Στο διάλειμμα

Γράφει η Τρουμούκη Μαρία Β4

ΑΛΚΗ ΖΕΗ

Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού ανακήρυξε το 2023 ως «Λογοτεχνικό Έτος Άλκης Ζέη», με αφορμή τη συμπλήρωση 100 ετών από τη γέννησή της. Έτσι σκεφτήκαμε να κάνουμε ένα μικρό αφιέρωμα στη σπουδαία Ελληνίδα συγγραφέα, για να μάθουμε λίγα πράγματα για την ίδια και τα βιβλία της.

Η Άλκη Ζέη, της οποίας το πραγματικό όνομα είναι Αγγελική, γεννήθηκε στην Αθήνα το 1923 και πέρασε τα πρώτα παιδικά της χρόνια στη Σάμο, απ’ όπου καταγόταν η μητέρα της. Όταν άρχισε το σχολείο, η οικογένειά της εγκαταστάθηκε στο Μαρούσι και στη συνέχεια στην Αθήνα.

Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, στη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών και στο Κινηματογραφικό Ινστιτούτο της Μόσχας.

Η σχέση της με το γράψιμο ξεκίνησε από τα γυμνασιακά της χρόνια, γράφοντας έργα για το κουκλοθέατρο, διηγήματα και νουβέλες, που δημοσιεύονταν σε διάφορα λογοτεχνικά περιοδικά. Παράλληλα με το γράψιμο, αγωνίστηκε ενεργά για την ελευθερία, την κοινωνική δικαιοσύνη και τη δημοκρατία, συμμετέχοντας στο αριστερό κίνημα από τα χρόνια της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα. Η συμμετοχή της σ’ αυτό τον αγώνα καθόρισε την προσωπική ζωή της. Από το 1952 μέχρι το 1964 έζησαν μαζί με τον άντρα της, το θεατρικό συγγραφέα Γιώργο Σεβαστίκογλου, σαν πολιτικοί πρόσφυγες στη Σοβιετική Ένωση, αρχικά στην Τασκένδη και ύστερα στη Μόσχα, όπου γεννήθηκαν και τα δυο παιδιά τους. Επέστρεψαν στην Ελλάδα το ’64 για να ξαναφύγουν το ’67 στο Παρίσι, όπου παρέμειναν μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’70 λόγω της δικτατορίας.

Ο καθαρός τρόπος γραφής της, η γλωσσική αρτιότητα, η κριτική στάση απέναντι σε πρόσωπα και καταστάσεις, το χιούμορ και η διεισδυτική ματιά στα γεγονότα, είναι τα χαρακτηριστικά των έργων της Άλκης Ζέη που το έχουν κάνει να αγαπηθεί από το ελληνικό και το ξένο αναγνωστικό κοινό. Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα, Το καπλάνι της βιτρίνας και Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου, συμπεριλαμβάνονται στα διαχρονικά ευπώλητα βιβλία της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας. Πιο πρόσφατα έργα της : Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της (απόσπασμα του βιβλίου περιέχεται στο βιβλίο Νεοελληνική Λογοτεχνία της Β΄Γυμνασίου), Ο Ψεύτης Παππούς, Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο, Πόσο θα ζήσεις ακόμα, γιαγιά; και το τελευταίο της, Ένα παιδί από το πουθενά (2019).

Το 2010 τιμήθηκε με το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου της. Πέθανε στην Αθήνα το 2020.

