Μουσικογραφίες

«Μα ο χρόνος γιατρεύει όλες τις πληγές – ακόμα και αυτές που προκαλούνται από διάφωνες αρμονίες.» (Arnold Schönberg, Structural Functions of Harmony)   Νίκος Σκαλκώτας Ο Νίκος Σκαλκώτας γεννήθηκε στη Χαλκίδα στις αρχές του 20ου αιώνα. Στις 8 Μαρτίου 2016 συμπληρώθηκαν 112 χρόνια από τη γέννησή του. Μεγάλωσε σε μουσική οικογένεια και πήρε τα πρώτα μαθήματα μουσικής από το θείο του, Κώστα, και τον πατέρα του, Αλέκο. Σε ηλικία 10 ετών παρακολούθησε μαθήματα βιολιού στο Ωδείο Αθηνών με εξαιρετικές επιδόσεις. Σε ηλικία 17 ετών έφυγε με υποτροφία του Ιδρύματος Αβέρωφ, για να σπουδάσει βιολί στο Βερολίνο. Μετά από σύντομο χρονικό διάστημα άφησε τη μελέτη του βιολιού και στράφηκε στη σύνθεση μελετώντας δίπλα στον Kurt Weil και τον Arnold Schönberg.

Το 1932, μετά από παραμονή 12 ετών στο εξωτερικό, επέστρεψε στην Ελλάδα, όπου εργάσθηκε ως βιολιστής σε όλες τις υπάρχουσες ορχήστρες και παράλληλα συνέθετε. Πέθανε το 1949 από περίσφιξη κήλης σε ηλικία 45 πέντε ετών.

Το συνθετικό έργο του δεν κατάφερε να κερδίσει ούτε την υποστήριξη του κατεστημένου μουσικού κυκλώματος, ούτε την αγάπη και εκτίμηση του κοινού της εποχής εκείνης για δυο βασικούς λόγους: πρώτον, γιατί το κοινό δεν ήταν ακόμα έτοιμο να κατανοήσει το πρωτοποριακό μουσικό ιδίωμα του Σκαλκώτα και δεύτερον, γιατί ο ίδιος ο συνθέτης δεν είχε την πρόθεση να προβεί σε συμβιβασμούς. Τρία είναι τα κυριότερα ρεύματα τα οποία επηρέασαν  τη μουσική τεχνοτροπία του Σκαλκώτα: ο εξπρεσιονισμός, ο νεοκλασικισμός και ο φολκλορισμός. Οι τεχνοτροπίες αυτές αντικατοπτρίστηκαν στη μουσική του γραφή με τα ιδιώματα του μεταρομαντισμού, της ατονικότητας και του σειραϊσμού. Οι παραπάνω τεχνοτροπίες και ιδιώματα επηρέασαν λίγο πολύ κάθε έργο του συνθέτη, το καθένα σε διαφορετικό ποσοστό. Τα πέντε κομμάτια για πνευστά και πιάνο του Νίκου Σκαλκώτα, αν και δεν εκτελούνται τόσο συχνά στην πατρίδα μας, έχουν καθιερωθεί στο παγκόσμιο ρεπερτόριο μουσικής δωματίου, προτείνονται ως υποχρεωτικά κομμάτια σε διεθνείς διαγωνισμούς και έχουν ηχογραφηθεί πολλές φορές. [i] Εξπρεσιονισμός

Εκτός από την πρωτοπορία στις μεθόδους σύνθεσης, ο Schönberg ασχολήθηκε και με τη μετάδοση της γνώσης. Ο René Leibowitz αναφέρει: «Γνωρίζουμε πως, αν και αυτοδίδακτος, πέρασε όλη του τη ζωή διδάσκοντας αλλά και μελετώντας τα διάφορα προβλήματα που θέτει αυτή η δραστηριότητα. Δημοσιεύτηκαν πέντε θεωρητικά του έργα, όμως δεν αποτελούν παρά ένα μικρό μέρος της εργασίας του σ΄ αυτόν τον τομέα. Πράγματι, δίπλα σε μερικές άλλες σημαντικές του εργασίες που παρέμειναν ημιτελείς ή ανέκδοτες, το βιβλίο του Rufer αναφέρει τα κείμενα είκοσι εννέα διαλέξεων και εξακοσίων είκοσι δύο (!) άρθρων, δοκιμίων κτλ. [...] Επιστρέφοντας στην παιδαγωγική τους δραστηριότητα,[...] αυτό που μας την εξηγεί πλήρως είναι το αναμφισβήτητο γεγονός πως επρόκειτο για μια αληθινή κλήση, [...]. Θεωρούσε, επίσης, ως ιερό καθήκον το να κάνει κατανοητές αυτές τις αξίες, να τις μεταδώσει σε όσους τον πλησίαζαν, όπως επίσης και στους μελλοντικούς μουσικούς [iv]». Εξπρεσιονισμός και Ελλάδα       Στο παρακάτω απόσπασμα βλέπουμε ένα σχόλιο πάνω στην προσπάθεια του Σκαλκώτα να εισάγει τις ιδέες του εξπρεσιονισμού στους ελληνικούς μουσικούς κύκλους:    «Το έλλειμμα Σκαλκώτα δεν αποτέλεσε μόνο μια αδικία ή μια συνειδητή παραγνώριση για ένα σημαντικό συνθέτη – του οποίου η αξία ξεπερνούσε, και ξεπερνά, τα μικρά και αγκυλωμένα όρια της καλλιτεχνικής  Ελλάδας- αλλά και μια ακόμη απώλεια της δυνατότητας απαγκίστρωσης της ελληνικής μουσικής, και της τέχνης γενικότερα, από την κυρίαρχη ιδεολογία και αισθητική του εθνικισμού ή μια παραμορφωμένη, και παραμορφωτική, αντίληψη του κλασικισμού. Έτσι, το παράδειγμα Σκαλκώτα, και σε αντίθεση με ό,τι συνέβη με ανάλογα παραδείγματα σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, δε δημιούργησε σχολή, κύκλο μαθητών, σειρές δημοσιεύσεων των παρτιτουρών και των κειμένων του, ηχογραφήσεις και δισκογραφικές εκδόσεις. Αν μάλιστα δεν υπήρχαν οι παρεμβάσεις του Γ.Γ. Παπαϊωάννου και της Εταιρίας Φίλων Σκαλκώτα, του Γ. Χατζηνίκου ή ορισμένων παραγόντων, ίσως ακόμη και σήμερα το έργο του Σκαλκώτα να εξακολουθούσε να είναι απωθημένο στην γκρίζα περιοχή της σχεδόν λήθης ή της άγνοιας [v]».