Τα 200 χρόνια από την επανάσταση στην Εθνική Πινακοθήκη

Για την επέτειο των 200 χρόνων της Ελληνικής Επανάστασης , σε μία συμβολική τελετή εγκαινίων, η Εθνική Πινακοθήκη δεξιώθηκε τους «υψηλούς προσκεκλημένους» παρουσιάζοντάς τους λεπτομερώς 11 επιλεγμένα έργα. Γιατί έγινε η συγκεκριμένη επιλογή; Οι συμμαθητές μας προβληματίστηκαν και απάντησαν για μερικά από αυτά….

Το στρατόπεδο του Καραϊσκάκη (1855)

Το στρατόπεδο του Καραϊσκάκη (1855) του Θεόδωρου Βρυζάκη είναι ένας πίνακας σημαντικός για τον ελληνικό πολιτισμό του 19^ου αιώνα, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τα οποία καθιστούν μοναδική την επιλογή της έκθεσής του στον επίσημο εορτασμό της επετείου 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση του 1821.Η απεικονισμένη σκηνή διαδραματίζεται τον Απρίλιο του 1827 στο στρατόπεδο του Καραϊσκάκη στο Φάληρο, όπου Έλληνες και φιλέλληνες, εκ των οποίων και γνωστά πρόσωπα της Επανάστασης, προετοιμάζονταν να ανακτήσουν την πολιορκημένη από τους Τούρκους Ακρόπολη Αθηνών, η οποία αχνοφαίνεται στο βάθος. Έτσι, λοιπόν, επισημαίνεται η αναγκαιότητα της επανάστασης -αφού μέχρι και το «φυσικό οχυρό» της πρωτεύουσας βρισκόταν υπό τον τουρκικό ζυγό-  ενώ παράλληλα αναδεικνύονται και οι ήρωές της. Το πιο σημαντικό είναι, όμως, θα έλεγε κανείς, ότι μέσω της παρουσίας όχι μόνο Ελλήνων αλλά και ξένων αγωνιστών, πρόθυμων να θυσιαστούν για την ελευθερία της χώρας, ο πίνακας αυτός τονίζει την ενότητα Ελλήνων και Φιλελλήνων. Επομένως,  αποτελεί, εκτός των άλλων, μέσω έκφρασης της ευγνωμοσύνης της χώρας υποδοχής προς τους επίτιμους καλεσμένους και τους πρόγονούς τους. Γενικότερα, το έργο αυτό προκαλεί ιδιαίτερη συγκίνηση τόσο σε Έλληνες όσο και σε λάτρεις του ελληνικού πολιτισμού, πιθανόν και ευρύτερα της τέχνης, καθώς ένα μνημείο παγκόσμιας, μάλιστα, πολιτισμικής κληρονομιάς παρουσιάζεται να πολιορκείται από τον εχθρό.

Μαλτέζης Αντώνης – Λαγωνίκου Μαργαρίτα

Η Ελλάς Ευγνωμονούσα

Στον συγκεκριμένο πίνακα παρουσιάζεται η απελευθερωμένη Ελλάδα ως αρχαία κόρη, η οποία πατά τις σπασμένες αλυσίδες των δεσμών της. Έχει τα χέρια της ανοιχτά προσφέροντας μια προστατευτική αγκαλιά σε όλους όσους πολέμησαν και θυσιάστηκαν για την ελευθερία της. Μέσω όλων αυτών των αλληγορικών στοιχείων που συνθέτουν το συγκεκριμένο πίνακα ο καλλιτέχνης επιθυμεί να προσφέρει φόρο τιμής σε όλους όσους αγωνίστηκαν για την άρση των τετρακοσίων χρόνων υποδούλωσης που βάραιναν τις πλάτες του ελληνικού λαού. «Η Ελλάς ευγνωμονούσα» επιλέχθηκε ως ένας από τους σημαντικότερους πίνακες, καθώς προκαλεί δέος μεταφέροντας όσους τον θωρούν σε έναν κόσμο ηρωικό, μέσα από τον οποίο ξεπροβάλλουν αξίες και ιδανικά που κατάφεραν να ενώσουν τον ελληνικό λαό και να τον οδηγήσουν στην απελευθέρωσή του.