Η Άλκη Ζέη αποτελεί πρέσβειρα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό, καθώς το σύνολο του έργου της είναι μεταφρασμένο και κυκλοφορεί σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο.  Μπορεί να γράφει κυρίως για παιδιά, όμως απευθύνεται και στους ενήλικες.  Μέσα στα έργα της η συγγραφέας μετατρέπει προσωπικά της βιώματα σε μυθιστορηματικές καταστάσεις, κρατώντας πάντα την απαραίτητη απόσταση από το αυτοβιογραφικό στοιχείο αλλά επιτρέποντας στους ήρωές της να βλέπουν τα πράγματα με τη δική της θεώρηση.  Ανήκοντας σε μια γενιά της οποίας οι ατομικές φιλοδοξίες υποχώρησαν μπροστά στα συλλογικά οράματα και στα συνταραχτικά γεγονότα που αναγκαστικά ισοπέδωναν την προσωπική ζωή κι έχοντας συμβαδίσει με την πρόσφατη ιστορία της Ελλάδας, των ανατροπών, των διωγμών, της αγωνίας για το αύριο, της συμμετοχής στους αγώνες για ελευθερία και δημοκρατία, αισθάνεται το χρέος να αποτυπώσει σημαντικές ιστορικές στιγμές για χάρη των νεότερων γενεών.  Πάντως παρόλο που τα βιβλία της είναι τοποθετημένα σε βιωμένο ιστορικό πλαίσιο, δεν επιδιώκει να εξαντλήσει ιστορικά ζητήματα ούτε να νουθετήσει τον αναγνώστη. Χωρίς ίχνος διδακτισμού δίνει μέσα απ’ τα βιβλία της αφορμή για προβληματισμό και περισσότερη αναζήτηση πάνω σε πλήθος διαχρονικών αξιών και σύγχρονων θεμάτων.

 Προσωπικά έχω διαβάσει ένα από τα βιβλία της Άλκης και αυτό είναι Tο καπλάνι της βιτρίνας. Είναι το πρώτο της μυθιστόρημα, υπήρξε έργο – σταθμός για την ελληνική παιδική λογοτεχνία και θεωρείται πλέον ένα κλασικό έργο της παγκόσμιας λογοτεχνίας για παιδιά, με συνεχείς επανεκδόσεις από το 1963 που πρωτοκυκλοφόρησε στην Ελλάδα και πολλές μεταφράσεις και διακρίσεις στο εξωτερικό.  Κεντρικές ηρωίδες είναι δύο μικρά κορίτσια, η Μυρτώ και η Μέλια που μεγαλώνουν στη Σάμο, το 1936. Ο παππούς τους μεγαλώνει τις δύο αδερφές με ιστορίες της ελληνικής μυθολογίας και να τις γαλουχεί με τις αξίες των αρχαίων Ελλήνων. Το καπλάνι, μια βαλσαμωμένη τίγρη, που βρίσκεται μέσα στη βιτρίνα του σαλονιού του σπιτιού τους, αποτελεί το αντικείμενο των μαγικών ιστοριών που τους διηγείται ο ξάδερφός τους, ο Νίκος, φοιτητής στην Αθήνα, αλλά και συνωμοτικό μέσο επικοινωνίας μαζί του. Η δικτατορία του Μεταξά όμως θα φέρει τέλος στην παιδική αθωότητα και τα δύο κορίτσια θα βρεθούν αντιμέτωπα με προβληματισμούς και καταστάσεις, με τις οποίες θα ωριμάσουν.

Επέλεξα αυτό το βιβλίο, διότι μου αρέσει να διαβάζω βιβλία με ιστορικό και κοινωνικό περιεχόμενο. Διαβάζοντας το Καπλάνι της Βιτρίνας έμαθα περισσότερα πράγματα για τη δικτατορία και για το πώς ζούσαν οι άνθρωποι εκείνη την εποχή. Η Άλκη Ζέη είναι μία από τις αγαπημένες μου συγγραφείς, καθώς λατρεύω τον τρόπο σκέψης και έκφρασής της. Τη θαυμάζω ιδιαίτερα για την εξαιρετική λογοτεχνικότητα των βιβλίων της, που με την άριστη έκφραση, την καλοδουλεμένη πλοκή και το διάσπαρτο χιούμορ κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη και τον κάνουν να τα διαβάζει μονορούφι.