Μπορεί για τις σημερινές γενιές η πανδημία COVID-19 να αποτελεί μια πρωτοφανή πρόκληση, αλλά πανδημίες παρουσιάζονταν πάντοτε στην ανθρώπινη ιστορία. Πανδημίες που αφάνιζαν ολόκληρους πληθυσμούς και άλλαζαν την πορεία του ανθρώπινου είδους. Εδώ θα σας παρουσιάσουμε τις σημαντικότερες από αυτές τις πανδημίες.
430 π.Χ.: Ο λοιμός της Αθήνας
Είναι η παλαιότερη καταγεγραμμένη πανδημία. Ξεκίνησε από χώρες της Βόρειας Αφρικής και μεταδόθηκε γρήγορα στην Αθήνα που πολιορκούνταν από τους Σπαρτιάτες. Σκότωσε τα 2/3 του Αθηναϊκού πληθυσμού. Τα συμπτώματα περιλάμβαναν πυρετό, δίψα, αιμόπτυση και δερματικές αλλοιώσεις. Η ασθένεια εξασθένησε ιδιαίτερα τους Αθηναίους και προφανώς αποτέλεσε ένα σημαντικό παράγοντα για την ήττα τους στον Πελοποννησιακό Πόλεμο.
165: Ο λοιμός των Αντωνίνων
Ξεκίνησε από τη Βόρεια Ευρώπη, αλλά λόγω των μαχών και των πολέμων εξαπλώθηκε σχεδόν σε όλη την Ευρωπαϊκή ήπειρο. Πήρε αυτή την ονομασία, διότι εξαπλώθηκε κυρίως στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, που τότε κυβερνούνταν από τη δυναστεία των Αντωνίνων. Είναι επίσης γνωστή και ως Λοιμός του Γαληνού, από το όνομα του Έλληνα γιατρού που την περιέγραψε πρώτος. Τα συμπτώματα περιελάμβαναν πυρετό, πονόλαιμο, διάρροια και, εάν ο ασθενής ζούσε αρκετό καιρό, πυώδεις πληγές. Στα θύματα της πανδημίας συγκαταλέγονται δύο Ρωμαίοι αυτοκράτορες, ο Λούκιος Βέρος και ο Μάρκος Αυρήλιος, γνωστός για το φιλοσοφικό του έργο. Η πανδημία αυτή συνεχίστηκε έως το 180.
250: Ο λοιμός του Κυπριανού
Άρχισε από τη Βόρεια Αφρική, αλλά λόγω του εμπορίου εξαπλώθηκε στη Ρώμη και έπειτα σε όλη την Ευρώπη, όπου εστίες της παρέμειναν για τρεις αιώνες. Η πανδημία έπληξε κυρίως τη Βρετανία και την ανάγκασε να ζητήσει τη βοήθεια των Σαξώνων για να αντιμετωπίσει τους Πίκτες και τους Σκότους, με αποτέλεσμα οι σύμμαχοί τους να αποκτήσουν τον έλεγχο όλου του νησιού.
Η πανδημία αυτή πήρε το όνομά της από το πιο γνωστό της θύμα, τον επίσκοπο Καρθαγένης Κυπριανό. Τα συμπτώματα περιλάμβαναν διάρροια, εμετό, έλκη στο λαιμό, πυρετό και γάγγραινα στα χέρια και τα πόδια.
541: Ο λοιμός του Ιουστινιανού
Ξέσπασε στην Αίγυπτο, αλλά αστραπιαία εξαπλώθηκε σε όλη τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και σε χώρες της Μέσης Ανατολής. Θεωρείται η πρώτη εμφάνιση της βουβωνικής πανώλης, που χαρακτηρίζεται από μεγέθυνση του λεμφικού αδένα, μεταφέρεται με τους αρουραίους και εξαπλώνεται με τους ψύλλους. Η πανδημία προκάλεσε τον θάνατο πολλών Βυζαντινών και άλλαξε τα σχέδια του Ιουστινιανού, για να ανακαταλάβει τις δυτικές περιοχές της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, προκαλώντας τεράστια οικονομικά προβλήματα. Πιστεύεται από πολλούς ότι συντέλεσε στην ταχύτερη εξάπλωση του Χριστιανισμού, καθώς δημιούργησε ατμόσφαιρα Αποκάλυψης. Ο λοιμός αυτός ευθύνεται για τον θάνατο 50 εκατομμυρίων ανθρώπων, που εκείνη την εποχή αντιστοιχούσε στο ¼ του παγκόσμιου πληθυσμού.