Κατσιρέα- Ιορδάνου Αναστασία

Η έξοδος του Μεσολογγίου

Θεόδωρος Βρυζάκης (1814-1878) Η Έξοδος του Μεσολογγίου, 1853 Λάδι σε μουσαμά αρ. έργου 5446 Theodoros Vryzakis (1814-1878) The Exodus from Missolonghi, 1853 Oil on canvas inv. no. 5446

Ο Θεόδωρος Βρυζάκης στους πίνακές του, επικεντρώνει το ενδιαφέρον του στην ενδυμασία των ατόμων και το στήσιμο της σκηνής γύρω από αυτά. Ωστόσο, αυτή η όμορφη θεατρικότητα των έργων του έχει ως αποτέλεσμα να διακρίνεται με δυσκολία κάποιο αίσθημα στα πρόσωπα που απεικονίζει. Το παραπάνω έργο του, «Η Έξοδος του Μεσολογγίου»,  είναι μια εντυπωσιακή σύνθεση αποτέλεσμα συνδυασμού πολλών εικόνων, όπου επικρατεί η έντονη αντίθεση μεταξύ ελευθερίας και πολιορκίας. Πιο συγκεκριμένα, είναι γνωστό πως η έξοδος του Μεσολογγίου πραγματοποιείται την εποχή της άνοιξης όπου η φύση βρίσκεται στο απόγειο της. Η εποχή αυτή, συμβολίζει την αναγέννηση, σε αντίθεση με τους Μεσολογγίτες οι οποίοι βρίσκονται κοντά στον θάνατο. Παράλληλα, όμως, υμνείται η χαρά της φύσης τον Απρίλη που λειτουργεί ως πειρασμός τον οποίο, τελικά, υπερνικούν οι Μεσολογγίτες με τον εκούσιο θάνατο. Εν συνεχεία, μέσω των λαβάρων, γίνεται φανερή η επαναστατική διάθεση τους καθώς επίσης  το σθένος και το θάρρος των προαναφερθέντων. Επιπρόσθετα, είναι σημαντικό να αναφερθεί το γεγονός ότι,  προμαχώνας και σταυροφορία της επανάστασης, είναι η πίστη τους στον Θεό, όπως αντιλαμβανόμαστε από τους σταυρούς στις σημαίες που ανυψώνουν. Συνεπώς, είναι εύλογο να συμπεράνουμε από τα προαναφερθέντα, πως ο λόγος που επιλέχτηκε ο παραπάνω πίνακας για να παρουσιαστεί είναι διότι δηλώνεται η αυτοθυσία τους για την πατρίδα. Μάλιστα, ο χαρακτηριστικός  στίχος του Σολωμού «Με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κρένει: Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει» μπορεί να επιβεβαιώσει το παραπάνω καθώς ο ίδιος υποστηρίζει ότι την άνοιξη, δηλαδή,  η ζωή  πολλαπλασιάζεται και έτσι, όποιος πεθαίνει εκείνη την περίοδο είναι σαν να πεθαίνει πολλές φορές.

Με λίγα λόγια, μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τους Μεσολογγίτες ως εξής:

«Κορμιά ταλαιπωρημένα, με ματιά όμως σα σπαθί που σου διαπερνά την ψυχή. Μια ψυχή καλπάζουσα, γεμάτη δύναμη και θάρρος».

