός που σημάδεψε για πάντα τις ψυχές των ανθρώπων. Οι Έλληνες κάτοικοι ξεριζώθηκαν μαζί με όλους τους Έλληνες της Μικράς Ασίας, του Πόντου και της ανατολικής Θράκης. Άφησαν για πάντα πίσω τους τη γη όπου γεννήθηκαν και λάτρεψαν, φέρνοντας όμως μαζί τους τον πολιτισμό ο οποίος μεταλαμπαδεύτηκε στη νέα τους πατρίδα.
Θεοδώρα Κουγιουμτζή – Μάρθα Τρακέλλη