11ος αιώνας: Λέπρα
Η λέπρα ήταν μια αργά αναπτυσσόμενη βακτηριακή ασθένεια που προκαλούσε πληγές και παραμορφώσεις. Εξαιτίας του τεράστιου αριθμού πασχόντων κατά τον Μεσαίωνα δημιουργήθηκαν χιλιάδες λεπροκομεία για την απομόνωση των αρρώστων. Θεωρήθηκε τιμωρία από τον Θεό, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα τον εξοστρακισμό των θυμάτων. Συνεχίζει να προσβάλλει δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους, γνωστή ως ασθένεια του Χάνσεν, αλλά πλέον χάρη στην επιστήμη, είναι ιάσιμη.
1350: Μαύρος Θάνατος
Ο Μαύρος Θάνατος, η δεύτερη εμφάνιση βουβωνικής πανώλης μετά τον λοιμό του Ιουστινιανού, φαίνεται να ευθύνεται για τον θάνατο του 1/3 του παγκόσμιου πληθυσμού. Ξεκίνησε από την Ασία και επεκτάθηκε σε ολόκληρη την Ευρώπη με τα εμπορικά καραβάνια. Πιο πολύ επλήγησαν χώρες της Δυτικής Ευρώπης, όπως η Γαλλία και η Αγγλία, οι οποίες κήρυξαν εκεχειρία στον μεταξύ τους πόλεμο. Η ασθένεια άλλαξε τις οικονομικές συνθήκες και τα δημογραφικά δεδομένα, οδηγώντας στην κατάρρευση του βρετανικού φεουδαρχικού συστήματος. Πιο βόρεια, οι Βίκινγκς έχασαν τη στρατιωτική τους ισχύ και σταμάτησαν τις εξερευνήσεις τους στη Βόρεια Αμερική.
1492: Κολομβιανή Ανταλλαγή
Οι Ισπανοί κατακτητές, πηγαίνοντας στην Καραϊβική, μετέδωσαν στους ιθαγενείς πληθυσμούς πολλές ασθένειες, όπως την ευλογιά, την ιλαρά και τη βουβωνική πανώλη. Αποτέλεσμα αυτού ήταν να εξοντωθεί το 90% των ιθαγενών σε Βόρεια και Νότια Αμερική. Το 1520 η αυτοκρατορία των Αζτέκων καταστράφηκε από την ευλογιά που μετέφεραν οι Αφρικανοί σκλάβοι. Η εξολόθρευση εκατομμυρίων ιθαγενών τον 16ο και τον 17ο αιώνα από μολυσματικές ασθένειες, ενδέχεται να άλλαξε το κλίμα της γης και προκάλεσε ψυχρό συμβάν, γνωστό στην επιστημονική κοινότητα ως «Μικρή Εποχή των Παγετώνων».
1665: Μεγάλος λοιμός του Λονδίνου
Η νέα εμφάνιση βουβωνικής πανώλης ευθύνεται για τον θάνατο του 20% των Λονδρέζων. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας σφαγιάστηκαν χιλιάδες γάτες και σκύλοι ως πιθανή αιτία εξάπλωσης της πανδημίας. Αποκορύφωμα της καταστροφής στάθηκε η Μεγάλη Φωτιά του Λονδίνου, το φθινόπωρο του 1666.
1817: Χολέρα
Η πανδημία ξέσπασε στη Ρωσία, όπου ένα εκατομμύριο Ρώσοι έχασαν τη ζωή τους. Εξαπλώθηκε από τις τροφές και το νερό που είχαν μολυνθεί από περιττώματα και μεταφέρθηκε από Βρετανούς στρατιώτες στην Ινδία, όπου πέθαναν εκατομμύρια άνθρωποι. Στην συνέχεια εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη, την Αφρική και την Ασία. Ένα εμβόλιο ήταν διαθέσιμο το 1885, αλλά οι πανδημίες συνεχίστηκαν.
1855: Βουβωνική Πανώλη
Έπληξε την Ινδία και την Κίνα, σκοτώνοντας 15 εκατομμύρια ανθρώπους. Εξαπλώθηκε μέσω των ψύλλων και ήταν ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες για τις δύο εμφύλιες διαμάχες στην Κίνα. Η πανδημία χρησιμοποιήθηκε ως δικαιολογία για καταστολή από τους Βρετανούς αποικιοκράτες στην Ινδία. Παρέμεινε ενεργή ως το 1960, όταν τα κρούσματα έπεσαν κάτω από τα 200.