Μ. Γαϊτάνη – Αθ. Διαμαντοπούλου

Ιvan Aivasowsky (Ιβάν Αϊβαζόφσκυ, 1817-1900) Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη, 1881 Λάδι σε μουσαμά Δωρεά Πολυτεχνείου, αρ. έργου 277 Ivan Aivasowsky (1817-1900) The Firing of the Turkish Flagship by Kanaris, 1881 Oil on canvas Donated by the National Technical University, inv. no. 277 

Ο πίνακας του Ιβάν Αϊβαζόφσκι  παρουσιάζει τη πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη και τον Πιπίνο στις 7 Ιουνίου 1822. Είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο περίπου 2000 Τούρκων. Με μια κίνηση αποδυνάμωσαν το ηθικό των τούρκων και ενδυνάμωσαν το δικό τους στρατό. Στην πλευρά που κάθονται στη βάρκα οι ήρωες φαίνεται πως ο ουρανός είναι καθαρός, προϊδεάζοντας την ήττα των Τούρκων και τη νίκη των Ελλήνων. Είναι ένα δείγμα ελπίδας για τη μικρή τους δύναμη. Αντιθέτως στη πλευρά της ναυαρχίδας ο ουρανός είναι γεμάτος καπνό και σκοτάδι δείχνοντας έτσι το  καταστροφικό  μέλλον τους. Ο πίνακας θεωρείται από τους σημαντικότερους για την επανάσταση  γιατί δείχνει την ψυχή, το θάρρος και τη αποφασιστικότητα των Ελλήνων για ανεξαρτησία και την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό. Κυριαρχεί το θαλάσσιο τοπίο και αποτελεί παράδειγμα της ναυτικής δράσης των Ελλήνων , που με απαράμιλλη ψυχική δύναμη αντιμετώπισαν με το «μικρό» βαρκάκι τους την επιβλητική Τουρκική ναυαρχίδα. Τέλος, με προσκεκλημένο τον Ρώσο πρωθυπουργό , η επιλογή ενός λαμπρού Ρώσου ζωγράφου αποτελεί προφανώς και αναμενόμενη απόφαση.

Η. Απέργης

Παιδική συναυλία. Γ.Ιακωβίδης

Στον πίνακα απεικονίζεται μια παιδική συναυλία. Πιο συγκεκριμένα η «συναυλία» αυτή πραγματοποιείται σε ένα παλιό σπίτι. Το σπίτι αυτό αποτελείται από επτά άτομα, έξι παιδιά και την μητέρα τους. Τα παιδιά αυτά απεικονίζονται να φοράνε «φτωχά» ρούχα και παίζουν μουσική με αυτοσχέδια μουσικά όργανα. Φαίνονται όλοι χαρούμενοι και μέσα στο κέφι. Ανεξαρτήτως εποχής  και παρ΄ όλες τις κακουχίες που μπορεί να περνούσαν ,ή να περνούν τα παιδιά, ακόμα και χωρίς κανονικά μουσικά όργανα, χωρίς να γνωρίζουν νότες για  να παίξουν, ξεκίνησαν αυτή την μουσική συναυλία προκειμένου να φέρουν ένα κύμα αισιοδοξίας μέσα στο σπίτι και να ξεχαστούν για λίγο από όλα αυτά που περνάνε. Επιπλέον το γεγονός ότι είναι τόσο φωτεινό το σπίτι, δείχνει την αισιοδοξία που έχει φέρει αυτή η ένωση της οικογένειας. Για ποιον άλλο λόγο λοιπόν να επιλέχθηκε αυτός ο πίνακας πέρα από το γεγονός ότι υπάρχει πάντα η ελπίδα για κάτι καλύτερο: ξυπόλητοι χαρούμενοι , ίσως αύριο να είναι κουστουμαρισμένοι χαρούμενοι ή έστω απλά χαρούμενοι! Πόσο απαραίτητο ένα τέτοιο μήνυμα πάντα και πόσο μάλλον σε καιρό πανδημίας!

