Γράφει η μαθήτρια Τσιαλού Χαρά (Β5)
Κριτική ανάλυση της ταινίας ‘’Το Τρίγωνο της θλίψης’’ (2022) του Ruben Östlund
Ποιες είναι οι ισορροπίες ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς στη σύγχρονη κοινωνία; Οι σχέσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών; Εργαζόμενων και εργοδοτών; Και πώς αυτές περιπλέκονται όταν ‘’αλλάζει χέρια’’ η δύναμη της εξουσίας; Ο Ruben Östlund πραγματεύεται με δεξιοτεχνία τα ερωτήματα αυτά, μέσα από ένα τρίγωνο τόσο καλά σχεδιασμένο, ώστε να οδηγείται ο θεατής αβίαστα στην ωμή πραγματικότητα της θλίψης…
Η κοινωνική σάτιρα χωρίζεται σε τρία σημαντικά σημεία υποδηλώνοντας τις τρεις πλευρές του τριγώνου:
Αρχικά, ο κόσμος της μόδας, του πλούτου και της ματαιοδοξίας είναι το επίκεντρο της εναρκτήριας σκηνής. Ο Carl (Harris Dickinson), ο οποίος εργάζεται ως μοντέλο, είναι ο πρώτος από τους χαρακτήρες που έρχεται αντιμέτωπος με το τρίγωνο της θλίψης –όρος που χρησιμοποιείται από ειδικούς του Botox-καθώς ο φωτογράφος του ζητάει να χαλαρώσει τις ρυτίδες ανάμεσα στα φρύδια του, προκειμένου να εξαλειφθεί από το πρόσωπο του ακόμα και η παραμικρή ατέλεια ή ένδειξη γήρατος. Μία συμβολική σκηνή, η οποία μας παραπέμπει στη σχέση που έχουν αναπτύξει τα μοντέλα με την εξωτερική τους εμφάνιση, καθώς πίσω από αυτό το τρίγωνο αναβλύζει η εσωτερική τους κενότητα. Η πασαρέλα μιας επίδειξης μόδας παρουσιάζεται αμέσως μετά από την εναρκτήρια σκηνή, την οποία περπατά η διάσημη influencer και μοντέλο Yaya (Charlbi Dean), και σύντροφος του Carl. Άξιο αναφοράς είναι το γεγονός ότι εκεί μπορεί κανείς να διακρίνει με μεγάλα γράμματα σε τεράστιες οθόνες φράσεις όπως: «Όλοι είναι ίσοι», «Αγάπη τώρα», «Δράσε τώρα» και «Οι κυρίες προηγούνται». Ο θεατής αντιλαμβάνεται εύκολα την ειρωνεία της σκηνής, εφόσον καυτηριάζεται η επιφανειακή προσέγγιση του χώρου της μόδας και κατ’ επέκταση ολόκληρης της κοινωνίας -η οποία παρακολουθεί αποχαυνωμένη την πασαρέλα- σε ζητήματα όπως η ισότητα, η αγάπη και η κινητοποίηση. Η τελευταία φράση «Οι κυρίες προηγούνται» διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο στο πρώτο κομμάτι της ταινίας, εφόσον μας οδηγεί στις σκηνές του Carl και της Yaya, μέσω των οποίων θα αναδειχθεί η δυναμική της σχέσης τους, που κλονίζεται από την υποκρισία έμφυλων στερεοτύπων και τάσεων εξουσίας… Μετά από το πολυτελές δείπνο τους σε ένα εντυπωσιακό εστιατόριο, το ζευγάρι καταλήγει σε έντονη διαμάχη σχετικά με το ποιος θα πληρώσει τον λογαριασμό, εφόσον η Yaya αναμένει να τον πληρώσει ο σύντροφός της, ο οποίος θεωρεί ότι η συνεχής στάση που τηρεί του δημιουργεί αισθήματα κατωτερότητας. Εκτενέστερα, ο Carl αναφέρει πως η διαμάχη τους ξεκίνησε από θέμα ισότητας και όχι θέμα χρημάτων, ενώ η Yaya τονίζει πως θεωρεί κοινωνικό πρότυπο να πληρώνει πάντα ο άντρας. Έπειτα ο Carl θα δώσει μια αφοπλιστική απάντηση στα λεγόμενα της Yaya, θέτοντας ένα ερώτημα πάνω στο οποίο θα βασιστεί η πλοκή της ταινίας: «Μα αυτό είναι το πρόβλημα! Θέλεις ισότητα, αλλά μόνο όταν σε συμφέρει. Δεν το θεωρείς άδικό αυτό;»