1875: Ιλαρά στα Φίτζι
Ένα χρόνο αφότου τα νησιά Φίτζι του Νοτίου Ειρηνικού εντάχθηκαν στη Βρετανική Αυτοκρατορία, έφτασε η πανδημία στα νησιά αυτά από μια ομάδα ντόπιων προεστών που επισκέφτηκε την Αυστραλία. Η ιλαρά αφάνισε το 1/3 των κατοίκων των Φίτζι μέσα σε έξι μόλις μήνες.
1889: Ρωσική Γρίπη
Ήταν η πρώτη σημαντική επιδημία γρίπης. Ξεκίνησε από τη Σιβηρία και το Καζακστάν, εξαπλώθηκε σε όλη τη Ρωσία και τη Βόρεια Ευρώπη. Έπειτα έφτασε στη Βόρεια Αμερική και την Αφρική. Το αποτέλεσμα ήταν 360.000 άνθρωποι να καταλήξουν μέχρι το τέλος του 1890.
1918: Ισπανική Γρίπη
Η ονομασία προήλθε χάρις στην έξαρση και όχι στην προέλευση της πανδημίας, αφού χτύπησε με ιδιαίτερη σφοδρότητα τη Μαδρίτη. Ξεκίνησε από την Κίνα και μεταδόθηκε στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Οδήγησε στον θάνατο 50 εκατομμύρια ανθρώπους. Η απειλή της ισπανικής γρίπης εξαφανίστηκε το καλοκαίρι του 1919, όταν το μεγαλύτερο μέρος των ασθενών είχε αναπτύξει ανοσία ή είχε πεθάνει.
1957: Ασιατική Γρίπη
Ξέσπασε στο Χονγκ Κονγκ και γρήγορα εξαπλώθηκε σε ολόκληρη την Κίνα και έπειτα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ακολούθησε η Δυτική Ευρώπη και κυρίως η Μεγάλη Βρετανία, που επλήγη περισσότερο με 14.000 νεκρούς μέσα σε έξι μήνες. Ακολούθησε ένα δεύτερο κύμα της ασιατικής γρίπης στις αρχές του 1958, προκαλώντας συνολικά τον θάνατο 1.100.000 ανθρώπων. Το εμβόλιο που δημιουργήθηκε περιόρισε σημαντικά την πανδημία.
1981: AIDS
Το AIDS ή HIV ξέσπασε σε κοινότητες ομοφυλόφιλων στις Η.Π.Α., αλλά πιστεύεται ότι αναπτύχθηκε από ιό χιμπατζή στη Δυτική Αφρική τη δεκαετία του 1920. Η ασθένεια που μεταδίδεται μέσω ορισμένων σωματικών υγρών, μεταφέρθηκε στην Αϊτή τη δεκαετία του 1960, και κατά τη δεκαετία του 1970 στη Νέα Υόρκη και το Σαν Φρανσίσκο. Το AIDS, που ταυτοποιήθηκε το 1981, καταστρέφει το ανοσοποιητικό σύστημα ενός ατόμου, με αποτέλεσμα τον θάνατο από ασθένειες που συνήθως ένα υγιές σώμα καταπολεμά. Τα μολυσμένα άτομα παρουσιάζουν πυρετό, πονοκέφαλο και διογκωμένους λεμφαδένες. Οι θεραπείες που αναπτύχθηκαν, επιβραδύνουν την πρόοδο της νόσου, αλλά μέχρι στιγμής υπολογίζεται πως η νόσος αυτή ευθύνεται για τον θάνατο 35 εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο.
2019: COVID-19
Ξέσπασε στην Κίνα, αλλά γρήγορα, λόγω της παγκοσμιοποίησης και της μεγάλης μεταδοτικότητάς του, ο ιός εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο. Χαρακτηριστικό της COVID-19 είναι οι μεταλλάξεις του ιού. Μέχρι στιγμής εξαιτίας της έχουν καταλήξει σύμφωνα με επίσημα στοιχεία 6.000.000 άνθρωποι, ενώ μελέτες εκτιμούν ότι ο αριθμός των θανάτων εξαιτίας της πανδημίας ξεπερνά τα 18 εκατομμύρια. Τα εμβόλια που έχουν αναπτυχθεί και τα μέτρα που επιβάλλονται ακόμα προσπαθούν να περιορίσουν τις μολύνσεις. Κανείς όμως δεν ξέρει πώς θα εξελιχθεί αυτή η νόσος και πώς θα επηρεάσει τη ζωή των κοινωνιών και την ιστορία.
Πηγή: https://www.sansimera.gr/listes/26