Στέφανος Αλεξίου – Στέλιος Λιγδόπουλος

Παναγιώτης Τέτσης (1925) Λαϊκή αγορά (τρίπτυχο), (1979-1982) Λάδι σε μουσαμά 249 x 1215 εκ. Δωρεά του καλλιτέχνη αρ. έργου 9960 Panayiotis Tetsis (1925) Street Market (triptych), 1979-1982 Oil on canvas 249 x 1215 cm Donation of the artist inv. no. 9960

Ο πίνακας  του Παναγιώτη Τέτση παρουσιάζει μια ηλιόλουστη μέρα στην λαϊκή αγορά της Πλάκας. Ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί μια ιδιαίτερη τεχνική για να σκιαγραφήσει το περιβάλλον αυτού του κοινωνικού δρώμενου που λάμβανε χωρά στην γειτονία του. Η απεικόνιση των κτηρίων γίνεται με έντονα χρώματα (κόκκινο , κίτρινο, μπλε) ενώ η επιλογή των χρωμάτων στους ανθρώπους κάνει το έργο πιο διακριτό παρά το ιδιαίτερο στυλ του ζωγράφου. Ο πίνακας αυτός είναι μια αντιπροσώπευση της κοινωνικής ομονοίας και συμβολίζει την ομορφιά ενός ενωμένου κοινωνικού συνόλου. Λογικό , λοιπόν , είναι να επιλεχθεί , ως παρουσιαζόμενο έργο στους «υψηλούς» προσκεκλημένους για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση. Είναι η απεικόνιση της ιδεατής εικόνας που επιδιώκουμε, ελπίζουμε, ή έστω θέλουμε να πιστεύουμε ότι θα επιτύχουμε να προβάλλουμε στους ξένους , αν όχι και στους Έλληνες.

Δ. Καφετζής

Το φίλημα. Λύτρας

Αντικρίζοντας το έργο του  του Ν.Λύτρα “το Φίλημα” είναι ευδιάκριτη η βαθύτερη σύνδεση του  με την περίοδο της επανάστασης καθώς και την ελληνική παράδοση.. Ειδικότερα, το έργο απεικονίζει   ένα ζευγάρι που μοιράζεται ένα κλεφτό φιλί  σε ένα παραδοσιακό ελληνικό τοπίο. Βέβαια, από την ενδυμασία της κοπέλας, τα υπόλοιπα αντικείμενα που εμπεριέχονται στον πίνακα και την περιρρέουσα ατμόσφαιρα του διαφαίνεται πως το έργο απεικονίζει μια στιγμή από εκείνη την χρονική περίοδο. Κατά συνέπεια, η  τρυφερή στιγμή ανάμεσα στην κοπέλα και τον σύντροφο της αποκτά ένα νέο νόημα και ζωή. Ο σύντροφος  της κοπέλας πιθανότατα υπηρετούσε και αυτός στον στρατό στη προσπάθεια του να υπερασπιστεί τη πατρίδα του. Επομένως, ο ίδιος θα ήταν εξαιρετικά καταβεβλημένος από τις συγκρούσεις ενώ οι στιγμές που θα μπορούσε να μοιραστεί με τους αγαπημένους του ελάχιστες. Την ίδια στιγμή, η κοπέλα που παρέμενε πίσω στο χωριό αναμένοντας την επιστροφή του θα ανησυχούσε ανελλιπώς για την ασφάλεια του. Επομένως, ο πίνακας  εξαίρει πως ακόμα και εν μέσω των πολεμικών συγκρούσεων ο έρωτα παραμένει ακάθεκτος. Έτσι, ο πίνακας αποτελεί μια ζωηρή ένδειξη πως ,παρά  την αθλιότητα και την αχρειότητα του πολέμου, ο ελληνικός λαός διατήρησε την αφοσίωση του στη ζωή, τον έρωτα και την ελευθερία .Για τον εξής λόγο, λοιπόν , είναι πολύ πιθανό, να  επιλέχθηκε να παρουσιαστεί  αυτό ξεχωριστό έργο στους επίσημους προσκεκλημένους.

Κωνσταντίνα Αμπατζή