Μετά από την κορύφωση της έντασης στο πρώτο κομμάτι της ταινίας, μεταφερόμαστε στην καρδιά της σάτιρας… Σε ένα άκρως διαφορετικό σκηνικό, το ζευγάρι είναι καλεσμένο σε κρουαζιέρα, χωρίς να πληρώσει τίποτα, καθώς βρίσκεται εκεί με σκοπό να διαφημίσει την εμπειρία στα social media ως influencers. Γεγονός που υποδηλώνει ότι το κοινωνικό ‘’φαίνεσθαι’’ του ζευγαριού απέχει πόρρω από το ‘’είναι’’, εφόσον δεν είναι καλεσμένοι στην κρουαζιέρα εξαιτίας του πραγματικού πλούτου τους, αλλά εξαιτίας της πρόσβασης σε πολυτέλεια που τους χαρίζει η δουλειά τους, με αποτέλεσμα να τοποθετούνται στη μεσαία τάξη ανάμεσα στους υπόλοιπους πλουσίους. Αρχικά, ο θεατής έρχεται αντιμέτωπος με την προετοιμασία του πληρώματος, η οποία θυμίζει στρατιωτική εκπαίδευση, καθώς η διευθύντρια του Paula (Vicki Berlin) το εκπαιδεύει όχι μόνο για τις δουλειές και τη συντήρηση του καραβιού, αλλά και για την αντιμετώπιση των επιβατών, η οποία δεν είναι παρά η άμεση και χαμογελαστή ανταπόκριση σε οποιοδήποτε αίτημα. Το ταξίδι αυτό αποτελεί μικρογραφία της κοινωνικής ιεραρχίας, καθώς οι ταξικές διαφορές γίνονται αισθητές με τον πιο ευφάνταστο τρόπο… Η κατάχρηση της εξουσίας, η υποκριτική καλοσύνη των πλουσίων και το χάος αποτελούν τα κύρια χαρακτηριστικά των σκηνών που ακολουθούν. Στην αρχή το σενάριο εστιάζει στο ζευγάρι για άλλη μία φορά, καθώς η Yaya συζητά με υπάλληλο του καταστρώματος, γεγονός που ενοχλεί τον Carl, ο οποίος με τη σειρά του θα καταγγείλει αυτή την ‘’απρεπή’’ συμπεριφορά στην Paula, χωρίς να γνωρίζει ότι αυτό θα οδηγήσει στην απόλυση του υπαλλήλου. Άλλη μια συμβολική σκηνή που δείχνει τον εσωτερικό ανταγωνισμό του Carl και τη δυσφορία του με την κοινωνική του θέση, καθώς νιώθει αδύναμος ακόμα κι απέναντι σε έναν υπάλληλο. Ακόμα, μία σκηνή βαρύνουσας σημασίας είναι αυτή κατά την οποία η Vera, η πλούσια σύζυγος του Ρώσου καπιταλιστή Dimitry -του οποίου ο ρόλος θα κριθεί καταλυτικός στη συνέχεια- με μία αφελή, στην αρχή, ευγένεια αλλά και εξουσιαστική διάθεση επιμένει στην καλοπέραση του πληρώματος. Έτσι, το πλήρωμα μετά από τη διαταγή της βουτάει στην πισίνα μαζί της , προσφέροντας ένα σουρρεαλιστικό θέαμα, κατά το οποίο οι εργαζόμενοι αναγκάστηκαν να συμμορφωθούν με την εντολή μίας πλούσιας γυναίκας, η οποία δίχως να συνειδητοποιεί ή να συμμερίζεται την άβολη θέση τους και την κούραση τους, επιβάλλει την εξουσία της. Αποδεικνύεται περίτρανα, έτσι, η υποκριτική καλοσύνη των πλουσίων και ίσως η σκηνή να συνδέεται με τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά της αριστοκρατικής αυτής τάξης, όπως την ανάγκη να αισθάνονται ότι οι απλοί πολίτες τους οφείλουν ευγνωμοσύνη μπροστά στο ‘’μεγαλείο της ψυχής’’ ενός πλούσιου αλλά συνάμα ‘’ευγενικού’’ ανθρώπου. Ο παραλογισμός των προαναφερθέντων γεγονότων προοιωνίζεται το χάος που ακολουθεί… Στο πολυτελές γεύμα που προσφέρει το πλήρωμα, έχουμε την ευκαιρία να ‘’συστηθούμε’’ με τους υπόλοιπους χαρακτήρες: Ο αλκοολικός καπετάνιος Thomas Smith (Woody Harrelson) διακατέχεται από φιλοσοφικές ανησυχίες και εκφράζει έντονα αριστερές απόψεις, ενώ ο Ρώσος ολιγάρχης και έμπορος λιπασμάτων Dimitry (Zlatko Burić) είναι ένθερμος υποστηρικτής του καπιταλισμού. H Therese (Iris Berben) μία ηλικιωμένη παράλυτη γυναίκα επικοινωνεί μόνο με τη φράση «In den Wolken», η οποία σημαίνει ‘’Πετάω στα σύννεφα’’, μία φράση που όπως θα αποκαλυφθεί στη συνέχεια αποτελεί τραγική ειρωνεία. Όσο, λοιπόν, οι επιβάτες τρώνε ένα πλούσιο γεύμα από στρείδια, ξεσπά θαλασσοταραραχή με αποτέλεσμα να αναστατώνεται τόσο το πλήρωμα, όσο και οι επιβάτες. Η σκηνή που ακολουθεί είναι από τις πιο ακραίες, αηδιαστικές και ταυτόχρονα αποκαλυπτικές της ταινίας… Ο κόσμος των πλουσίων καταρρέει τόσο κυριολεκτικά, όσο και μεταφορικά, καθώς οι επιβάτες παθαίνουν δηλητηρίαση από τα χαλασμένα στρείδια και αρρωσταίνουν με αποτέλεσμα να κάνει εμετό ο ένας μετά τον άλλον. Παράλληλα, ο καπετάνιος δεν εμφανίζεται στο τραπέζι, αλλά έχει κλειδωθεί στην καμπίνα του με τον Dimitry πίνοντας και φιλοσοφώντας, αδιαφορώντας για την κατάσταση. Το πλοίο, σύμβολο της κοινωνίας, δέχεται επίθεση από πειρατές και αφού εκρήγνυται χειροβομβίδα, προκαλείται η καταστροφή του! Ενώ το πλοίο ταρακουνιέται ανεξέλεγκτα, οι δύο άντρες είναι κλεισμένοι στην καμπίνα του καπετάνιου και αντί να αναλάβουν δράση ανταλλάσσουν πολιτικά αποφθέγματα και κάνουν ειρωνικά σχόλια για τις ιδεολογίες τους. Από το μεγάφωνο, αρχίζουν να μεταδίδουν ρητά του Μαρξ και άλλες πολιτικές φράσεις, ενώ όλοι γύρω τους κάνουν εμετό και γλιστρούν στα πατώματα. Τι είναι αυτό που προσδίδει περισσότερη ειρωνεία στη σκηνή; Η εθνικότητα τους! Η σκηνή καυτηριάζει τις δυο πολιτικές απόψεις με την επιλογή της εθνικότητας του κάθε ήρωα, εφόσον αντικρίζουμε έναν αμερικανό πολίτη με κομμουνιστική ιδεολογία και στον αντίποδα έναν ρώσο με καπιταλιστικές απόψεις. Τα δύο, λοιπόν, αυτά άκρα του τριγώνου καμιά φορά συγκλίνουν στην κορυφή…
Το πλοίο βυθίζεται μαζί με τις ιδεολογίες, τις κοινωνικοπολιτικές απόψεις, τα χρήματα και την εξουσία των επιβατών, καθώς και με τους ίδιους τους επιβάτες… Οι επιζώντες, μεταξύ των οποίων οι Carl, Yaya, Dimitry, Therese, Vera και Abigail (Dolly De Leon) καθαρίστρια του πληρώματος, καταλήγουν σε ένα απομονωμένο νησί. Το νησί αυτό συμβολίζει την αληθινή φύση του ανθρώπου, όπου οι κάποτε όμορφοι, πετυχημένοι και –φαινομενικά- ευτυχισμένοι θα αναγκαστούν να παλέψουν για την επιβίωση τους, ενώ η δύναμη της εξουσίας αλλάζει χέρια και τώρα η Abigail θα μεταμορφωθεί από καθαρίστρια σε ηγέτιδα, καθώς είναι η μόνη με δεξιότητες επιβίωσης. Οι ρόλοι ανατρέπονται, όπως και η κοινωνική ιεραρχία… Έτσι, μέσα στη μητριαρχική κοινωνία που διαμορφώθηκε μπορεί να διακρίνει κανείς την ευθραυστότητα της εξουσίας. Η Abigail εκμεταλλεύεται τις σχέσεις εξουσίας που έχει με τους υπόλοιπους επιζώντες και θα μπορούσε κανείς να πει ότι παίρνει εκδίκηση για τη απαξιωτική συμπεριφορά που δεχόταν τόσα χρόνια από την ελίτ. Το τρίτο και τελευταίο κομμάτι της ταινίας αποτελεί τη μεγαλύτερη κριτική στο σύστημα εξουσίας, ενώ το τέλος αυτής είναι εξίσου σοκαριστικό…
Μέχρι πού μπορεί να φτάσει η ανθρώπινη φύση για το συμφέρον της; Πόσο μπορεί να αλλοιωθεί η ανθρώπινη υπόσταση στο βωμό του κέρδους και ποια θα είναι η μοίρα της όταν η εξουσία της καταρρεύσει; Μέσα από τη σάτιρα «Το Τρίγωνο της Θλίψης», αποκαλύπτεται η ανατρεπτική και αφιλτράριστη παρακμή των χαρακτήρων, οι οποίοι μας υπενθυμίζουν την εύθραυστη φύση της ανθρώπινης ψυχής στην εποχή της αδηφαγίας.
